Sözaltı Sözlük - Azərbaycandilli Fikir Ensiklopediyası

9. ikinci böhran dövrünü yaşayan şəxslərdir.

13. yeniyetmə bilmir. yeniyetmə bilməyəndir.
yeniyetmə sanki insanların içinə yenicə gətirilmiş həyəcanlı tarzan kimidir; öyrəndiyi hər sözü böyük entuziazmla, çoşğuyla qışqırır ancaq başa düşmür ki ətrafdakı insanlar üçün o sözlər (fikirlər) sadəcə dəfələrlə işlətmiş olduqları və onlara heç bir əlavə həyəcan qatmayan bəsit sözlərdir (fikirlərdir). tarzan üçün isə bu çox maraqlıdır, o hər gün yeni bir söz (fikir), yeni bir dünya kəşf edir, və bunu dünyaya qışqırmaq istəyir.
olduqca sevdiyim gözəl bir fraza var; "yeniyetmələr qocaların axmaq olduğunu düşünür, qocalar isə yeniyetmələrin axmaq olduğunu bilir"
bu cümlə illərin insanı dəyişməsini, təcrübənin insana, dünyaya necə fərqli prespektivdən baxdırdığının çox gözəl və qısaca izahıdır.

yeniyetmə, uşaq olaraq doğulub əylənərək yeniyetmə yaşına qədər böyüyür, sonra onun şüuru və beyni inkişaf etməyə başlayır bədəni ilə birlikdə, və o artıq fikir yeridə bilir. o həyatın ilkin problemləri ilə qarşılaşır, sevir, aşiq olur, aldadılır, dostları tərəfindən xəyanət edilir, onu başa düşməyənlər olur, ailəsinə nifrət edir, depresiyaya girir, siyasət haqqında fikir formalaşdırır, fanatik olur, həyatda məna axtarır, intihar etmək istəyir və sonra o qərara gəlir; bütün insanlar axmaqdır - ən azından böyük çoxluğu- və həyat bərbad bir yerdir, həyatın heç bir mənası yoxdur! o hətta bəlkə də ölməlidir!

illər onu sakitləşdirəcək, sözssüz. illər ona yaşamaq üçün mənaya ehtiyac duyulmadığını, həyatın sadəcə bir xoşbəxtlik oyunu olduğunu göstərəcək.

o, onun keçdiyi yaşlardan keçib onun yaşamış olduqlarını yaşamış insanlara "məni başa düşmürsünüz!" kimi absurd bir cümlə qurma bacarığına malik olacaq.

