sözaltı etiraf

kafelərdə, barlarda, avtobus və metrolarda, yaşadığım evlərdə, yaşadığım və gəzdiyim şəhərlərdə xeyli təklik hiss etmişəm. bu təklik iki tərəfli, biri maddi, bir digəri isə mənəvi olub. maddi təklik yeniyetməlikdən yetkinliyə keçid dövrüylə birgə - bəlkə də yetkinliyimdən yaşlılığıma keçidə qədər - məndən uzaqlaşdığı halda, uşaqlıq və ilk gənclik illərində elə də varlığını hiss etdirməyən mənəvi təkliklə baş başa qaldım. bu hal, yanınızda insanlar və baş verən hadisələrdən sizləri uzaqlaşdırır. məkan və zaman konsepsiyası mövqeyini itirir, səslər qeybə çəkilir, üzlər bulanıqlaşır, an etibariylə yaşanan bir hadisə, qarşı qarşıya oturduğunuz insanın işlətdiyi bir cümlə bir başqa hadisə, bir başqa fikirlə calaşır və siz bütün bunların nəticəsində öz tərki dünyanıza çəkilirsiniz.
nədir bunun adı? yadlıq? indivindual dekadans? soyuqluq? buzlaşma? sentimental yoxluq? yoxsa böyük meqapolisin modernləşdirərək məhv etdiyi insan portreti? hərdən mənə elə gəlir ki insanın təkliyini təmsil edən böyük literaturik yaddaşa sahibəm. sonra bu hiss keçir, o böyük səssizlikdə hamının o anki yaşadığım hisslərə oxşar duyğular keçirdiyini zənn edirəm. bəli, onlar da danışır, mənim kimi gülür, siqaretini yandırır, kofe və içkisini içir; lakin qəribə olan və məni onlardan ayıran onların ətrafa mənim kimi baxmamasıdır. hərhalda tək fərqlilik budur. hərəkətin olmadığı yerlərdə bacardıqca ətrafı süzməyə çalışıram. baxışımı bir başqa baxış tutduğu əsnada gözlərimi başqa detala çevirirəm. bu sanki insanları yenidən kəşf etmək kimi gəlir mənə. hər gün minlərcə təzə üz. minlərcə fərqli geyim. minlərcə eyni yadlıq.
və elə mənəvi və maddi təkliyin içimə yayıldığı günlərin birində, yorğunluğumu üstümdən atmaq naminə kiçik bir kafeyə girib, kofe sifariş vermişdim. kafe şəhərin mərkəzi küçələrinin arxasında yerləşən xalqa açıq bir ərazidə yerləşirdi. o kafeni xüsusiylə açıq olduğuna görə sevirəm. kofemi içə içə həm insanlar baxır, bir tərəfdən də səki və yollarda su kimi axan yaşama nəzər yetirirəm. masamdan bir neçə addım aralıda iki gənc qız oturub, söhbətləşir. qarşımdaki masada bir kişi əllərini teatral şişirtməylə iki yana açaraq qadına nəsə maraqlı hekayə nəql edir. bu əsnada kafeyə baxmadan keçən, əynində qırmızı - nimdaşlaşmış - paltolu bir qadını fərq edirəm. sürətli, harasa tələsir. nə məni, nə kafeni, nə də başqa bir şeyi görür. bəlkə də dəfələrlə gördüyü üçün bu belədir. meqapolis sakinlərinin taleyi o qadının hərəkətlərində təzahürləşir: eynilik, yadlıq, tələskənlik. meqapolislərdə insan üzünə ehtiyac yoxdur.
kofe bitir, yeniləyirəm. bir müddət ötdükdən sonra uzaqdan bir səs eşidilir: kibrit, salfetka, alışqan və onlara oxşar bir neçə əşya satan kor bir qadındır bu. bir-bir masalara yaxınlaşır, mümkün dərəcdə qoruduğu ciddiyyəti geyiminə yansımayıb. geyimi xeyli optimist və xoşdur. insan hər gün balerinlərə xas bu tip geyimləri küçələrdə görməyə öyrəşməyib. buna rəğmən isə işindən bezdiyi səsindən məlumdur.
hamı yavaş yavaş ona baxır. insanların üzlərində, kor bir qadının, dilənçi olmayan bir qadının həyata qarşısında göstərdiyi əzəmətə kiçik heyranlıq hiss edilir və o qısa heyranlıq, bir neçə saniyə sonra hadisədən uzaqlaşır.
biri qadından saqqız alır, digəri alışqan. yavaş yavaş oturduğum masanın yanından keçdikdə qeyri ixtiyari ona səslənirəm. əslində ona da deyil, sadəcə "hey" çıxır ağzımdan. dayanır. baxışları qeyri müəyyən uzaqlıqdaki boşluğa zillənərək, "mənə səsləndiniz?" deyə qarşılıq verir. bir qəribə oluram, kafedəki baxışların əksəriyyəti bizə çevrilir, səsindəki soyuqluq və bezginlik məni çaşdırır. və fikirləşirəm ki niyə zamanı dondurmayaq?
"mənə səsləndiniz?" bəzi baxışlar mənə, bəzi baxışlar kor qadına, bəziləri isə hər ikimizə baxır. ehtiyacım olmayan bir şeyə görə ona niyə səsləndim? indi nə etməli? zaman axır. ayağa qalxaraq - üzr istəməyərək - cibimdən çıxartdığım bir miqdar pulu əlinə uzadıram. "nə almaq istəyirsiniz?" deyə soruşur. çaşqın halda "heç nə" deyə bilirəm ancaq. "mən dilənçi deyiləm!" deyir, səssi aqressiv və günahlandırıcıdır. yoluna davam edir. masamın yanındaki qızlar mənə baxıb, bunun psixologiyada insanları təhqir mənasına gəldiyini deyir. onlar zəyif deyillər. və eşitmədiyim bir çox cümlə. təsəvvürümə adleri, freudu, jung və lacanı gətirirəm. hamısı qabağımda qəhqəhə çəkir sanki o an, qıza heç nə demədən ilıqlaşmış qəhvəmi içirəm. qızlardan biri qadına yaxınlaşıb alışqan alır. və dərhal mənə, heç olmasa alışqan alardınız deyir. "ehtiyacım olmayan şeyi almamaq kimi prinsipim var" deyib, məsələni bağlayıram. ətrafda hər şey əvvəlki kimidir.
indi isə tələsmədən, zamanı geri qaytarmağa münasibətiniz necədir?
"kofe bitir, yeniləyirəm. bir müddət ötdükdən sonra uzaqdan bir səs eşidilir: kibrit, salfetka, alışqan və onlara oxşar bir neçə əşya satan kor bir qadındır bu. bir-bir masalara yaxınlaşır (...) biri qadından saqqız alır, digəri alışqan. yavaş yavaş oturduğum masanın yanından keçdikdə qeyri ixtiyari ona səslənirəm. əslində ona da deyil, sadəcə "hey" çıxır ağzımdan. dayanır. baxışları qeyri müəyyən uzaqlıqdaki boşluğa zillənərək, "mənə səsləndiniz?" deyə qarşılıq verir. bir qəribə oluram, kafedəki baxışların əksəriyyəti bizə çevrilir, səsindəki soyuqluq və bezginlik məni çaşdırır.
"xeyr, yanımdaki şəxsə səsləndim" qadın xəfif təəssüf hissiylə uzaqlaşır. halbuki yanımda heç kim yoxdur, mən təkəm. o qızların timsalında kafedə o epizodu görən hər kəsi təssəvvür etməyə çalışıram: kor və həyata qarşı əzəmətli mübarizə aparan bir qadını dolayan əxlaqsızın biriyəm. az əvvəlki hərəkətim də elədir: əxlaqsızlıq. hansı daha ağır olardı deyə fikirləşirəm.
qadını təhqir etmək istəmişdim? əgər elədirsə, hansı səbəblə? yox deyilsə, niyə kiçik kafenin içindəki gözlər təhqir etdiyimi qışqırırdı?
qadına kömək etmək istəyirdim. cibimdə alışqanım var idi. alışqanı ehtiyacı olan başqasına sata bilərdi. mənim üçün əksi, alışqanım ola ola, sırf ehtiyacım olmadan qarşı tərəfi məmnun etmək naminə alışqanı almaq, - ən azı - qarşı tərəfə əxlaqsız yanaşmadır.
hər nə isə, bu hadisə kiçik bir misaldır, katarsist tərəfi də yoxdur. demək istədiyim, göstərmək istədiyim, yəqin bəzilərinizə məlum oldu.
zamanı geri qaytarmaq insanın ən qədim arzularından biri, bəlkə də birincisidir; ancaq bir də zaman geri qayıdacağı təqdirdə heç nəyin dəyişməyəcəyi fikirini də təkmilləşdirdi kor qadın məndə.

xülasə, uzun fasilədən sonra entry orucumu pozub, unutmamaq və xatirəyə çevrilsin deyə bu yazını qaraladım. indi sizə louis malle-nin çəkdiyi, kinematoqrafiya tarixinin təkliyi yansıdan ən yetkin epizodunu göstərəcəm. sonra müəmmalı bir müddətə sağollaşacam. parklara, kafe və barlara gedəcəm. avtobus və metroya minəcəm. gizli gizli insanlara baxacam. elə birini fərq edsəniz, bəlkə də o mənəm, çəkinməyin yəni. -*

belə. Cafe scene from Le feu follet:

(youtube: )

ən yaxşı final səhnəsi olan film

#1 "zerkalo"
kameranın tənha evdən sonsuzluq metaforası təbiətə (meşəyə) tərəf uzaqlaşması (geriləməsi) bir daha geri qayıtmayacaq keçmişə ithaf edilmiş, kinematoqrafiya tarixinin ən hüzünlü texniki səhnələrindən biridir.

#2 "dogville"
insanın ən qədim və köhnə olduğu ölçüdə də güclü instinkti, öldürmə istəyi, dogvillein final səhnəsində mənəvi orqazm həddinə çatır. başa düşülür ki, şərtlər və tələblər münasibdirsə, öldürmək qaçınılmazdır. gracein (nicole kidman) qərarıyla güllələnməyə məhkum olan dogville sakinləri, bir intiqam hekayəsinin tamaşaçı "qələbəsiylə" sonlanır. trierin dogvillei yandırmağa qərar verdikdə o məşhur gülüşünü yadıma salıram.

