T-14
T-15
T-16 (modulyar sistem olduğu üçün çoxlu örnəkləri var bir neçəsini yerləşdirəcəm)
ImgurBot:
Armata proqramı 2009-cu ildə rəsmən başladı. Əslində rusların armatadan başqa da bir konseptləri vardı, t-95 black eagle. Şəkilləri internetə qoyulmuşdu, amma sonradan sadəcə bir demo olaraq qaldı. Hər kəs də nəfəsini bu proyekt üçün tutarkən, 2015-ci ildə(məşhur faşizm üzərində qələbənin 70 illik yubileyinə həsr olunmuş, moskvada keçirilən paradda) t-14 armatanı gördü. Sadəcə t-14 də deyil, t-15-lər də paradda iştirak edirdi.
T-14 bir çox anlamda klassik rus tank doktrinasının olduqca kənarına çıxmış bir proyektdir. Ruslar ikinci dünya müharibəsindən sonra daha çox ağır tanklara üstünlük versələr də, 50-ci illərdən sonra, qərb blokuna nisbətən daha kiçik, daha yüngül və daha çevik tanklara yönəldilər. 50-ci illərdən bu yana t-14 rusların düzəltdiyi ilk ağır tank layihəsidir. Əslində elə o zamanlardan bu tərəfə ruslar t-51, t-55, t-52 və s. Kimi bir-birinin təkrarı olan bir çox tank modeli düzəltdilər, bunun xaricinə çıxmadılar. Hə, t-64 tankları həqiqətən də çox inqilabçı bir tank idi, ilk çıxdığı dönəmlərdə qərbdəki rəqiblərindən çox üstün idi, amma ondan sonra gələn t-72-lər, (t-80)-lər bir t-64 effekti verməmişdilər.
(bax: t-72)
Amma t-14-lə birlikdə ruslar uzun zaman sonra ilk ciddiyə alınacaq, önəmli bir iş gördülər. T-14 bir çox hökümətə, orduya, tank bazarlarına görə ortalamanın çox üstündə, çox yenilikçi və modern bir tankdır. Bir çox nöqtədən də yeni nəsil tankları geridə qoymuş bir tankdır.
ilk növbədə t-14 modulyar zireh qorumasına sahibdir. Yəni armata proqramı çevrəsində siz bu tankı bir çox yöndən rahatca dəyişib, pdm, istehkam qurğusu, hava hücumundan müdafiə platformuna belə çevirə bilərsiniz.
texniki özəlliklərini sıralayıram:
Kütlə: 42-62 ton. 48 tonluq bir müharibə ağırlığına sahibdir. Amma konfiqurativ dəyişikliklər zamanı 62 tona çıxa bilir. Ki, 48 ton onsuz da bir klassik rus tankı ağırlığıdır. Rus tankları ümumi olaraq 40-55 tonluq bir müharibə ağırlığına sahibdir. Ki, bu da onun qərbdəki rəqiblərinə nisbətən olduqca üstün bir rəqəmdir. Adicə türkiyə istehsalı orta tank olan altay tankları 62 ton, alman istehsalı ağır tank leopard-2 62-65 ton, abş istehsalı ağır tank m-1 Avraams tankları bəzən 70 tonun üzərinə belə çıxa bilir. Bunların yanında t-14 çox yüngül bir tankdır, amma bu sizi yanıltmasın çünki, çox üstün bir zireh qoruması vardır.
Zireh: t-14-də passiv, yarı-aktiv(və ya reaktiv) və aktiv olmaqla 3 zireh qoruma sistemi var. Passiv zireh haqqında ruslar heç nə paylaşmayıblar, amma deyilənlərə görə öndən 900 mm-lik bir zireh qoruması var.
Üstəlik, tankın gövdəsi sanki bir lego kimi düzəldilib. Zərər dəyən hissələri söküb yeni bir panel taxmaq olur həmin hissələrə. Sıradan rus tankında olmayan bir özəllik daha vardır ki, heyətin olduğu bölümlə, təchizatın olduğu bölüm bir-birindən əlavə bir zirehlə də ayrılmışdır. Çünki, rus tanklarının ümumi bir çatışmamazlığıdır bu, hansı ki, yanacaq çənini və ya mərmilərin olduğu bölümü vurduqda tank partlayır və heyət də adətən həlak olur. Amma t-14-lərdə bu problem bir balaca həllini tapmış kimidir.
(italik: əslində bir araşdırmaya görə bir tankın döyüş meydanında sağ qalma müddəti ortalama olaraq 14 saniyə kimi göstərilir.) * ben demedim, onlar dedi
Motor: t-14 tankı 1500 at gücündə elektron idarəli motorla hərəkət edir. Modern tanklarda görməyə alışmadığımız bir özəlliyi var bu motorun. Tankın motoru 1500 at gücü olsa da, avtomatik vəziyyətdə 1200-2000 at gücü arasında dəyişə bilir.
Motoru 1200 at gücü ilə istifadə etdikdə, motorun ömrü 10 000 saata qədər uzana bilir. Bəli, hərbi platformaların ömürləri günlər, illər, aylarla deyil, məhz saatlarla hesablanır. Yəni motor müxtəlif ərazilərdə, atıram, avropanın düzənliklərində 1200 at gücündə işləyərkən, Əfqanıstanın dağlıq bölgələrində 2000 at gücünə qədər çıxa bilir.
Sürət: 80 km/saat.
Mənzil: 500 km.
Top: 125 mm-lik klassik, amma bir o qədər əfsanəvi olan, avtomatik doldurucuya sahib, yivsiz, səssiz ak-45 topu. Ki ruslar t-60-dan bu tərəfə bu topu istifadə edirlər əsasən. Gələcəkdə 152 mm-lik topla əvəz olunması da düşünülür, amma dəqiq deyil.