dünya ilə yenicə tanışan yeniyetmə tanış olduğu ilk fərqli insanlara heyran olacaq, o məhşurların şiddətli fanatiki olcaq, məhşur yazarların, aktyorların, futbolçuların. onun şiddətlə müdafiə etdiyi idman komandaları, siyasi axımlar, musiqiçilər, ideologiylar olacaq. o aid olmaq istəyəcək. aidiyyat hissini doldurmaq istəyəcək. insanın ilkin instikti olan grupa aid olma instiktinin ilk praktikalarını yerinə yetirəcək. o öz ideologiyasının, müdafiə etdiyi şeyin neqativ yanlarını gizlədəcək, görməzdən gələcək, bəlkə də görməyəcək və bir fanatikə çevriləcək. və geri dönüb bunları gördüyü vaxt artıq o böyümüş olacaq. o artıq ideologiyanı yox, doğrunu müdafiə edəcək. o özü-özünü salmış olduğu çərçivələrdən yenidən özünü çıxaracaq və aydınlanacaq.
o aydınlanmanın ilk addımını yeniyetməliyə girərək atacaq və onu böyütmüş iqtidarları sorğulamağa başlayacaq; ata, cəmiyyət, dövlət, tanrı. bu dörd iqtidarı dağıdıb, yenidən özü öz iqtidarını qurmadığı təqdirdə o aydınlanmayacaq. onlardan bəziləri həmişə bu iqtidarların ardınca gedəcək, bəziləri öz iqtidarlarını quracaq və özbaşına olacaq. necə də gözəl sözdür oysa özbaşına. o tanrıya meydan oxuyacaq qədər cəsarətli olacaq, onu yerlə bir edəcək və onu öldürəcək.
bütün yeniyetmələr kimi o da xəyalpərəst olacaq ilk başda, hər şeyin bir gün çox yaxşı olacağına inanacaq. o düşünəcək ki başqalarından fərqli olacaq, o yanılacaq. ilk xəyalqırıqlıqlarını yaşayacaq və bunlar onu gücləndirərək böyüdəcək.
imitasiya edəcək hər yeniyetmə, təqlid edəcək. etməlidirmi bunu?
o onsuz da edəcək, bu təbii prosesdir, o heyran olacaq, o oxşamaq istəyəcək, o yamsılayacaq. onun əl hərəkətinin formasını belə başqaları təyin edəcək, o, beləcə bir insan quracaq öz seçimlərindən ibarət, təqlidlərindən ibarət. o tanımadığı, üzünü belə görmədiyi məhşurlar üçün şiddətli müzakirələrə girəcək, müdafiə edəcək, onlar üçün üzüləcək.
onun dünyası o qədər kiçik və yeni olacaq ki, bir kitab və film belə onun yolunu şəkilləndirə biləcək, ona istiqamət verə biləcək. adətən insanın həyatını dəyişdirən kitablar, məhz yeniyetməlik vaxtı oxunmuş olur, təsadüf deyil.
yeniyetmə, cahildir, biraz böyük yeniyetmə isə, yarı-cahildir.
o sanacaq ki hər şeyi bilir, artıq dünyada bilinəcək heçnə yoxdur, həyatı başa düşüb. o sanacaq ki çox şeyi bilir, zamanla isə bu düşüncəsi tərs mütənasib olaraq azalacaq, öyrəndikcə daha da az bildiyini görəcək.
o bəzən heç bir fikirdən əmin ola bilməyəcək, şübhələr içində qalcaq, bəzən isə fikrlərindən o qədər əmin olacaq ki, sanki heç yanılmayacaqmış kimi.
o, başqalarını qınayacaq, çünki başa düşməyəcək. insan bilmədiyini qınayır. böyüdükcə isə bunlardan utanmaqdan daha çox, dərs çıxaracaq, necə etməli olduğunu anlayacaq.
onların çoxunun çox böyük eqosu olacaq, çünki özlərini tək sanacaqlar, çünki onlar çox insan tanımamış olacaqlar, tanıdıqca illər keçdikcə o özünü bəyənmişliyin yerini "əslində mən tək və xüsusi deyiləm " fikri alacaq.
yeniyetmə nəinki hər il, hər ay, hər həftə, o hətta iki gün arasında belə bir məsələ haqqında fikrini tamamilə dəyişəcək və belə yox belə olmalıdır deyə qərar verəcək, sonra onu da dəyişdirəcək. beləcə o püxtələşəcək və pişəcək.
və bu proses illər alacaq, o hər dəfə artıq yeniyetmə olmadığını, artıq böyüdüyünü sanacaq, artıq yirmili yaşlardayam və böyümüşəm deyəcək, yanılacaq.
o özündən böyük gənclərlə dialoqları zamanı yeniyetmə olmadığını göstərmək üçün hər şeyi edəcək, ancaq bunu o qədər bariz, açıq formada biruzə verəcək ki, xəbəri olmayacaq. o yeri oldu olmadı ən son ağlına gəlmiş fikri səsləndirəcək, son təsirində olduğu obrazı təqlid edəcək, cümlələrin arasına sırf bildiyini göstərmək üçün son öyrənmiş olduğu üfqünü açmış olan məlumatı qoyacaq, ancaq böyük, bunların hamısını görəcək. və bəzi böyüklər bu hərəkəti alçaldıcı formada ortaya çıxaracaq və onu ələ salacaq. ancaq öz keçmişini xatırlayan gözəl xarakterli insanlar təbəssüm edib keçəcək, səbrli olacaq, və bunun təbii bir proses olduğunu özlərinə xatırladacaqlar.
bu yeniyetmə və ondan böyük olan yeniyetməliyi keçmiş böyüyü qarşılıqlı olaraq bir birlərinə fikrlərinə görə nifrət edəcəklər, ancaq böyüyün unutmuş olduğu şey, onun da o mərhələdən keçmiş olmasıdır, günahkardır. kömək etməyə bilərsən, ancaq kinli olmamalısan.
daha çox oxuyan yeniyetmələr sözsüz ki digərlərindən nisbətən daha ağırbaşlı olacaqdırlar çünki onlar ədəbiyyatın gözü ilə başqa insanların da içini görəcək, öyrənəcək, aydınlanacaqdırlar. ancaq, yeniyetməlik kimi gözəl və qısa bir yaş dövrünün hamısını kitab oxuyaraq da keçirməmək lazımdır. yeniyetmə dəliqanlıdır, yeniyetmə yeniyetmə kimi davranmalı, riskə girməli, eşqə düşməli, sevişməli, çılğınlıqlar etməli, dəli-dolu olmalıdır.
bütün yeniyetmələr düzgün inkişaf etməyəcək, onlardan bəziləri həmişə kinli qalacaq, bəziləri başqalarını həmişə qınayacaq, bəziləri başqalarının hisslərini düşünməyəcək, bəziləri səhv ideologiyaların qurbanları olacaq. çünki onların yol göstərənləri olmayacaq. özlərindən yaşca çox böyük olan ailələri ya da qohumlarının fikrini qəbul etməyəcəklər. ona görə də hər yeniyetmənin yeniyetməliyi atlamış aydın bir gənc böyüyə ehtiyacı var. bu, onun üçün istənilən kitabdan daha gözəl bir rəhbər olacaqdır. ancaq bu da çətin tapılan bir rəhbərdir sözssüz.

yeniyetmə illəri, bəlkə də ən gözəl illərdir. hər şeyin dadının təzə olduğu, ilk olduğu, yeni addımların atıldığı dövr. hər nə qədər yeniyetmə həyatdan bezmişəm desə də, həyatdan bezməyin çox uzağında olduğu dövrdür. gənclik enerjisinin sənə güc verdiyi dövrdür. eşqə düşmək üçün ən gözəl dövrdür. eşqə düşmüş yeniyetmənin ürəyinin döyüntüsü qırx yaşında belə qulağında qalcaq dərəcədə güclü olacaq, ancaq qırx yaşında ürəyi heç vaxt elə döyülməyəcək. necə ki ilk öpüş kimi. necə ki ilk öpüş də əlin ayağın əsib, bədənin və hormonların bayram edibsə, yeniyetməlik də sanki həyatla ilk öpüş kimidir. bütün əl ayağın, hormonların və beynin əsir.