#3 " krótki film o zabijaniu"
hətta kieslovski reportajlarında ifadə edir ki, o son səhnəni çəkib qurtarmaqda çətinlik çəkirdik; bütün komanda dövlətin edamı qarşısında - bu fiction olsa belə - göz yaşları və emosiyalarını saxlaya bilmirdi. doğurdan da haqqlıdır ustad, yüz illik yeddinci sənət hələm hələm belə ağır səhnə yaşamayıb, görməyib.

#4 "psycho"
come on, o gülüş kimləri az da olsa otağa nəzər yetirməyə vadar etməyib?

#5 " close up"
makhmalbafın idarəsindəki velosiped kino tarixinin ən lirik finallarından birini yaradır.

#6 "breaking the waves"
#133818
göylərdən yerə səslənən çanların orkestral sədaları altında bütün günahlar əhv edilir.

#7 "the return"
isa metaforu ata, az yaşlı oğullarının olan qalan gücü hesabına ölü bədəniylə evə qayıdır. lakin təbiət onu aid olduğu yerə qaytarır. zvyagintsev şedevr yaradıb.

#8 "a clockwork orange"
alex, dövlət (sistem) tərəfindən "tərbiyyələndirilmiş" dostları, ailəsi və ümumi cəmiyyət panaroması nəznində, cəzalandırılır.

#9 " o melissokomos"
yunanlı kino şair theo angelopoulos bir daha öyrədir ki, insan sevib, dəyər verdikləri tərəfindən "sancılmağa" ən yaxın varlıqdır.

#10 "blow up"
nə mən yazım, nə siz bu zövqdən məhrum olun; aha, o qədər.

#11 "dancer in the dark"
qadının "qurban" motivində çox az film dancer in the darkın (şübhəsiz ki björk)ün də final səhnəsindəki faciəyə yaxınlaşa bilib. gözəl olanın içində gizli yuxuya getmiş çirkinliyi ifşa edir von trier.

#12 " the passion of janna d"ark"
artıq razılaşılır ki, kino tarixində janna d"arkı ən gözəl ifa edən aktrisa (ironiya: bu onun tək filmidir həmçinin) maria falconettidir. bədəni yandığı vaxt, bütün insanlıq günahları çiyinlərimizə yüklənirdi.
və bəlkə də von trier dreyerin yüklədiyi bu günahı, breaking the waveslə çiyinlərimizdən uzaqlaşdırır.

nisbi və ilk ağla gələnlər kateqoriyasından, arxivə ithaf edilir.

seçə bilməmək

insan doğuluşunu seçə bilmir: doğulduğu ayı, günü, saatı. ölkəsini, ölkəsinin içindəki xəstəxana vəya evi; o xəstəxananın içində sizi min bir sancıyla dünyaya gətirən ananı; yeddi saniyəlik orqazm üçün (bir seçimdən çox, bir sınamayla) sizi peydahlayan atanı; qardaşını, bacısını, ümumən ailəsini seçə bilmir.
cinsiyyəti də onun iqtidarında deyil. kim bilir, bəlkə də qadın olmaq istəyərdi, ya da kişi. bədənini seçə bilmir məsələn. döş gilələrinin rəngini, penisinin uzunluq vəya qısalığını, əl, dırnaq quruluşunu vs. (sonradan onları dəyişdirmək istəyi, təbiətə seçə bilməməyin verdiyi kiçik üsyanı xatırlatmırmı?)
deyilə bilər ki insan ölümünü seçə bilir. bunun üçün intihar var. haqqlı da sayılarlar; ancaq bunlarda bir növ digər həyat şərtlərinin üzə çıxardığı, içində şüuurlu vəya şüuursuz yüzlərcə seçimsizlik, qərarsızlıq və onların yaratdığı yadlaşma, çöküşün nəticəsi deyilmi? lakin bunu bacarmayan insanlar da var. tarix, topluluqlar yüz illərcə onları qorxaqlıq, cəsarət, güc vəya zəyiflik tərəzisində ölçüb, ölçür, ölçəcək. bu əhəmiyyətli deyil. əhəmiyyətli olan vaxtsız gələn (bu ifadə necə də çarəsizliyin ifşasıdır) xəstəliyin, bir avtomobil qəzasının, infarktın, zəhərlənmənin, əcəlin insanın əllərində olmamasıdır. eyniylə doğulduğu kimi: kimlərin ətrafında, ərazisində, iqtidarında, dövründə öləcəyini seçə bilmir.
güya insan sevdiyi qadın vəya kişini, dostunu, həyat yoldaşınımı seçir? onun bu seçimləri öz istəyinə görəmi, yoxsa əksinə, yuxarıda sadaladıqlarımın yaratdığı münbit şərait nəticəsindəmi seçilir? əgər sevgi seçiləbiləndirsə niyə onun ömrü çox vaxt qısa olur? şərtlər zaman keçdikcə əldə olan (əldə edilən) nəsnələri yaşamlarımıza adaptasiya edə bilir. bu isə təbiətin seçimidir.

bunların müqabilində insan universitet təhsilini, kariyerasını (ailə daxili hegemoniya nəticəsində əzilmiş, ata və analarının arzularını davam etdirən, heç də xoşbəxt olmayan minlərlə bədbəxti saymadan) ideologiyasını (bu da vaxt aşırı ata ideologiyası, irqin tələbi, sosial statusun üzə çıxma halıyla da yarana bilir) geyimini (çirkli ayaqqabılar, iyi verən corablar, səliqəsiz üst başla dolaşmaq məcburiyyətində qalanları yada salmıram) saç stilini (tökülən saçlar, saçının rəngi, seyrəkliyi, qalınlığı, ümumən genetikanın panoraması) və sairə, heç də insan həyatında həll edici (!) olmayan (bəli, təhsilin də həll ediciliyi təsvirini verdiyim insan çarəsizliyində bir yerə qədər söz sahibidir) epizodları seçə bilir. bu kiçik seçimlər (ona təbiətin təqdirə layiq jesti, vəya göylərdən bizə gülümsəyən tanrının bəxşi də adlandırmaq olar) əsas haqqlarımız olmalı seçimlərimizin bir növ qarşılığı, təsəllisidir.

xeyr, filosof deyiləm; ancaq insanın taleyində, yaşam kariyerasındaki həll edici seçimsizliyi azad olmadığımızı isbatlayır. gülməlidir: bəlkə də azadlığa olan ümumi aclığımızın səbəbi də bu detalda gizlənir. insan, seçə bilmədiyi hər şey üçün azad deyil. çünkü tarix göstərir ki, insan seçimlərinə görə mükafatlanmır; seçə bilmədikərinə görə mühakimə edilir.

seçmək ya seçə bilməmək? köhnə yunan tragediyaları da elə bundan danışırdı.

evlilik

insan əlaqələrinin zədələnməyə ən münasib; dəyər anlayışının bayağılaşıb, öz tərki dünyalarına sığınan robot insanların yüz illiyində, artıq inanmaq istədiyim, elə gəlir ki aylar və günlər keçdikcə inandığım (lakin qəribədir: bu inanış, əlavə edilmiş vaxt ərzində azərkeşlik edilən klubun qol vurma istəyinə oxşardır – xilas, çırpınma – ) iki insanın bir yerdə yaşaması halı, sevgililik müəssəsinin bir üst leveli.

yeni yetməlik və ilk gənclik çağı evliliyə inanmamaqda (buradaki inanc təbii ki onun səmimiyyətindən gedir) azaddır. elə azad olduğu ölçüdə də haqqlıdır da. o dönəm – xüsusiylə böyüdüyümüz ölkə modelinin şərtləri çərçivəsində – başımız asanlıqla gicəllənir. bir xeyli dağılan, xoşbəxtlikdən uzaq ailələrlə böyüyürük. çoxu heç uzağa da getmir, götürür elə anasıyla atasını. sovet dövründən qalma dəmir evlilik prinsipləri (ki, zaman zamanı qovaladıqca işin içinə teistik möhfumlar da girir; ailənin müqəddəsliyi, toxunulmazlığı vs) uşağı, onun hələ yaşanmayan gəncliyini elə o vaxtdan zədələyir.
qonşularına, qohumlarına nəzər yetirir: gördükləri soyuq mənzərələr olur çox vaxt. bu onu qorxudur, anasının tək yatdığı gecələrdə ağlamalarını eşidib, atasının anasını döydüyünü görüb, anasının çarəsizlikdən başqasıyla atasını aldatdığını və yaxud da atanın, anasının yerinə başqa məşuqələr saxladığını görə görə inkişaf periyodu keçib. bu onu təkrar etdiyim kimi, evliliyə, onun gətirə biləcəyi səmimiyyətinə əngəl törədib.
gəncliyin bir digər ekolu isə, bunu sırf fərqlilik naminə müdafiyə edir. xüsusiylə gənc qızlar; həyatlarında bir dəfə sevgi hissiylə qarşılaşmayanlar, sevdiyi qadınla sevişməmiş bütün o kişilər; onlar da bir başqa faciəni – tolstoyvari ifadə etsəm, özlərinə məxsus deyil, kollektiv bədbəxtliyi – yaşayırdılar.

etiraf edim ki, mən də uzun müddət evliliyə qarşı olmuşam. o vaxtlar sevdiyim bir qadın var idi. əla vaxt keçirirdik, yaşanacaq çox şeyi (həyati mənada olmasa belə, xüsusi zövqlər əhatəsində) yaşamışdıq. bizə elə gəlirdi ki hər şey belə də davam edəcək, hətta o iddia edirdi ki bu təbiət qanunudur, bütün yunan tanrıları bizimlədir. lakin yanılırdı və mən bunu çox sonra, birbirimizdən ayrıldıqdan iki, üç il sonra anladım. bəli, yəqin ki indiyə qədər davam etsəydik həyatımda ilk dəfə bir qadına evlilik təklifi edərdim. o, böyük ehtimalla qəbul edərdi. ancaq təbiət ana bizi təhna qoydu, gəncliyin aldadıcı, axmaqyana söz və vədlər yığınından ibarət karnaval olduğunu öyrətdi. ümumiyyətlə yunan tanrıları da mif imiş, çox sonra öyrəndim.
və məsələ heç də o qadın deyil, o gedəcək, başqası gələcək. mən gedəcəm, başqa kişiylə sevişəcək. bax, əsl təbiət qanunu budur. buna heyfslənmirəm. əksinə, ödənilən bir bədəl var ortalıqda və indilərdə başa düşmək heç də çətin deyil ki, böyük danışmamaq, vaxtı çox uzatmamaq lazımdır. (hər nə qədər bunun özü böyük cümlə olsa da...)