Heyət: 3 nəfər
Avtomatik doldurucu məsələsini belə izah edim. Məsələn, hal-hazırda nato sistemi ölkələrdə tankların topları əllə doldurulur. Avtomatik doldurucu topları daha sürətli doldurmaqdan əlavə, heyətdə də bir nəfər üzvün yerini azaldır. Ki, bu zaman da tank vurularsa daha az itki vermə şansı doğur.
Mənfi cəhətləri isə, hər zaman xarab olma təhlükəsi var. Tankın qülləsi vurulduqda, doldurucu zərər görə bilir. Mərmilər də qüllənin ətrafına düzülür. Bunun da nə qədər təhlükəli olduğunu #325767 nömrəli entrimdə vurğulamışdım.
T-14-ün ən maraqlı cəhətlərindən biri də insansız bir qülləyə sahib olmasıdır. Hazırda dünyada yeganə insansız qülləyə sahib tank t-14 armata seriyası tanklarıdır. Heyət öndə sürücünün yanında yerləşir. Sürücü, komandir və atıcı öndə yan-yana otururlar. Qüllədə isə insan yoxdur. Burada sadəcə təchizat, avtomatik doldurucu sistemi və top yerləşir. Buna görə də t-14 irihəcmli görünməsinə rəğmən olduqca kiçik bir qülləyə sahibdir.
T-14 rusların ilk yüksək zireh qorumasına sahib olan tankıdır demək olar. Çünki ruslar soyuq müharibə dövründə tanklarda keyfiyyətə deyil, kəmiyyətə önəm verirdilər. Ona görə də, daha kiçik, ucuz, zireh qoruması aşağı tanklar düzəldirdilər. Bacarıqsızlıqlarından deyil, seçimləri bu istiqamətdə idi -*.
Ruslar artıq "keyfiyyət də bir kəmiyyətdir" fəlsəfəsini mənimsədiklərini var sayaraq, t-14-də çox üstün bir zireh qorumasına keçmişdirlər.
Passiv zireh 900 mm-lik bir qoruma yaradarkən, reaktiv zireh də olduqca qan dondurucudur. T-14-də 4-cü nəsil reaktiv zireh "era" mövcuddur. Reaktiv zirehin də nə olduğunu #325767 nömrəli entrimdə tapa bilərsiniz. Bu tankda istifadə olunan 4-cü nəsil reaktiv zireh, rusların iddiasına görə apfd mərmisini, tungsten mərmisini belə saxlayacaq gücdədir. Hətta sabat mərmisini belə 50% nisbətlə dayandıra bilirlər. Yəni, passiv zirehə ehtiyac duymadan təkcə reaktiv zirehlə ruslar tanka gələn mərmilərdən dəyəcək zərəri 50% azalda biləcəyini iddia edirlər. Ki, bu həqiqətən də çox iddialı səslənir.
T-14-lərin bir özəlliyi də, ruslar bu günə qədər istehsal etdikləri bütün tanklarda sadəcə öz texnologiyalarından istifadə etmişdilər, lakin t-14-lərdə özəlliklə tankın elektrooptik sistemləri və kompüterləri, başqa qərb ölkələri ilə, əsas da fransa ilə bir yerdə hazırlanmışdır.
T-14-ün 2 əsas mənfi xüsusiyyəti var. Birincisi, çox yeni olması.
Kağız üzərində tank çox beyin uçuran özəlliklər daşıyır, amma bu tankın müharibə təcrübəsi yoxdur. Uzun müddətli olaraq birliklərdə fəaliyyət də göstərməyib. Düzdür, ruslar 100 ildir ki, tank istehsal edirlər, amma t-14 klassik rus tankından çox fərqlənir. Uğurlu alınacaq mı? Görəcəyik.
ikincisi isə, pul. Şərq-qərb qarışığı tank istehsal etdiyiniz zaman, güclü elektrooptik sistemlərdən istifadə etdiyiniz zaman, tanka çox yüksək texnologiyalar əlavə etdiyiniz zaman tankın maliyyəti də təbii olaraq artır. Rus tanklarının bazar dəyəri 2-5 milyon dollar arasında dəyişir ki, bu da rəqiblərinə nəzərən olduqca ucuz bir qiymətdir, amma t-14 heç də ucuz bir tank deyil. Bəzi qaynaqlar 10-11 milyon dollar deyir. Bu ta təbii olaraq rusları çox sıxışdırır. Ruslar onsuz da son vaxtlarda iqtisadi olaraq bir daralma içərisindədirlər. Özəlliklə enerji qiymətlərinin düşməsi və s. Rusiya iqtisadiyyatını dərindən sarsmışdır. Buna görə t-14-ün serial istehsalına heç cürə başlanıla bilmir. 2020-ci ilə qədər 2500 t-14 istehsal edilməliydi, amma 2021-ci ildə belə bu say 220-i keçmir. Bu proyektin ən böyük problemi puldur. Onsuz da t-14, t-15-in bir neçə prototipi xaricində heç bir örnəyi də yoxdur. Qiymətlər bu qədər bahalıykən və istehsal sayı da bu qədər azkən geriyə qalan tək şey, birim maliyyətinin qalxmasıdır. Bunla bağlı da #324437 entrymdə ətraflı yazmışdım.
Bir də armata proyekti artıq bitirilmək üzrədir deyə oxumuşdum bir neçə ay əvvəl, t-72 b-3 üzərində işlənilirdi ki, bu da çox gözəl tankdır, amma harasından baxırsan bax t-72-dir. Nə deyək, böyük qardaşın canı sağ olsun..
Qaynaqlar:
link 1
link 2
link 3