+8 əjdaha
1. Ağır psixi xəstəliklərin müalicəsində istifadə olunan metodlardan biri. Adından da göründüyü kimi xəstəyə elektroşok verilməsi ilə həyata keçirilir. Belə deyəndə filmlərdə gördüyümüz işgəncə səhnələri yada düşsə də əslində bu metod ağrısız və təhlükəsizdir. Amma onu da qeyd etmək lazımdır ki, psixi xəstəliklərin müalicəsində elektrokonvulsiv terapiya ilk seçim olmur. Bu metod dərmanların və psixoterapiyanın tətbiqinin təsirsiz olduğu xəstələrə, müəyyən səbəblərdən (əks təsir və ya başqa xəstəliyin olması) dərman qəbul edə bilməyən xəstələrə tətbiq edilir. Ağır depressiyada (psixotik, katatonik və müalicəyə müqavimətli olduqda), yüksək intihar riskli xəstələrdə, şizofreniyada (daha çox katatonik şizofreniyada), katatoniyanın görüldüyü digər pozuntularda, bipolyar pozuntuda, o cümlədən maniada, digər psixotik pozuntularda, bəzən dimensiyada effektiv nəticə göstərir.Ekt-nin tətbiqi üçün qərarı mütləq şəkildə həkimlər verməlidir. Bunlar arasında ən səlahiyyətlisi isə psixiatrlardır. Prossesə nəzər salsaq, əvvəla xəstənin özünün razılığı olmalıdır. Bəzi ölkələrdə məhkəmə qərarı ilə ekt-nin tətbiqinə göstəriş verilə bilər. Xəstə terapiyadan əvvəl ümumi müayinədən keçməlidir. Qan analizinə, həmçinin qalxanabənzər vəz, ağciyər və böyrəklərin vəziyyətini bilməyə ehtiyac var. Elektrokardioqram, tomoqrafiya nəticələri də önəmlidir. Həkimlər ehtiyac görərsə elektroensefaloqram (eeq) müayinəsindən də keçmək lazımdır. Bu mərhələdə əgər bir problem görülmürsə ekt-yə başlanır. Seansdan əvvəl, xəstə gecə yarısından etibarən ac olmalıdır və tualet ehtiyacı seans başlamamış ödənməlidir. Xəstə yatağa uzadılır, başı və boynu rahat vəziyyətə gətirilir. prosses narkoz təsiri altında aparılır. Yəni xəstənin yanında anestezioloq olur. Anestezioloq xəstəyə narkoz və əzələ relaksantı verir. Bu mütaxəssis həmçinin xəstənin tənəffüsünə, ürək ritminə nəzarət edir. Xəstənin dişlərinin arasına yumşaq qoruyucu yerləşdirilir ki dişlər əgər sıxılsa dişlərə, dilə və yanaqlara ziyan dəyməsin. Seansda aparıcı rolu psixiatr oynayır. Xəstə yuxuya getdikdən sonra Ekt aparatının 2 kiçik elektrodunu yerləşdirir. Bir neçə formada yerləşdirə bilər: sağ gicgaha və təpəyə, hər iki gicgaha, qaşların bir neçə sm üstü olmaqla alına. Uyğun yerə psixiatr qərar verir. Elektrodlardan xəstənin başına 1-2 saniyə elektrik axımı verilir və xəstədə süni epileptik tutma yaradılır. (bax: tonik-klonik epilepsiya) tonik-klonik tutmada olduğu kimi xəstənin əzələləri əvvəlcə yığılır (tonik faza), sonra isə səyriməyə (klonik faza) başlayır. Bu iki faza cəmi 30 saniyədən 1 dəqiqəyə qədər yekunlaşmış olur. Əlbəttə ki, bu tutma həqiqi epileptik tutma qədər ağır olmur. Həmçinin narkoz təsiri altında olduğu üçün xəstə bunları hiss etmir. Bununla yanaşı əzələ relaksantı da burada köməyə çatır. Relaksant xəstənin qıcolması zamanı sümüklərə və əzələlərə güc düşməsinə mane olur. Yaradılan süni qıcolmaya eeq aparatıyla nəzarət edilir. Seans bitdikdən sonra da xəstənin vəziyyətinə nəzarət edilir. 15-30 dəqiqə sonra xəstə ayağa qalxa bilir. Xəstə ayıldıqda qısamüddətli hafizə problemləri, donuqluq, qərar vermədə çətinlik, əzələ, çənə, baş ağrısı, yuxululuq kimi əlamətlər ortaya çıxa bilir amma bunlar müvəqqətidir. Nadir hallarda koqnitiv funksiyalardakı düşüş uzunmüddətli ola bilir. Ciddi əks təsirlər nadirdir. Bunlara uzunmüddətli yaddaş pozuntuları, diqqət zəifliyi, narkozun destruktiv təsirləri aiddir.
Ekt 3-4 həftə, hər həftədə 2-3 dəfə tətbiq olunur adətən. Ekt çox qısa müddət ərzində sadaladığım pozuntuların simptomlarını yüngülləşdirə bildiyi üçün effektiv və az riskli üsul hesab edilir.
kimlərə tətbiq oluna bilməz:
yaxın vaxtlarda infarkt, insult, beyin qan dövranı pozuntuları keçirmiş şəxslərə;
ağır sistemik infeksiyalar, xüsusilə beyin infeksiyaları keçirmiş şəxslərə;
beynində şiş olan şəxslərə;
beyindaxili təzyiqi olan şəxslərə;
ciddi ağciyər xəstəliyi olanlara;
yüksək arterial təzyiqli şəxslərə;
kəllə-beyin travmalı şəxslərə.
qeyd: ekt psixi pozuntuların yalnız bir qismi üçün effektivdir. Yəni hər ağırlaşmış pozuntuda da ekt-dən nəticə gözlənilmir.
Elektrokonvulsiv terapiya hamilələrə və yaşlılara da tətbiq oluna bilər. Bunun üçün hamilələrin xüsusi müayinələrdən keçməsinə və əlavə tədbirlərin görülməsinə ehtiyac var. Düzgün şəkildə aparıldıqda dölə ziyan gəlməz, ana və uşaq risk altında qalmaz.
Ekt-nin təsirli olduğu danılmazdır. Amma tam olaraq elektrikin bu simptomları necə yüngülləşdirdiyi hələ də qaranlıq olaraq qalır. Tədqiqatçıların fikrincə ekt bəzi neyrotransmitterləri artırır. Məsələn, depressiyada serotonin, dopamin, noradrenalin kimi bioloji aktiv maddələri artırdığı üçün xəstəliyin simptomları yüngülləşir. Həmçinin ekt-nin beynin bəzi hissələrində (amiqdala, hippokampus başda olmaqla) boz maddəni artırdığı güman olunur. Ən əsası ekt-nin yaratdığı süni epileptik tutma sonrasında beynin özünü yaxşılaşdırmaq üçün çalışdığı və buna görə psixi xəstəliyin yüngülləşdiyi düşünülür.