hə, yadlıq yüzilliyi. insan əlaqələrini hamımızı müşahidə edirik.
– hey, mən steyk yeyəcəm.
– steyk? mən veganam, bizdə alınmaz.

və yaxud digər absurd səbəblərlə əlaqələr sona çatdırılır. yola vermə əsrində yaşayırıq. heç kim heç kimə qatlanmaq niyyətində deyil, naz çəkmək üçün başqa qapını döysünlər.
şopenhaur belə bir şey yazmışdı: hər kəs, qarşısındaki şəxsdə gördüyü, lakinin özünün yoxsun olduğu tərəflər naminə o kəsi sevir.
ancaq indi buna görə bu yaşlı filosofa götüylə gülərlər. cümləni dəyişdirirəm: şəxs, qarşısındakini, öz bəyəni və dəyərlərinə xidmət göstərdiyi üçün sevdiyini zənn edir.
doğurdan da elə deyil? the beatles sizin ən sevimli musiqi qrupunuz olduğuna görə və partnerinizdə sırf onları bəyəndiyinə görə diqqəti çəkmir? ya da dostoyevski oxuduğu üçün, fritz lang filmlərini analiz etmə bacarığına görə vs (ancaq səhv başa düşülməsin: vermək istədiyim məna, fizyolojik kompanentlərdən uzaqdır)

evlilik isə şəxsi fikirimə əsasən, elə gəlir ki (razılaşmamaq haqqınız əlinizdədir) bütün bu absurdluğu bir müddətlik belə olsa təxirə salmaq, insanları ciddiyətə qaytaran, on beş günlük aldatmacanı, bir neçə ilə çevirən bir möhfumdur.
xüsusiylə bəzi insanların elə işləri olur ki, onlar flirtlə ömür çürüdə bilməzlər. uşaq istəyə bilirlər. uşaq isə vacibdir. aranızda istəməyənlər ola bilər, zamanla keçər vəya keçməz, fərq etmir, ancaq çox böyük detaldır insan əlaqələrində.

uzun sözün qısası olaraq isə: deyəsən bu yaxınlarda bir qadına evlilik təklifi edəcəm. tələskənlikdir bəlkə də bunun adı, ancaq sevilən insanın itirilməsindən daha yaxşı hiss etdirəcəyi məlumdur.

anna karenina

roman tarixinin (don kixotun xəyali məşuqələrindən, bilavasitə madame bovarydən, decamerondaki hekayələrin arzu mənbələri halına gəlmiş o hüzünlü qadın personajlarından, eləcə nastasya filipnovnadan, mrs dallowaydən, marthalardan, teresalardan, sonyalardan; bütün o agneslər, dollylər, kamelyalı qadınlar və kamelyalı olmayanlardan, esmeraldalardan üzr istəyirəm!) ən gözəl, ən bədbəxt qadını.

hər qatar reylslərinə baxdıqda xatırladığım, oğluyla sevgisi arasında sıxışıb qalan, bir sevginin təzahürü, ifadəsi, (saçlarını kəsdirdiyi vaxt necə də gözəl idi) bir qadının sevginin sərhədlərinin haraya qədər uzada biləcəyini isabatlamış, bir vaxtlar yaşamış (buna inanmaq lazımdır) bəlkə də hələ də yaşayan, həm ana, həm həyat yoldaşı, həm sevgili, həm də məşuqə (oxucunun başqa şansı heyf ki yoxdur) olan qadın.

anna kimi qadınlar romanlardamı doğulur sadəcə? romanlarda təsvir edildiyi kimimi ölür?

onu tanımayan qadına evlilik təklif etməyəcəyim dəqiqdir.

krzysztof kieslowski

kinematoqrafiyanın şeirsəl maskaradı.

kieslovski epizodların rejissorudur. yaddan çıxmağa meyilli (böyük ehtimalla da artıq yaddaşdan uzaqlaşmış) anlıq, tək səfərlik və həll edici.
onun bütün yaratdığı xarakterlərin arxasında isa gizlənir. onların hər səhvində tanrı da səhv etmiş olur, hər sevişmə əslində isanın həzzidir, ölümlər onun əldən düşmüş bədənini xatırladır.
soyuq varşava küçələrinin maviliyi filmlərinin əsas tonlarıdır. qadınlarının gülüşlərini xatırlayaq: onlar da eyniylə soyuq, keçici, orada olmayan gülüşlərdir. bəs kişilər? çox vaxt baxışlarını qaçırırlar, çarəsiz, əllərində olmadan onları tələyə salmış situasiyaların qarşısında çılpaq və gücsüz qalıblar.
kieslovskinin filmoqrafiyası nostalgiyayla əlaqəlidir həmçinin. bir çex ozanın nostalgiya tərəfini xatırlamaq vaxtıdır: çex ozan qeyd edir ki, dönüş, yunanca nostos deməkdir. algos, kədər mənasını verir. yəni nostalji doyurulmamış dönüş arzusundan qaynaqlanan kədərdir. qərbi avropalıların məharətlə unutduğu, lakin ikinci dünya ölkələri ünvanı almış blok (orta avropa) respublikalarının yaddaşına qaçınılmaz olaraq həkk edilmiş insani reaksiya, kədər. bəli, məhz krzysztofun hekayələri əldən getmiş, bir daha qayıtması çətin keçmişlə əlaqəli, uzun illər sonra evə qayıdış hissini yaşadan, sevilən insanın artıq bağışlanılması mümkünsüz səhvi qarşısında yaşanan çarəsizliyə oxşardır.

fotoqrafik yaddaş kieslovskini əlindəki siqareti, gözündə eynəyi və o iki şüşə parçalarından dünyaya atılan yorğun baxışlarıyla xatırlayır: o, son baxışda sevgidir.

amarcord

mussolini iqtidarı dövründə karikaturalaşmış italyan cəmiyyətinin dekadansiv kadrlarından yığılan, federico fellini filmi.

federico yenə uşaqlıq illərinə səyahət edir. kamerasını uca roma imperiyasının sol halqası halına gələn (ifrazatdaki son qəhrəmana, bir pox estetikasına) modern romaya, hər böyük şəhərin avto portreti olan və bütün coğrafiyaya yayılan səslərə, sakinlərə; o vətəndaşların qorxularına, laxlayan inanclarına, cet obscur objet du désira çevirir.

sadəcə baxmaq haqqından istifadə edərək (gradiscanın qırmızı rənglə senzuralanan yumurcaq götü) və düşüncə azadlığının ifadə edilməz sərhədsizliyini (bir qarajın içində yerləşən maşında o götü fikirləşərək masturbasiya etmək) kəşf edən uşaqların da filmdir amarcord.

filmin adı, xatırlamaq, anımsamaqdır. xatırlayır fellini. üzünə yayılan gülüşünü görmək heç də çətin olmamalıdır: italya artıq nə dantenin, nə d'annunzionun, nə dəki petrarcanın vətənidir.

italya şeiri xatırlamır.

yazarların paylaşmaq istədikləri şeirlər

heyf ki,
heyif ki jean: səninlə heç vaxt bir qatar səyahətinə çıxmayacağıq,
a. adlanan bir peronun,
ya da yirmi səkkiz nömrəli bir kupenin içində rastlaşmayacağıq.
heç olmadığım peronların içində qatarı nə qədər gözlədiyini,
vaxt ötsün deyə əllərini ovuşdurub ovuşdurmadığını,
əyləşdiyin skamyanın yanına yazılı xatirələri,
biletinin üstündə səni məndən uzaqlaşdıran adresi,
(paris, michigan, mexico city?)
əsla öyrənməyəcəyəm.

bu tarixin təkrarlanmasını sevdiyi bir günahıdır,
atamla anamın sevişməyə gec qərar verməsi,
tanrının uzaqlardan bir yerdən gülümsəməsidir:
yoxsa hər şey əvvələ qayıtsa, istədiyim kimi olsa,
çox deyil, otuz yeddi il əvvəl doğulsam,
çemodanlarını yerləşdirdiyin kupenin yanında,
səni fikirləşə fikirləşə, mənzərədəki donuzlara baxar,
kofemi içər,
və bilərdim:
bütün bu vaxt ərzində yatıb yatmadığını,
yoxsa mənim kimi palçıqda üzən donuzlara baxıb,
kədərlənib, kədərlənmədiyini...
indi otuz yeddi il uzaqdasan,
bu şeiri yazdığım yaşda...

sevişdiyin bütün kişilərdən,
ən azından biri ola bilmədiyim üçün,
üzr istəyirəm.
buna görə kimi günahlandırmalıyıq?
zamanı?
bəlkə də heç parisdə doğulmazdım.
yoxsa tanrını?
bəlkə də heç yoxdur o,
tək reallıq: sənin ştatlarda,
mənimsə bakıda,
həyata göz açmağımız,
sənin güclü kişiləri sevmə sindorumundan əziyyət çəkməyin,
mənimsə sevə biləcəyim bütün qadınlarda səni axtarmağım olub.
saçlarını kəsdir dediyim bütün qadınlar,
əl quruluşlarına, xüsusiylə baş barmaqlarında xalın olub, olmamasına,
mimikalarına, dişlərinə, qulaqlarına
nəzər yetirdiyim,
bütün və tək günahları sən ola bilməyən qadınlara,
səninlə xəyanət etmişəm.
kim bilir, bəlkə də,
eyniylə təsvirdə olduğu kimi,
oralarda,
uzaqlarda bir yerdə,
sonsuz bir həyat var,
və tanrı bu şeirdən sonra səninlə məni,
elə orada,
parisin arxa küçələrinin birinə oxşayan,
prospektlərin birində,
on bir gün sonra tapılan çürümüş üzünlə
ilk dəfə qarşılaşdıracaq:
və səni sadəcə saçlarına görə sevəcəyimə heç şübhən olmasın.

