analitik düşünmə bacarığı

1. insanların qarşılaşdıqları problemlərin detallarına ayırıb tez və təsirli şəkildə həll edilməsini təmin edən düşünmə metodu. Belə düşünmə bacarığına malik olan insanlar hər şeyə detallara və kiçik parçalara ayıraraq baxmağa çalışarlar. Eyni zamanda son dövrlərdə Azərbaycanda cv-lərə bəh-bəhlə yazılan, işəgötürənlərin də iş elanlarında yerləşdirdikləri keyfiyyət. Hətta işin özü analitik düşünmə bacarığı tələb etməyən bir iş olsa belə, yenə də elanlarda sözügedən keyfiyyətə malik olan insanlara üstünlük verildiyi, yəqin ki, çoxumuzun qarşılaşdığı bir mənzərədir.

Ümumən analitik düşüncə insanın xarakteri ilə də bağlı ola bilər, sonradan qazanılmış da ola bilər. iki cür analitik düşüncə var: idarə oluna bilən və idarə oluna bilməyən. idarə oluna bilməyən analitik düşünməyə bacarıq deməyin nə dərəcədə düzgün olduğunu deyə bilmərəm. Çünki bu, elə bir keyfiyyətdir ki, bəzən müsbət tərəfləri ilə yanaşı mənfi nəticələrə də səbəb ola bilər. Yəni adından da göründüyü kimi idarəolunmaz bir hala gəlir. Həddən artıq çox fikirləşib, lazım oldu-olmadı, hər detala fikir vermək ehtiyacı yaranar. Bu da öz növbəsində beynin artıq yüklənməsinə səbəb ola bilər. Məsələn, flan avtobus hər gün flan dayanacağa saat neçədə gəlir, kafedə oturanda menyudakı bütün yemək-içməklərə, onların qiymətlərinə fikir vermək və s. Bu əslində bacarıqdan ziyadə dezavantajdı. Çünki beyin həddən çox lazımsız informasiya ilə yüklənir. Bu sonda psixi pozuntu ilə də nəticələnə bilər. Prison Break serialında olan Michael Scofield əslində belə bir obraz idi. istər-istəməz hər detala fikir verirdi. Sadəcə onun ağlı başında olmasının əsas səbəbi, həkiminin dediyinə görə, yüksək iq-a sahib olması idi.

Bir də analitik düşünən beyin məlumata acdır. Davamlı özündə nəsə öyrənmək, nəyəsə baxmaq, informasiya qəbul etmək zərurəti hiss edər.

ikinci ssenari isə idarə oluna bilən analitik düşünmə bacarığı ilə bağlıdı. Əslində iş elanlarında axtarılan keyfiyyət yuxarıdakından ziyadə bu bacarıqdı. Yəni ancaq lazım olan anda, problemlərə qarşı bu bacarıqdan istifadə etməklə çətin vəziyyətdən çıxmaq. Çoxlu detektiv və ya mindfuck filmlər, seriallar izləmək, kitab oxumaq, strategiya oyunları, (əsasən də şahmat), sudoku, kakuro kimi insanı fikirləşməyə vadar edən tapmaca oyunları oynamaq müəyyən qədər bu bacarığın formalaşmasına stimul verə bilər.

Üniversitetdə bir müəllimimiz bir dəfə bizə demişdi ki “oxuduğunuz mühazirə mətnləri söz yığını olduğuna görə bunların böyük bir qismi üniversiteti bitirəndən sonra sizin yadınızdan çıxacaq və yaxud sizə ümumiyyətlə lazım olmayacaq. indi sual verə bilərsiniz bunları niyə oxuyuruq? Burda əsas məqsəd sizdə bəzi xüsusiyyətləri formalaşdırmaqdır. Birincisi nizam-intizam, ikincisi məntiqi-mühakimə, üçüncüsü isə analitik düşüncə. Biz burda sizə necə düşünmək, məsələlərə necə yanaşmaq lazımdı, əsas onu öyrədirik. Ola bilər, oxuduğunuz materiallar sizə gələcəkdə lazım olmasın, amma əsasən üniversitet illərində formalaşdırmağa və təkmilləşdirməyə kifayət qədər vaxtınızın və fürsətinizin olduğu bu xüsusiyyətlər sizə həyatınızın hər anında lazım olacaq.” Təxmini belə bir şey demişdi, tam yadımda qalmayıb. Əslində müəllimimin dediklərində razılaşmadığım məqamlar var. Elə tələbələri kor qoyan həmin əzbərçi müharizə mətnləridi də, qoyurlar ki, tələbə nəsə fikirləşsin, düşünsün, məntiqi mühakimə aparıb analitik düşüncə formalaşdırsın. indi bizdə biraz cavan müəllimlər olduğundan əzbərçi sistemdən bacara bildiyimiz qədər uzaq durmağa çalışırıq. Lakin Azərbaycanın əksər universitetlərində vəziyyət yuxarıda qeyd etdiyim kimidir.

Mövzudan bir qədər yayındım amma son olaraq onu deyə bilərəm ki, idarə edilə bilən bir hala gəldikdə analitik düşüncə insana çox şey qata bilər. Bu həm insanın həyata baxış tərzinə, həm problemlər qarşısında olan tutumuna, həm də fikir yürütmək, məntiqi-mühakimə etmək bacarığına ciddi şəkildə təsir edir.

2. Bütün iş elanlarının altına dəxli oldu-olmadı soxuşdurulan zad

Adam anbardar fəhlə axtarır, tələblərə qoyub ki, analitik düşüncə bacarığı. Yox ebenin amı

analitik düşünmə bacarığı

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!