+4 əjdaha
1. 10 noyabr 2009-cu ildə imzalanan protokollardır. əsas tərəflər türkiyə və ermənistan idi. protokollar türkiyə ilə ermənistan arasında sərhədlərin şərtsiz açılmasını planlaşdırırdı. rusiya, avropa ittifaqı və amerika birləşmiş ştatları da protokolların hazırlanmasında iştirak edən digər tərəflər idi. protokollar birbaşa hillary clinton və obama administrasiyasının təşəbbüsü idi bunu da erməni lobbisinin demokrat prezidentə seçki kampaniyasında verdiyi dəstəklə əlaqələndirmək olar. rusiya prosesə dəstək verən tərəf kimi görsənsə də ermənistanla türkiyənin əlaqələrinin normallaşması yəni sərhədlərin açılması ruslara sərf etmirdi çünki rusiya qərbə inteqrasiya edə biləcək bir ermənistanla ermənistanın qonşularla arasının pis olmasından istifadə edib o bazarda qurduğu monopoliyasını itirə bilərdi. ona görə də kreml də nalbandyana* ermənsitan xarici işlər naziri və erməni hökümətinə təzyiq edirdi imzalamaması üçün. azərbaycan tərəfi qarşı idi protokolların imzalanmasına səbəbi də dağlıq qarabağ ərazisində hələ də ermənistan qoşunlarının olması idi. türkiyəyə də azərbaycan bu iradını bildirdi türklər başda qulaq asmadı amma sonra ilham əliyev qaz qiymətlərini 1.5 dəfə qaldırandan sonra bunlar da zadni atdı -ərdoğan başladı açıqlama verməyə ki "bizim için azərbaycanın toprak bütünlüyü kutsaldır zad, kardeş ülke, ermeniler karabağdan çekilmedikçe sınırların açılması söz konusu değil" deyə. protokollar türkiyə parlamentindən ratifikasiya olunmadı, sarkisyan da rusiya təzyiqi ilə sərhədlərin açılması üçün türklərin üstünə çox getmədi və qarabağdan əsgərlərini çəkməməkdə haqsız olaraq dirəşdi buna görə də protokollar aktuallığını itirib sadəcə tarixi bir sənəd mahiyyətini aldı. imzalanması regional inteqrasiyanı artırıb azərbaycan və ermənistan arasında sülh potensialı artıracağından prosesin baş tutmamasına təəssüflənməkdən başqa bir şey qalmır.