van den budenmayer: jean sebergə ithaf edilən şeir


bu şeir bir fikirdən yarandı: çox köhnə, keçmişə aid olan hissdən. o vaxtlar bir qeyd dəftərçəsinə, bir kişinin dört tip seks bioqrafiyasının olduğunu yazmışdım.
birinci biyoqrafiya, bir vaxtlar bizə aid olmuş qadınlardan bəhs edirdi. tanıyırsınız əslində o qadınları: sizi sevən və sevginizin qarşılığı olan hisslər yığıncağından danışıram. bədəninə, ruhuna sahib olduğunu (öz aramızda bu böyük illuziyadır) fikirləşdiyiniz və bu fikirin sizdə yaratdığı rahatlığı təmin edən qadınlar.
ikinci biyoqrafiya: həmişə başqasını fikirləşən, lakin içindəki dərin boşluq, axtarış səbəbiylə sizinlə birlikdə olan qadınlar. sizinlə sevişdikləri vaxt ruhları başqa adreslərdədir.
üçüncü biyoqrafiya: yorulan kişi və təzə insan tanımaq istəməyən qadın əlaqəsi. onunla bir qatar səyahətində tanış ola bilərsiniz. ya da cenovanın arxa küçələrinin birində yerləşən kafədə. o qarson ola bilər. sizin isə axşam səkkizdə amsterdama biletiniz. sizdə heç nə (əslində hər şey alınacağı təqdirdə) alınmayacaq.
dördüncü biyoqrafiya: jean seberg kimi tarixin qaranlıq dəhlizlərinə basdırılmış, aranıza zamanın, tanrının, illərin, coğrafiyaların, okeanların, inqilabların girdiyi qadınlar.
belə halda şeir yazmaqdan başqa çarəniz yoxdur.

richard wagner

johann sebastian bach ön sevişmədir. (tərli bədəndə hərəkət edən əlin gözü yumulu axtarışı, qulağın içinə fısıldanan eyni sözlər, təkrarlanan motivlər yığınıdır) handel sevişmədir (zamanın dayandığı, tələskənliyə ehtiyacın qalmadığı an; bir unuduş, xatırlamaqdan uzaq, bədənlərin ritmik, eyniylə dünyanın fırlanmasına bənzər hərəkəti, yaşamın qeybə çəkilməsidir) wagner isə orqazmdır. (bədəndən yayılan hərarətin bir digər bədən vaistəsiylə hiss edilişi, üz cizgilərinə hopan dramatizənin sərhədə çatması, bəli bir qadının səssiz – dua edərcəsinə, etirazın son həddinə oxşar, inqılabın ilk gününü xatırladan – boşalışıdır)

ali alman irqinin qızıl çağından qopan bu üç meyvə, sevişməyin şeirə çevrildiyi anlarda ilk ağlıma gələn bəstəkarlardır.

wagner romantik dövrün almaniyasını təmsil edirdi. (ümumiyyətlə almanlarda müşahidə olunan yurdsevərlik (əsla və əsla vətənpərvərlik olmayan) və inanc mahiyətinə bərabər olan almanlıqları, bir orta avropalıya (ikinci dünya ölkə vətəndaşına) və yaxud mənim kimi şərqin kiçik bir küncündən dünyaya atılmış azərbaycanlıya yad gəlməklə yanaşı; onlara, duruşlarına, xarizmalarına, əl atdıqları işlərdəki uğurlarına, həmçinin də soyuqluqlarına həsəd aparmağınızla nəticələnir. eləcə də richard üçün altını qalın xəttlə çəkmək istədiyim romantik almaniya ifadəsi, bir şəxsiyyət olaraq wagneri ifşa edən, əsərlərinin üstündəki tozlu pərdəni ortadan qaldırmaq gücünə çatmış, onu tanımağımız üçün yetərli olan bir güzgüdür)

almaniya bu dahi kompozitorun (o belə çağrılmaq üçün bir çox əsərindən imtina edərdi, əmin olun) güzgüsüdür.
musiqilərinə hakim olan ( librettonun leitmotifiylə əlaqəli) sərt, əzəmətli, yüksələn, fısıldayış həddinə qədər temponu aşağı salan tonlamalar, ümumillikdə (əgər ona agah deyilsinizsə) şiddətin təmsili kimi oxuna bilər; lakin bu sərt tonlama və çığırtıların bir çoxu bəsit, lakin artıq çirklənmiş bir sözə dönüşmüş, sevgidən bəhs edirlər.

heç ara vermədən, dayanmadan, saatlarca (sözgəlimi tristan und isoldeu) dinləməyə cəhd etsəniz, bir neçə sonra hərəkətlərinizdə yer dəyişdirən, saflıq və məsumluqdan daha çox bir şiddət, yox etmə, öldürmə və ölmə istəklərinizi müşahidə edə bilərsiniz. müsyö richard (o bu ifadəyə görə məni öldürərdi) hisslərinizlə rabitənin itirilişi, bir digər tərəftən isə əslində var olan kimliyinizin üzə çıxma halında sizlərə köməklik göstərə bilər.

hitler mövzusuna isə qısaca toxunaraq, bitirirəm: adolf eyniylə nietszcheni anladığı ölçüdə, wagneri başa düşmüşdü. ride of the valkyriesin hiddətli sədaları altında bir irqin tarixdən silinircəsinə (heç var olmamış, yaşamamış, yaratmamış kimi) yoxa çıxması, çox uzaq tarix deyil, 1943, 44 xronologiyasıdır. o dünyanı mərkəziydi və hitleri sırf boyuna və komiks bığına görə sikləməzdi.

nəticədə yaşamış, yaratmış, ən azından mənə görə musiqi tarixinin üç ən böyük bəstəkarından biri, əsilzadə!

19 may 2015 bakı azadlıq prospektində baş verən yanğın

ölkəmin portreti.

təəssüf ki təəcüblənmirəm artıq. səhər radələrində kofemi dəmləyib evdən çıxarkən görmüşdüm xəbəri. heç açmaq istəyi keçmədi içimdən. niyə günümü heyfslənərək açmalıyam? bu nəyə lazımdır axı, deyə fikirləşdim. ölü sayıları artdıqca isə bunun əslində günün gedişatıyla əlaqəli deyil, laqeydləşməylə bağlı olduğunu başa düşdüm.
bilirsiz, məsələ qısa və lokanikdir: bir ailənin çöküşü, o ailənin faciəsi statistika sayılmadığına, təbii fəlakətlərin başverə bilmə ehtimallarının yüksəkliyinə görə, mənimsəmək, empatiya qurmaq, müdafiəsinə qalxışmaq, onların yerinə bir parça hüzünlənmək hisslərimizi yadlaşdırıblar. yaşadığımız və fırlanan dünya buna inandırıb bizi. eyniylə soma madən faciəsində də belə deyildi? günün ilk saatlarında ölən on beş işçiyə görə heç kim işini atıb hadisəylə maraqlanmır, o haqqda uzunlamasına yazmır, küçəyə çıxıb etiraz etməyi lazımlı bilmirdi. gecə çağı 301 ölü (bu artıq yuxarıda bəhs etdiyim statistikadır) vicdanları tərpədirdi. bu hələ azərbaycana yaxın coğrafiya olduğu, hamının bildiyi, pərdə arxasını gördüyü hadisə olduğu üçün misalını verirəm. bir dəqiqə, dayanıb fikirləşək: dünyada baş verən hadisələrin qığılcımlanmasını, böyüməsini içdən içə istəyən kimliyimizə nə ad verməliyik? bu hal, yadlaşmağımız, bəlkə də təbii inkişaf yolu, normal bir gedişatdır; ancaq homo sapiensdən bugün doğulan uşağa qədər olan periyod, adına insanlıq, hiss, duyğu dediyimiz keyfiyyətlərimizi itiririk.

bu rəqəm gecə radələrində qırxa da çıxa bilər (və böyük ehtimalla rəqəm qırxlara yaxındır; kivlər, dövlət nazirlikləri mövcud rəqəmdən, ələlxüsus olimpiya aybaşısı vaxtlarında, daha azını açıqlamaq məcburiyyətindədir) buna da təəccüblənməyəcəm. bu fərdi kompanentdir. duyğularla rəftarı əla alma halı (yenə də yadlaşma: əslində duyğular öz axarıyla hərəkət edən şeir olmalıdır) laqeydlikdir.
məsələn keçən dəfə bir dostumla təsadüfən aytac babayevadan söhbət düşdü. son hadisədən xəbəri olub, olmadığını soruşdum. məlumatsız idi. dedim ki öldürülüb. qısaca, içində təcavüz var, deyə soruşdu. əgər yoxdursa, artıq təsir etmir. o bıçıqlanma hallarına öyrəşmişəm, itirmişəm o hisslərimi. heç nə demədim. o da ən azından mənim bugün bu yanğına qarşı hiss etdiklərimi büruzə verirdi.

bunları ölkədən kənar, küçədə hadisədən xəbərsiz insanların əhatəsində yazmaq yaxşı hiss etdirmir. bütün bu olimpiya vəsvəsələri (ölkənin qaldıracağından ağır yüklər) xalqı karikaturaya çevirib. bütün həyatlarını banka yatırıb, kreditlə boğuşan insanlar var. ayrıca milli məclisin qarşısında özünü yandıran qarabağ (!) əlilini də, intiharlar körpüsünə dönüşmüş əzizbəyovdaki körpüdən özünü aşağı atanları da, öz gülləsiylə öldürülən əsgərləri də, doxsanlarda bir gecənin içində qanına qəltan edilənləri də, elmar hüseynovu da, unutmamışıq. hər şey, əsas da azərbaycan kimi ölkələrdə politikdir. baxmayın dostoyevskidən yazmağımıza, bu sadəcə gündəlik həyatdan qaçışdır.

ölənlərin ailələrinə səbr deyil, əksinə səbr daşlarının partlamalarını (eyniylə binanın içi kimi, çölü kimi) arzulayıram.

və, bir coğrafiya fikirləşin ki, üstündə iki yüz ölkə var; siz gəlib azərbaycanlı doğulursuz.

cinsəl şüurlanma

bir baryer.

