apoptoz nədir

+8 əjdaha

1. apoptozis və ya apoptoz, (yunanca: apoptosis yeni "ayrılaraq düşmek", apo="-den/-dan" ve ptosis="düşmek") programlanmış hüceyrə ölümünün əsas növlərindən biridir. bu növ orqanizmdə ehtiyac olmayan və ya anormallaşmış hüceyrələrin atılmasının normal yoludur. nekrozdan fərqli olaraq apoptozda hüceyrə müəyyən molekulyar proseslerin ardıcıllığı sonunda ölür və eyni zamanda organizmin həyat döngüsü üçün gərəkli və yararlıdır. məsələn, inkişafda olan bir rüşeymdə insan barmaqlarının fərqliləşməsi üçün barmaqlar arasındakı hüceyrələrin apoptoz başlatması gərəklidir ki barmaqlar bir-birindən ayrılabilsin. həmçinin, qurbağanın inkişaf prosesində qurbağa sürfəsinin (çömçəquyruq) quyruğunun yox olması prosesi de apoptoz vasitəsi ilə olur. apoptoz olan hüceyrə kiçilərək ölür. apoptoz signalı alan bir hüceyrənin kromatini və stoplazması qatılaşmağa başlayır, hüceyrə kiçilməyə başlayır. sonra hüceyrə apoptotik hisseciklər olaraq adlandırılan daha kiçik parçalara bölünür. apoptotik hissəciklər; səthlərində yeni signal vericilər meydana gətirir və bu signalın implusu ilə yaxınlarındaki hüceyrə tərfindən fagosit edilərək məhv edilir.

(bax: avtoliz)

+7 əjdaha

4. bu sifarişi verən: fövqəl insan
hüceyrənin normal fizioloji şəraitdə proqramlaşdırılmış ölümünün bir növü.yunancadan tərcümədə "düşmək" "yarpağını tökmək" mənasına gəlir.bu proses müxtəlif xarici və daxili siqnallarla aktivləşən morfoloji olaraq 4 mərhələli prosesdir.

1 ci mərhələ - dnt fragmentasiyası - ca və mg ionlarından asılı olan endonukleaza fermenti hesabına baş verir.bu zaman dnt kiçik hissələrə ayrılır və nüvə membranı ilə birləşir.
2ci mərhələ- mitoxondri lərin funksiyasının itirilməsi- mitoxondri lərin membran kanalları nın keçiriciliyinin pozulması hesabına baş verir.bu zaman mitoxondrilərin daxilində olan sitoxrom c kimi bəzi zülallar stoplazmaya daxil olur.və bu zülal hüceyrənin dağılmasına cavabdeh olan caspases adlanan proteolitik fermentlər kompleksini aktivləşdirir.
3cü mərhələ - hüceyrə membranı nda şişkinliklərin əmələ gəlməsi-membranın sitoplazmaya baxan qatında yerləşən bəzi xüsusi molekulların məs. fosfatidilserin fosfolipidinin membranın xarici qatına yerdəyişməsi hesabına baş verir. fosfatidilserin gələcəkdə yaranacaq apoptotik qovuqcuqların membranına daxil olur və bu qovuqcuqların faqositoz prosesində iştirak edən makrofaqlar ın reseptorları tərəfindən tanınmasını təmin edir.
4cü mərhələ - apoptotik cismciklər in əmələ gəlməsi-bu zaman sitoplazma partlayaraq hüceyrə zarı ilə əhatə olunmuş hissələrə ayrılır.apoptotik cismciklərin daxilində nüvə fraqmentləri ilə yanaşı ayrı ayrı orqanellərə sitoskelet elementlərinə rast gəlinir.

bioloji əhəmiyyəti -apoptoz zamanı hüceyrənin ayrı-ayrı hissələrə bölünməsi onun daxilində olan toksik maddələrin hüceyrəətrafı mühitə daxil olmasının qarşısını aldığından iltihab prosesi inkişaf etmir.hüceyrənin digər ölüm forması olan nekroz dan fərqli olaraq incə prosesdir və ətraf hüceyrələri zədələmədən baş verir.

tənzimi-müxtəlif xarici və daxili faktorlar hesabına aktivləşə və ya zəifləyə bilər. tumor necrosis factor aktivləşdirən faktorlardan biridir.bu factor membran reseptorlarına təsir edir caspases adlanan proteolitik fermentləri aktivləşdirir.(yuxarıda bu haqda yazılıb). onkogenes, p53 kimi tumor supressorları və başqa daxili faktorlar hesabına da aktivləşə bilər.bəzi neyrotransmitterlər sərbəst radikallar ultrabənövşəyi və ya ion radiasiyası kimi xarici faktorlar da təsir edir. mitoz prosesinin də pozulması apoptozla nəticələnə bilər.
ətraf hüceeyrələr və ya xarici mühitdən daxil olan bəzi siqnallar hesabına bu proses zəifləyir .məs: böyümə faktorları estrogen androgen kimi hormonlar sink və.s. bəzi hüceyrələr daxilində isə sırf bu prosesi ləngitmək üçün xüsusi zülallar var.məsələn sinir hüceyrələrində naip(neuronal apoptosis inhibitory protein) adlanan zülal var ki bu prosesə nəzarət edir.
son olaraq yazım ki bu proses proqramlaşdırılmış hüceyrə ölümünə nəzarət edən yeganə proses deyil və bundan fərqli sistemlər də var.