marian çökəkliyi nədir

+34 əjdaha

4. Sakit okeanın qərbində yerləşən dünyanın ən dərin çökəkliyidir. adı, əslində, dilimizə tam düzgün tərcümə olunmamışdır. bir az mübahisəlidir. ingiliscədə "mariana trench"-dir. trench sözü hardasa səngər, xəndək anlayışını verir.

bizə -ya da ən azından mənə- elə öyrədiblər ki, sanki marian, okeandakı hansısa iri dəlikdir, konkret bir nöqtədir. internetdə də adını yazan kimi bu tip şəkillər çıxır. halbuki bu belə deyil. coğrafi olaraq baxdığmızda da görürük ki, marian çökəkliyi aypara şəkillidir, uzunluğu 2500km-dən çox, eni də 70km-dir. Hətta dibi 15 km enində yastı bir sahədir. yəni konkret bir nöqtədən söhbət gedə bilməz. marian - ümumi bir bölgə, çox böyük bir ərazidir. misalçün, sahəsi azərbaycandan 2 dəfə böyükdür.

eyni zamanda, onu da deyim ki, "dünyanın ən dərin yeri?" sualına "marian çökəkliyi" demək, xırdalığa getsək, heç də dəqiq sayılacaq cavab deyil. "dünyanın ən hündür yeri" deyiləndə "himalay dağları" və ya "nepal" yox, "everest" dediyimiz kimi, bu sualın da cavabı, əslində, "challenger deep"dir. wikipediada "challenger uçurumu" kimi qeyd olunub və bəli, "həmin o nöqtə" deyəcəyimiz dərinliyin adı, əslində, bax budur.
həmçinin (baxma: challenger deep/-362382)

+5 əjdaha

2. tektonik hərəkətləri zamanı qonşu qitələrin löhvələrinin altındakı dəniz yatağının çökməsi nəticəsində meyadana gəlmişdir. bu çökəklikdə dəhşətli dərəcədə təzyiq var. buna baxmayaraq burada da həyat mövcuddur. günəş şüalarının okeanın dərinliyinə düşməməsi o demək deyil ki, orada işıq yoxdur. su altında yaşayan bir çox müxtəlif canlılar bioloji işıqlanma deyilən bir yolla qaranlıqda işıq verir. amma əgər işıq yoxdursa deməli fotosintezdə yoxdur. bu o deməkdir ki, əgər bitki yoxdursa deməli qidada yoxdur. daimi gecə yarısı aləmi olmasına baxmayaraq burada bir qida zənciri var. o xemosintez deyilən bir sürəclə başlayır. bu mikroskopik canlılar yeraltı qeyzerdən cıxanlarla qidalanmağı öyrənirlər. bu hidrogen sülfur deyilən zəhərli qazdır. bu qalın qara tüstü kimyəvi enerji verir. onun sayəsində çökəklikdə həyat mövcuddur. kiçik xərçəngkimilər bu bakteriyalarla qidalanır. daha böyük canlılar isə bu kiçik xərçəngkimilərlə qidalanırlar.