ümumiyyətlə uşaq necə yaranırdı? v. adlı sinif yoldaşıma görə (qeyd edim ki v. artıq səkkizinci sinif şagirdi idi) anasıyla atasının öpüşməsi nəticəsində yaranmışdı. onu bir partanın üstündə otuzdurub, ətrafına yığışaraq məsxəryə alırdılar. v. çox güman ki ailəvi bir formada baxılan serialın bir kadrnda belə bir səhnə görmüşdü. ana, ataya baxmış, ata ananın səlim baxışlarından çəkinərək, v.nin gözlərini ekrandan çevirməsini istəmişdi. o gündən o partanın üstünə qədər davam edən günlər, v.nin bir körpə üçün öpüşməyin yetərli olduğuna inanması üçün kifayət etmişdi. v. əlaçı, şərəf lövhələrəndən şəkili sıra dəyişdirməyən, müəllimlərin gözbəbəyi bir şagird idi. bəs yaxşı, ona gülən c, t, q, x, y, z (bunun sonu yoxdur) bəs onlar uşağın necə yarandığını bilirdilərmi? anatomiya dərsi onları həyəcanlandırırdı. indiyə qədər telefonlarda vəya uzağı başı worldsex qovluqlarında gördükləri virtual qadın vaginaları (seksistlik etməyim: lap kişi penisləri) karikatura halında qarşılarına çıxmışdı. mən indi əminəm ki, məsələn c. müəllimədən daha çox bilgili olduğunu hiss edirdi. amma c. vaginanın iki yumuru deşikdən (deyəsən hələ də iki deşiklidir) ibarət, sadəcə sikilmək üçün bir orqan olaraq təsəvvür edirdi. penis o yumuru (lakin fırlanmayan) dünyaya daxil olur və bu əlaqəyə seks deyilir. bəs uşaq? o ananın qarnından çıxır. yox, hər şey elə (qarğaların uşaqları dimdiyində gətirişi, öpüşmə mifi bir kənara) bu cümlədən başlayır.
ailə... insanın ən böyük məhv edicisi. cinsəlliyi valdeynlər tərəfindən deyil də, məhəllə və küçələrdə öyrənən, dial up internetləriylə sarışın bir pornostarın vaginası qarşısında, təntənəli masturbasiya edən uşaqlar ailələri tərəfindən şikəst böyüdülürdü. v.nin öpüşmə mifinə gülən c.nin vəziyyəti əslində dəyişməyib, əksinə vəziyyətlər qarşısında böyüyərək, maska dəyişdiriblər.
mənim çox "əjdaha" nənəm var (ümumiyyətlə demək olar onunla böyümüşəm) nənəm təxminən beş altı yaşlarımda mənə belə bir deyim öyrədirdi: sikim sikim qızları, həftədə arvadları, gündə gündə qızları. soruşurdum, deyirdim ki, olar kişiləri də sikim? qətiyyətlə etiraz edirdi. kişiləri sikmək olmaz! nənəm bəlkə də mənim cinsəl oreyantasiyamın ən böyük düşmənlərindən biri idi. bəlkə də o qadın gay olmağı elə o gündən torpağa bastırmışdı. nənələri baışlamaq olar, elə hesab edirəm ki bir çoxumuzun nənələri ataərkilliyin bu təccəssümünü bizləri yansıdıblar.
bəs yaxşı, nə idi bu ifadə? anamdan soruşmuşdum. elə nənəmin yanında başa salmışdı. demişdi ki, penis vaginaya girir, ora boşalırsan və doqquz ay sonra uşaq olur. nənəm o vaxtlar qatı kommunist idi. sovetlər də əldən getmişdi. bunun qəzəbi olacaq ki, uşağa belə şeylər demə dedi anama. bunları götümdən uydurmuram. sözsüz ki ağlımda heç nə qalmamışdı. məhəllədə də eşitməyə davam etdim. lakin eşitdikcə anamın illər əvvəl dedikləri puzzle kimi yerinə oturmuşdu.
heyf ki ata haqqında belə xatirəm yoxdur. amma ataların cinsəl şüurlanmanı necə yaradacaqlarını bilirəm. yeni yetmənin on iki, on üç yaşında masturbasiya kəşfi, başa vuran əsəb dalğaları və bütün bunların nəticəsində tumana qeyri ixtiyari boşalma anları, ata tərəfindən diqqət tələb edir. ata uşağının əlindən tutub fahişə yanına aparmalıdır. uşağa səhv bir şey etmədiyini göstərmək naminə, hətta özü də yan otaqda sevişə bilər. ancaq dediyim kimi, mən bu problemimi özüm həll etmək məcburiyyətində qalmışam. yaxşı da olub, gələcəkdə yazdığım kimi hərəkət edəcəyimi fikirləşirəm.
v.nin lirik hekayəsinə gəldik də isə, azərbaycanda minlərlə bədbəxt (lakin tolstoy demiş, özlərinə xas deyil, oxşar bədbəxtlikləri) ailə modeli var. cinsəllik də bunların başında gəlir.
qız uşaqlarında isə vəziyyət biraz başqadır. on iki yaşında bədənlərinə təşrif edən biyoloji inqilab, qadınlaşma, onları həmyaşıdlarından çox uzaqlaşdırır. səkkizinci sinifdə oxuyarkən, öz xəyalları qısıtlı sinif yoldaşını deyil də, universitet ikinci kurs tələbəsini seçməsi; seksual tələbatlar fonunda sevişmək bir qırağa (sevişmək literaturada yoxdur) öpüşməyin qadağası; (uzaq başı poponu əlləmək və bundan qürurlanmaq) rəfiqələri arasında yaranan ayna ayna söyle bana, benden güzeli var mı dünyada problematikası vs, vs, vs. hamısı cinsəlliyin qapısını döyəcləyir. elə sözlüyün özündə də dəfələrlə yazılan bir şey var: oğlan uşaqları üçün sikini dayıya göstər polemikası. qız uşaqlarının lüt şəkilləri qadağandır davası... ümumillikdə cinsəl şüurlanmanın qabağını kəsən möhfumlardır.
sonra bütün o uşaqlar böyüyür. sırf əllərində olmayan və dəyişdirmək gücü də eyniliklə əllərindən alınmış xüsusiyyətləri (bunlar fizyolojik kompanentlərdir) ucbatından peşmançılıq çəkirlər. bütün tibbin qadını xoşbəxt etmək üçün 11.5 cm penis kifayətdir sloqanları bir tərəfə atıb, qüssələnirlər. qaşları çatma, üzü yarıq, nəticə də kifir kişi, özünə inamı itirir. (onsuz da oxumur, izləmir, ayaqqabıları çirklidir, həftədə bir dəfə çimir vs) qarşı tərəfə özünü isbatda problemlərlə qarşılaşır. xanımlar və cənablar, onlara vermirlər. bu qədər də sadə. vermirlər. vaxtı vaxtında hər iki tərəf də sevişmədikləri üçün yersiz əsəblər yaranır. bu mənim kəşf etdiyim amerika deyil, illərdi freudlar, lacanlar tərəfindən, cinsəl patalogiya, ürologistlər tərəfindən qışqırılan bir reallıqdır. və bütün bunların nəticəsində birbirilərinə nifrət etməyə başlayırlar. gözə girməyəcək detallar şişirdilir, təhqirlər yaranır.
məsləhətxanada sıx sıx bu tip başlıqlarla qarşılaşmaq labüddür. kimsə onları inandırıb ki sözlük həyatın mənasını tapmaq üçün ideal yerdir. əslində deyil. sual budur ki qadına necə yaxınlaşmalı. elə birini başlıq olaraq mən yazmışam. demişəm ki, özünə inam və intellekt, brad pitt olmağınızdan biraz daha qabaqdadır. lakin bunun özü belə ayrı bir başlıq, resenziya, fikir mübadiləsi tələb edir.
ən böyük günahkar analar və atalarınızdır. qadınların sizə verməməyi (ciddi sözümdür, takır takır da verirlər istədiklərinə) sizi alçaltmağı vəya kişilərin sizə tükəzban deməyi, misyonerdən başqa heç nə bacarmamağınız reallığını üzünüzə vurmaları analarınızla atalarınızın günahıdır. ancaq, bu cümləni qurub qaçmaq mənim işim deyil. ilk etap olaraq günahkarların əsil kimliyini bildiz. keçək ikinci mərhələyə: bunu qəbullanmalısız. hər şeyin alıcısı var. şəxsən mənim sosial əhatəmdə olan qadın və kişilərin sizin sosial çevrənizdə olmağa ehtiyacı yoxdur; həmçinin tərsinə. hamı bir vaxtdan sonra özünə oxşar dostlar, sevgililər, peşələr tapır. iş işdən keçibsə, bunun axtarışında olmalısınız. zənnimcə xoşbəxtliyin düsturu da bu arayış və o axtarışın labüd nəticəylə başa çatmasında yatır. və lütfən, bu seks inqılabı deyil (elə bir cəmiyyət yoxdur, heç olmayacaq da) amerika heç elə bir ölkə deyil. ayrıca da olmasın. seksin özü azadlıqdır və insan eqosu olduğu müddətcə bu inqılab namümkündür.
sadəcə öz alıcınızın sizi tapmasını gözləyin, ya da axtarın. ya da evlənin. ən azından seks havayı başa gəlir. -*

şübhəsiz ki o ilk sabah, insanlığın bu bariyeri aşdığı ilk gün, dünyanı xoşbəxt bir yer olaraq təsvir etmək gücümüz də olacaq. o vaxt uğurlarımızı daha az qısqanacağıq, doqquz cmlik penislərimizdən məmnunluq duyub, insan kimi yaşamağa başlayacağıq. hamı sevişir və sevişməyə haqqı var.

sadəcə təbiətin qızıl qaydasına etiraz etməyin lütfən.

o qızıl qaydanın isə nə olduğunu deməyəcəm. ilk dəfədən tapsanız (ki, tapdığınıza əminəm) o vaxt cinsəl şüurlanma sizin üçün artıq keçilib.

ayrıca foucaultnun cinsəlliyin tarixi kitabını da vərqələməyiniz, problemin həllinə sizi daha da yaxınlaşdırar.

hank moody

bizi çox vaxt qarışdırırlar. şəxsən iki, üç dəfə "ruhanist sənsən" sualına, "təəssüf ki, deyiləm" cavabımı verdiyimi bilirəm.
ruhanist kimi insanların, digər bir çox insanlardan fərqli olaraq metaforik dünyaları mövcuddur. orada sayılı insanlara, xatirələrə, melodiyalara yer var. mən ikinci dəfə təəsüflənirəm ki ruhanistin inşaa etdiyi dünyanın artıq çox uzağındayam. bir vaxtlar mənim də elə bir dünyam var idi. sonra orada yer edən xatirələr, insanlar və melodiyalar kiçik yer dəyişmələrlə, o dünyanın stabilliyini pozub, məhvini tezləşdirdi.
dünən də yazıb ki, getmək istəyir. bunu bir neçə gün əvvəl də məndən soruşurdu: niyə yazırıq, bu nəyin təlabatdır? getmək istəyirəm. etiraz etmədim. lakin getmək istəyini açıqlamalıydı. açıqladı da. tanrıdan incidiyini səsləndirdi. bəli, elə məhz tras qəhbələri tərəfindən deyil, tanrısına incidiyi üçün getmək istədi.
gedə bilər. yetər ki axilles kimi arxaya boylanmasın. onsuz da tanrısıyla bir daha barışacaq.

edit: adresimi bilir. puroları alıb, qapımı döyəcləyə bilər. whiskysi hazırdır.

9 may qələbə günü

sovet sosyalist respublikalar birliyinə aid küçələrin elektrik dirəklərinə asılı dinamikalardan yüksələn gür, zəhimli kişi səsi, müharibənin artıq bitdiyini, sentimentallıqla insanları qətl edən yoldaşlarımızın, mexanik ss zabitlərini, kompozitsiyalarıyla shostakovichin beethoveni, pyesləriylə çexovun brechti, puşkin şeiriylə hölderlini dostoyevski romanıyla goetheni, eisenstein kinosuyla leni riefenstahlı tarixin qaranlıq dəhlizlərinə bastırdığını qışqırırdı!

teatral ikinci dünya müharibəsi iki insani instinkti üzləşdirirdi: duyğunun yurdu ruslarla, məntiqin keşikçiləri olan almanları. qəribə, lakin gözlənilən duelloydu. iki cəbhə də birbirinə oxşayırdı. yuxarıda sadaladığım adlar əbəs deyil, bir müharibənin nəticəsində (bir tərəfindən bayraqlar və paradlarla küçədə qaçışdığı, digər tərəfin məğlubiyyət və utancın əhatəsində qaldığı) bu adlar da silahlarını birbirilərinin üstünə çevirmişdilər. hansılar qalib idi, uduzan kim idi? böyük bir müəmma.

duyğu və məntiqin qarşıdurmasını təsvir edən, ən azından məni güldürəbilmiş bir anekdot eşitmişdim: ey fransa! rusya necə ki duyğunun, hisslərin vətənidirsə, sən də elə məntiqin yurudusan. bu səbəblə də sinəsində heç bir hissin böyüdüyünü başa düşməyən bir fransız, kişilərin dodaqlarını digər kişilərə qardaşca uzatdığı, o qırmızı və al dodaqları öpməyi rədd edənlərin boğazını kəsməyə hazır olan dostoyevskinin həmvətənlərini başa düşməyərək, onlara qibtəylə baxacaq.
bu qətli anlamağa cəhd edən yüz iyirmi fransız vəkil, sentimental qatili müdafiə etmək naminə bir qatara minərək rusyaya yollanacaqlar. onları bu hərəkətə vadar edən mərhəmət hissləri deyil, əksinə, tək davaları olmuş mücərrəd prinsiplərdir. bütün bunlardan xəbərsiz olan rus canisi, xilas olduğu anda fransız vəkillərin üstünə atılaraq onların dodaqlarını öpmək istəyəcək. dəhşətə düşən vəkillər geri çəkilərək, bu saf və təmiz istəyə qarşı çıxacaqlar. və qüruru zədələnən rus bıçağa davranaraq hamısını öldürüb, təzədən aid olduğu yerə qayıdacaq. * bu anekdot milan kunderanın ölümsüzlük (hə, oğurluq etdiyim kunderanın! əsərindən kiçik bir pasajdır

ona görə də, qərbin məntiqi, şərqin sentimentallığını anlayacaq dərəcədə böyüməyib...

əslində belə bir gündən xəbərsiz idim. lap bilsəydim də yazmaq istəyim yaranmayacaqdı. bəs niyə yarandı? bayaq küçədə gəzişdiyim vaxt, təxminən beş altı il əvvəl küçələrdə sol yönümlü qazet satdığım, keçmiş ideologiya yoldaşımı gördüm. ikimiz də xəfif şok keçirmişik bir formada göz gözə baxdıq. məni tanıması biraz vaxtını almışdı. qucaqlaşdıq. əlində hələ də o qazet var idi. xatırladım, ilahi o illərdə, kommunist olduğum dövrlədə bugünün varlığı məni necə də həyəcanlandırırdı. illər keçmiş, dəyişmişdim. o isə hələ də eyni, əlində qazeti, sol yumruğu havada, inqılaba səsləyirdi insanları... qazet almağı təklif etdi. özümdən aslı olmayaraq güldüm. və aldım təbii. yol boyu oxudum qazeti, dünyada sol adına dəyişən çox az şey var idi. idealogiyalar heç böyümür?

9 may, cənnətə aid bir gün.

yadlaşdırma texnikası

bertolt brechtə aid; teatr, roman və film sənətində istifadə edilən texnikadır. məğzi politikdir; sosyalist bir sənətçi olan brechtə görə, xalqın həftə boyunca kapitalist sistem tərəfindən sömürülməsi, bütün gücünün (səsinin, əməyinin, insanlığının) əlindən alınması azmış kimi, elə həmin sistəmə xidmət göstərən incəsənət növləri də onları kor etməklə məşğuldur.
aristonun mağarasından dünyaya ithaf edilmiş düsturu; qəhrəmanın sonsuzmuş kimi gələn, tragediyalarla, ağrı və əzablarla bəzədilmiş səyahəti, onun qələbəsiylə başa çatmalıdır. iyirmilərin başında (xüsusiylə "b" kateqoriyalı filmlər daxil) bir çox hollywood pop ikonaları aristonun bu sxemini, filmlərin ssenarilərinə tətbiq etdilər. crossline olaraqda bilinən bu sistemin adı campbellcı hekayələrdir. (yəni, giriş / gəlişmə / nəticə klassikası. hətta yad deyilsiz: a. bir qəhrəmandır. bir hədəfi var. o hədəfə aparan yol müxtəlif maneələrlə əhatələnib. qəhrəmanımızla empatiya qururuq. o, bariyerləri bir bir aşdıqca mənəvi orqazma çatıb, onun uğurunu şərik hesab edirik özümüzü. sonra o qələbəylə bu yolu başa çatdırır.) hollywood kino sənayesində minlərlə belə film var. elə brecht də bu sxemə qarşı idi. joseph raymond mccarthynin amerikası (diktatoryal xülyası) kommunizmə cəbhə almışdı. brechtlər, chaplinlər, marilyn monroelar, jean seberglər üçün qaranlıq dövr yaşanırdı.
brecht bu texnikanı əvvəlcə teatrlarda inkişaf etdirdi. epik teatr adlanan və kapitalist yuxuya qarşı olan bu pyeslər inqilabi janrlarda yazılmağa başladı (hətta və hətta brecht mccarthyçi dövrdə kimlik dəyişdirərək, başqa adlarla yazmağa məcbur qalmışdı)
yadlaşdırma texnikası sadə idi: xalqı öz masturbativ ssenari, pyes və romanlarınızla məhv etməyə haqqınız yoxdur! xoşbəxt sonlarla bitən, qəhrəmanın qələbəsiylə başa çatan (lakin xalq empatiya qurduğu qəhrəman kimi qalib yox, reel yaşamda məğlub idi) filmlər istəmərik! və bütün bunların müqabilində, səhnədəki aktyor tamaşaçıyla söhbətləşir, filmlərin bəziləri xoşbəxt sonluqla bitməməyə başlayırdı. kino sənəti yadlaşdırma effekti üçün əlindən gələni əsirgəmirdi: aktyorun müqəddəs qaydanı pozuşu, kameraya atdığı baxış, izləyicini qərq olduğu yuxudan oyadırdı. o artıq fərqindəydi ki, izlədiyi kinodur. ələlxüsus nouvelle vague altmışlarda brechtə sahib çıxdı. godardlar, truffautlar, chabrollar və bazinlər bu politik məqsəd güdən filmlər çəkib, resenziyalar yazdılar. incəsənət artıq dincəlmək üçün, həftəsonu reallaşdırılan şıltaqlıq deyildi.
aktyorun kameraya baxışı,
aks atlması,
yarıda kəsilən musiqilər,
tamaşaçılar arasından səhnəyə atılan aktorlar,
pastiş roman
vs.

brechtin yadlaşdırma teoriyası zamanla politik qüvvəsini itirib, şəxsi tərzlərə də çevrildi. filmlərə biraz da belə baxmalı...

yazarların onluğuna girən filmlər

insanlıq ümumillikdə otuz altı mövzuda hekayə anlatıcısıdır. bu hekayələr mitostlardan başlamış, teologiyanın inandığı hekayələrə çevrilmiş və sənətin ifadəsiyilə yoluna davam etmişdir.

kino sənəti üçün seçmək istədiyim ilk onluq şərti olmaqla bərabər, həmçinin hələ də böyüyən ən körpə yeddinci sənətin keçdiyi, keçməli olduğu periyodları analiz etmək bucağından müəyyənləşdirilir.

1. 2001: a space odyssey: stanley kubrick
#135517

haqqında uzunlamasına, üstümdə qoyduğu izlərdən bəhs edərək yazmışam; lakin bir daha, fərqli formada ifadə edim: kubrick insanlıq tarixinin ən böyük problemlərindən birini, təkamül polemikasını iki səhnənin ( qiyaslama montaj texnikasıyla) birləşdirilməsiylə, on saniyə içində göstərir. hətta biraz iləri gedərək deməliyəm ki, həll edir.
əsər arthur c. clarkea aiddir. qarşılaşdıraraq izləyin. təbii ki bu arada solarislə qiyaslamağı da unutmayın.

2. mia aioniotita kai mia mera: theo angelopoulos
əgər işdir, tanrı bir gün sizdən kino nədir deyə soruşsa, ona heç çəkinmədən, tərəddüt etmədən sonsuzluq və bir günü izlətdirin.

3. andrei rublev: andrey tarkovski
#150017

rəssam bir şeir yazır. tarixə tutulan bir güzgü.

4. dogville: lars von trier
#91359

brechtin yadlaşdırma texnikasının ən səlist nümunələrindən biri, onu izlədiyim ilk gecəni heç vaxt unutmayacam.

5. zerkalo: andrey tarkovski
iç dünyaya edilən şeirsəl bir səfər. haqqında uzunlamasına yazmaq istədiyim, lakin hər dəfə çəkindiyim bir film. təsəllim hazırdır: zerkalo tipi filmlər haqqında resenziya yazmaqdansa, o aynadan içimizə tərəf baxmaq daha məntiqlidir.

6. das cabinet des dr. caligari: robert wiene
ekspresyonist kinonun ən yetkin nümunələrindən biri (mənə görə hələ ki birincisi) olan, nazilərin siqnallarını verən 1919 istehsalı, səssiz maskarad.

7. otto e mezzo: federico fellini
"mən guidoyam" fellini. yuxularla iç içə keçmiş yaradıcılıq sancıları.

8. persona: ingmar bergman
#91395
ah, bibi andersson. keçən dəfə bütün film bir digər tərəfə, sırf sənin üzünü görmək üçün izlədim. çox kədərli üz xəttlərin var; hekayə daşıyır üzün.

9. trois couleurs rouge: krzysztof kieslowski
üçləmənin şahəsəri; kieslowskinin kino sənətinə bir tanrı kimi əlvidası.

10. la notte: michelangelo antonioni
sevgi (uzun illərə dayalı, yəqin ki buna alışqanlıq deyirik) və sevgisizliyin (artıq heç bir hissin, işartının qalmadığı) arasında bir rabitə olan gecə.

filmlər və sıralama şərtidir. illərlə dəyişəcəklər.

məktəb illəri

heç "yaxşı" xatirələrlə ağlıma qazınmayan, on bir illik karnaval.

ancaq xatırlamağa çalışır və gözlərimin qarşısına gələn ilk epizodu belə şərh edirəm: o vaxtlar siniflər "a" və "b" kateqoriyalarına bölünürdü. ikinci sinifdə "a" sinifində oxuyan g. adlı qıza platonik aşiq olmuşdum. çöl görünüşü xəfif kök, gözləri çəkik olan g, bir çox oğlanın diqqət mərkəzindəydi. ilk libido siqnalım adlandırdığım bu qıza kiçik məktub yazmışdım. məktubda, ondan xoşum gəldiyi, mənimlə sevgili olacağı təqdirdə özümü xoşbəxt hiss edəcəyim minvalında hisslərimdən bəhs edirdim. evimizdə yazdığım, bütün diqqətimlə gizlədərək məktəbə qədər üstümdə daşıdığım məktubu, bir sinif yoldaşım vaistəsiylə ona göndərmişdim. həyəcanlı halda cavabı gözlədiyim an, sinifə riyaziyyat müəlliməmiz daxil oldu. məni lövhəyə dəvət etdi. adını yaz dedi mənə. van den budenmayer yazdıqdan sonra məni çölə çıxardıb, məktubu göstərdi. bunu niyə yazmısan dedi? o an nələrsə qırıldı, çox utandım. yəqin ki sevginin nə olduğunu hələ öyrənməmişdi. yoxsa bu kiçik yaşlı platonik uşağa belə sual verməzdilər. xeyr, acılamadı, lakin səsi sərt çıxmışdı. qırıldım dedim də, xatırladım: qırılna böyük ehtimalla utanma hissim idi. g. böyük ehtimalla ona yazılmış və gülünc sözlərdən ibarət bu məktubu sinif yoldaşlarıyla paylaşırdı. bütün baxışları üstümdə hiss edirdim. niyə beləydi? belə olmalı idimi?

xatırladığım bir digər xatirə, sevilməməyimlə əlaqəlidir: bu "cool story" kateqoiyasına daxil olan hekayə deyil, səhv başa düşülməsin. bütün siniflərin "şef"ləri var idi, yadınıza düşər: bax, mən o uşaqlardan deyildim. buna nə fiziki gücüm əl verirdi, nə dəki başqa xüsusiyyətlərim. sinif qruplaşmalarının çölündə qalırdım. bu şəxsi istəyim deyil, onların məni istəməməsiydi. şübhəsiz ki bütün bunlar ilk beş illə əlaqəli olduğu üçün, indi bütün yaşananlara gülürəm.
həmişə "3" yaxşı halda "4" alan tələbə olmuşam. tarix sevmirdim, ədəbiyyat sevmirdim, riyaziyyat sevmirdim, idman dərsini sevmirdim. bütün bu ailələri utandıracaq qiymətlər qarşısında o sinif yoldaşlarının kinayəli gülüşləri gəlir gözlərimin qabağına. hətta bir dəfə bir müəllimin haqqımda dediyi kimi: "səndən bir zibil olmayacaq" bu sözlər o vaxtlar mənə təsir etmişdi; lakin indi, indi o sözləri başa düşürəm: olimiyadalara qatılacaq dərəcədə savadımın olmaması, məni onun gözündə avtomatik zibillə bərabərləşdirirdi. və bütün bu ifadələr sadəcə mənə də deyil, eyniylə mənim statusumda olan, mənə oxşar digər şagirdlərə də səslənirdi. sındırma politikasıydı bu. ss zabitlərinin təhqirlərinə oxşar bu ifadələrin bizə səsləndiyi yaşa baxın: on üç, on dörd. yeni yetməliyin qapını döyəclədiyi çağlar. təhlükənin fərqində deyildilər?
bir digər sındırma politikası sinifləri ayırmaqla oldu: a, b, c sinifləri. a sinifində sadəcə dahilər, b sinifində sadəcə normallar, c sinifində isə sadəcə axmaqlar oxuyacaqdı. mən "c" kateqoriyalı şagir idim. sinifdəki üzləri indi yadıma salmağa çalışıram. türməyə düşdüyümüz ilk gün idi. bu etibarsızlaşdırırdı. "c" sinifindəki kütbeyinin "a" sinifindəki dahini sevməyə necə cəsarəti olardı axı? ən yaxşı halda "b" sinifindən dostların olardı... qəribədi, səkkiz illik böyük dostluqlar bu kiçik manevrayla tələyə düşmüşdü. müəllimlərin də sinifə görə reaksiyaları dəyişirdi: a sinifindən xoşbəxt ayrılan ingilis dili müəllimi üçün c sinifinin aurası əzab vericiydi. hamı o kolonyanı barmaqla göstərirdi. sinifin adı auschwitz idi.

bir xatirə daha: bir gün dostum m. və e. ilə dərsdən çıxmış, səkiylə, hər gün olduğu kimi gülərək, gülməyə bəhanə axtararaq evə yollanırdıq. e. aramızda ən gülməli olanı idi. insanların yeriyişləriylə məzələnir, qadınları məsxərəyə alır, bizi güldürürdü. və elə bir günlərin birində bir xoşa gəlməz, hətta acı uşaqlıq xatirəsiadını verə biləcəyim hadisəylə qarşılaşdıq: bizdən hardasa iki, üç yaş balaca bir qız səkinin kənarında dayanıb, yola keçməyə hazırlaşırdı. üçümüz də onu fərq etmişdik. e. qızın bu tələskənliyini yumorla yozaraq: indi maşın onu vurub ayaqlarını göyə qaldıracaq, dedi. gülərək, təsdiqlədim. m. gülməkdən özündən getmişdi. axı nə var idi bu cümlədə? qız yolu keçərkən qabağını avtobus kəsirdi. və bir volvo markalı maşın, eyniylə e.nin təsvirində olduğu kimi, balaca qızcığazın ayaqlarını göyə qaldırmışdı... üçümüz də iyirmi metr sürüklənən qızın qanlı bədəni qarşısında donaraq qalmış, nə edəcəyimizi bilmirdik. bəli, qız elə oradaca keçinmişdi... və indi təzədən soruşuram, nə var idi bu cümlədə? niyə o qədər gülməli gəlmişdi qulağımıza? ciddi olaraq onun ölümünümü istəmişdik? zənn etmirəm, bizim sadəcə gülüşə ehtiyacımız var idi və günülük tələbatımızı ödəyirdik.
soyuq havanı pozaraq, gülməyə başladım. olur belə şeylər, gəlin gedək dedim. e və m sözlərimə qulaq asmışdılar, lakin bu təkrarlanan gülüşümü başa düşmədiklərini hiss etmişdim. evə gəlib hadisəni fikirləşdim. o qızın yaşadığı, yaşayacağı bütün hekayələr ölmüşdü, geriyə heç nə qalmamışdı.
uzun depressiya yaşadım. nə olsun, bunun müqabilində səhərsi gün e və m yenə də gülməyə davam edirdilər. hətta bu epizot o qədər təsir etmişdi ki, gülməyi uzun müddət həyatımdan çıxartdım. o qızın ruhuyla yaşadım bir neçə il. yerdə yatan ölü və isti, kiçik bədəni gözümün qabağından getmirdi.

və bir xatirə daha: keçən həftələrin birində, təsadüfən, köhnə bir sinif yoldaşımın sosial şəbəkədən profilini tapdım. bir neçə saatımı ayırıb, bütün o dahiləri, normalları və axmaqları müşahidə etdim; bu artıq üzümü güldürməmişdi. məni təpikləyən şefin işsizlikdən statusu, məktubumu gülərək sinif yoldaşlarına oxuyan g. nin bəsit eşq cümlələri, olimipyada gözbəbəklərinin bir labirintə ilişib qalmaları və digərləri, digərləri... səmimi deyirəm, fikirləşdim: aramızda bu uçurumu yaradan nə olmuşdu? ölkəni tərk edişim? xeyr, yüzlərcə beləsi var. işim? yəqin ki.
işdir, fikirləşirəm: indi o partalara qayıdıb otursaq, aramızda yüzillərin olduğu açıqdır. bu məmnuniyyətim deyil, məni təəccübləndirən sosyolojiq bir şeydir: "səndən bir zibil olmayacaq" cəsarətinin sındırmaq istədiyi bir fərd, bu cümləni işlədən müəllim və bu cümləyə gülən tələbəylə necə yer dəyişdirmişdi?

yəni, mahnıda da deyildiyi kimi, ömrümün sadəcə əvəzolunmaz deyil, qaranlıq illəridir həmçinin. bir gün belə darıxmamışam.

ancaq bir şeyi dəqiq öyrədib o illər: zaman hər şeyi dəyişdirmək gücündədir.

jesus christ

isa'ya açıq məktub:

ötən həftələrin bir bazar günü sizi xatırlayaraq (yəqin ki pəncərəmdən görünən bir evin işığı xatırlatmışdı sizi mənə; ya da eyvanından küçədə qaçışışan uşaqları seyr edən bir qadın; elə olmalıdır, heç təəccüblənməyin, böyük xatırlayışları kiçik mənzərə və ya əlaqəsiz detallar yada salır) kilsəyə yollanmağa qərar verdim. günəşli bir bazar günü idi: kafelərdə səhər yeməklərini yeyən, küçələrdə seyrəkləşən insanlarla yanaşı, maşın, inşaat səsləri də çox eşidilmirdi. şeirsəl təsvir etsəm, sanki cənnətdən oğurlanmış bir gün yaşayırdıq. xüsusiylə yaşadığım şəhərin sakinləriylə belə günlərə heç öyrəncəli olmamaqla bərabər, həmçinin, çətin də olsa etiraf etməliyəm ki çox yadlaşmışıq.
kilsənin həyətinə daxil olduğum vaxt, qəribə, bir günah hissiylə qarşılaşdım. ətrafda gülüşən insan üzləri (şəkil çəkən, sarışın uşağının saçını darayan ata, həyətin böyük bir hissəsini zəbt etmiş ikonaları seyr edən qadınlar, yorğun keçən bir həftənin son gününü məmnuniyyətlə sizə ayırmağa gəlmiş, içlərində böyük günah, yaxşılıqlar daşıyan) insanlarla yanaşı, ilkbaharın gəldiyinə işarə verən çiçək açmış ağacalar, dediyim kimi, içimdə iyrənc hisslər yaradırdı. açığı bu halla ilk dəfə qarşılaşmırdım; bu təkcə mənimlə sərhədlənən, şəxsimə aid olan bir xüsusiyyət də deyildi: bu, həddindən artıq dünyanın gözəl tərəfini ifşa edən detallar qarşısında, onu gözdən qaçırmış, doya doya yaşaya bilməmiş bir insanın hüzünlənməsiydi.
kilsənin içinə daxil olub, sakitcə şamlara tərəf hərəkət etdim. iyirmiyə, otuza yaxın, bəziləri közərən, bəziləri bitməyə tələsən, bəziləri çox yavaş halda aşağıya tərəf süzülən şamlara baxdıqca, o şamı yandıran insanların içlərində tutduğu arzuları təxmin, xəyal etməyə çalışdıqca, bir xatirəmi xatırladım: çox deyil, təxminən üç dörd il qabaq, bir qadınla kilsəyə gəlmişdik. o qadın uzun illər idi inancla müharibənin içində, tanrı axtarışındaydı. nəhayət qərarını vermiş və sizin dini seçmişdi. hüzurlu hiss edirdi özünü və ilk iş olaraq məni də yanında indi olduğum kilsəyə gətirib, şam yandırmağı təklif etmişdi.
"indi nə etməliyəm?"
"heç nə. bir şam, bir arzu. sonra onu quma basdırırıq" səsi həmçinin arzularımızı da bu vaistəylə quma bastırırıq kimi çıxmışdı.
o qadınla əlaqəli bir arzu tutub, şamı var gücümlə quma basdırmışdım. ancaq, alınmamış, şamı təzələmiş (arzum eyniydi) bir dəfə də cəhd etmişdim. bu dəfə basdırmış olsam da, bir neçə dəqiqə sonra şam tarazlığını itirərək suya düşdü. gülümsədi mənə, inancla basdırmırsan dedi. onun şamı yanmağa davam edirdi.
şamların istisindən uzaqlaşıb, skamyalardan birinə oturdum. skamyanın digər tərəfində, barmaqlarını birbirinə keçirib, gözü yumulu, dodaqları birbirinə dəyər halda dua edən orta yaşlı bir şəxsi fərq etdim. ayin başlamış, maraqlı turistlər ayini belə video kameralarına çəkirdilər.
bədəninizi uzun uzun seyr etdim. heç vaxt dəyişməyən bu pozanız gözümə çox müqəddəs görünürdü. siz bir tarixin, inancın, mədəniyyətin, ən əsası insanlığın gedişatını dəyişdirmiş, ilk inqılabçısınız. bağışlayın, sikim içini, sizə siz demək belə ağırdır. sən deyə davam edəcəm məktuba.
məsələ burasındadır ki, mənim içimdə sənə qarşı həmişə gizli pərəstiş olub. sənə inanmasam da, tanrının bir mif olduğunu düşünsəm də, həmişə bu pərəstişdən zövq almışam. səni atandan da çox sevmişəm. hətta bu sevgi elə hədlərə çatıb ki, gülünc də səslənsə, bir rahib olmaq da keçib içimdən. bugün də səni xatırladım. hələ də insani sevgi dediyimiz (lakin çirklənən) bir hissi yaşadığıma görə, məmnunam. məsələ də bu qədər açıqdır sevgili jesus: sənin tanrının oğlu olmağa ehtiyacın yoxdur. bəlkə də deyildiyi kimi mif, heç yaşamamış birisən. mənim sənə qarşı olan rəğbətim (bilirsən həm də nifrət etməyim) bir fikir, ruh olduğuna görədir. sən fırlanan dünyaya ithaf edilmiş ən ürək açan fikirlərdən birisən, çılpaq, yorğun adam.
bu da məndən sənə kiçik bir hədiyyə olsun:

(youtube: )

aki kaurismaki

amerikanın jarmuschu varsa, skandinavlarında akisi var.
ali təbəqələr tərəfindən təpiklənən alt təbəqə vətəndaşlarının həyata tutunmalarını, kinayəli, iynələyici təsvir edir. onun xarakterlərindən birisinizə, ən böyük arzunuz restoran açmaq və sakitcə müştəriləri doyuzduraraq məmnun olmaqdır. ya da bir gün intihar etməyi bacarmayıb, sırf bu bacarıqsızlığınızın ağrısını içkidən çıxmaq istəsəz, bunun müqabilində bir bara getsəz və o barda gül satan qısa saçlı bir sarışınla göz gözə gəlsəz, o qadın bütün həyatınızı yenidən sizə qaytara bilər. ya da maşınınızı satıb, əlinizdə qalan səkkiz min dolları pokerə yatırıb, uduzursunuzsa, siz akinin xarakterlərisiz.
filmlərinə skandinav soyuqları hiss edilmir. lakin bunun müqabilində, bir çox finli gözəl qadını kəşf edirsiniz.

vsevolod pudovkin

rus konstruktivist kino tarixinə (və illər illəri qovaladıqca əslində kinonun tarixinə) teorik montaj, tematik ssenari və aktyorluq haqqında töhvələr vermiş, bir şair üçün sözlər hansı mahiyyətdədirsə, kadr da rejissorun sözləridir, sözünün sahibi; həmkarı eisensteindan fərqli olaraq, intellektual montajı ağırlıqlı olaraq deyil, simvol və metaforik montajı müdafiə edən, rejissor.

biraz aydınlıq gətirək: pudovkinə görə film montajda bitir; və montaj, filmin ən təməl, sarsılmaz parçasıdır. onu bu fikirə gətirən ən vacib detal, dövrün sovet propoqanda kinosuna olan diqqətdən qaynaqlanırdı.
xüsusiylə lenin kinonun gücünü incə gözlə görməyi bacararaq, inqilab tematikalı kinoların çəkilişi, xalqa göstərilməsi üçün, partiyaya (bolşeviklərə) xidmət edən rejissor və ssenaristlərə geniş imkanlar tanımışdı. kəşf edilmiş yeddinci sənət * kino romanın (xüsusiylə inqilabi cəhətdən çöküşə yeriyən romanın) qarşısında daha qısa vaxt ərzində vurucu ola bilərdi. bu həmçinin oxuma, yazma bilməyən kəndlinin ən azından görərək sosializmi qavraması üçün idi.
və pudovkin iqtidarın onlara yaratdığı şanslardan məharətlə istifadə edərək, uzun illərini kino teorisyeni olaraq keçirtdi. ilk vurucu çıxışı, gorkinin mat (ana) əsərinin, filmləşdirilməsiydi. bir çox yaxın plan * close up kadrajlardan istifadə edərək, ara yazıların da köməkliyiylə bir ananın inqılabçı olmasını göstərdi. xüsusiylə oğul pavelin bir səhnədə ataya çəkiclə hücum etməsi, metaforik olaraq oraq çəkic əlaqəsinə hesablanmış, taktiki manevarydı.
pudovkinə görə bir kadr, özündən sonra gələn kadrın tamamlayıcısı, bir mənanın yaradılmasıyla nəticələnməliydi. film teatrın ruhundan xilas olmağı bacarmalı, istər hərəkətə görə, ya da baxış bucağına əsasən cutlar reallaşdırılmalı, mümkün olduğu qədər gərçəyi yansıtmalıydı. kinonun inqılabçılarından biri kimi tanınan, dövrünə görə hələ də izlənəbiləcək gücdə kinolar çəkmiş bu şəxs, kino sənətinin iyirmi birinci əsrdə aldığı formaya görə təşəkkürləri haqq edir.

ümumiyyətlə isə pudovkinə görə montaj beş kateqoiyada dəyərləndirilərək, inkişaf etdirilməyə açıq haldadır:
1: şərtli montaj.
2: metaforik montaj
3: motif montaj
4: paralel montaj
5: intellektual montaj.

ayrıca, (bax: sergei eisenstein), (baxma: lev kuleshov), (baxma: dziga vertov)