Tələbə kimi yox insan kimi 1-2 dəfə içinə girmək qismət olub. İçinə girəndən sonrada adam rahat başa düşür ki illik qiymətləri niyə bahadır. Mənim yaşım nisbətən az olanda eləbilirdim universitet məktəbdən elədə fərqi yoxdur gedirsən binadı dərslər var oxuyursan. Sonra xarici videoları izləyəndə başa düşdüm ki universitet əslində həyat kimi birşeydi. Odtü yə baxırsan millət dərsdən çıxır həyəttə otlara uzanıb şellənir söhbət edir bir hissə gedib kitabxanada dərs oxuyur nəbilim digər bir hissə üzür idman edir. Bizim unilərə baxırsan yekə yekə 4-5 mərtəbəli xruşşovka kimi binalardı içindədə girirsən dərsə sonra oğlanlar tez qaçıb çıxır ki səkidə durub siqarət çəksin qızlarda bufete zada gedir yada lap bezəndə mall a qalxırlar. Ada kankret olaraq o kampus ənənəsini gördüyüm azərbaycanda ki yeganə universitet idi. Bəlkədə başqa unilərdə belə var ölkədə ancaq mən görməmişəm nə yalan deyim. adamların özləri üçün private parkı var içində göl zad olan yekə meşə kimi ağaclıq sahələri böyük kompüter otaqları kitabxanaları. Kankret olaraq bir kampus ortamı var. Həmşə kimsə universitetə gələcəkdə işləmək üçün yox həyat təcrübəsi qazanmağ üçün gedirsiz bğaaat deyən xiyarları görəndə içdən deyirəm ki bina universitetlərində nə təcrübə qazanassanda ala ? Məktəbdən nə fərqi var o universitetlərin? Bizdə universitetlərin məktəbdən tək fərqi odur ki sadəcə geyim olaraq sərbəst olursan. Nəbilim oğlanlar sakqal saxlayır qızlar makyaj edir. Yoxsa məktəbdən heçbir fərqi yoxdur. Avropa ölkələrində abşda zadda hətta türkiyənin özündə baxırsan ki universitet təkcə oturub dərs dinlədiyin yox bildiyin yaşadığın yerdi. Düşürsən tələbə yoldaşlarınla diskusiya edirsən yeni xaricdən gələn insanlarla tanış olursan nəbilim labaratoriyası var istədin yataqxanası var gedib orda qalırsan. Gündüz bekar oldun kitabxana məlumat bazaları zad. Ona görə ada azda olsa ölkədə onlara ayaq uyduran bir universitetti pulununda haqqını verir. Yenədə xaricdə bu xərclə oxumaq daha məntiqlidir bacarırsınızsa. yiğidi öldür haqqını yemə deyiblər.
yeni nəsil buna "xəyal qırıqlığına uğramaq" deyir. sanki, dəmir pərdə enməmişdən qabaq, azıxantroplar bu duyğunu duymayıb, məyus olmayıb. söz ümumişlək olmasa da, izahlı lüğətdə verilib. o cümlədən, xəyal qırıqlığına uğratmaq mənasında "umsutmaq" sözü də salınıb.
Bottleneck sözünün lüğəvi mənası "butulka ağzı" deməkdir.
Bundan əlavə "Bottleneck Effect" anlayışı var. Bu effekti real həyatda şəhərdaxili tıxaclarda da müşahidə edirik — yolda nə qədər çox maşın olursa, hərəkət bir o qədər yavaşlayır.
Mən isə bu anlayışı proqram mühəndisliyi tərəfdən izah etmək istəyirəm.
Layihə hazırlayanda, kodlayanda hər şey normal işləyir. Amma nə vaxt ki, proqram təminatının istifadəçi sayı artır — bu istər sayt olsun, istər mobil app, istər desktop tətbiq, istərsə də server əsaslı oyun — o zaman sistemdə donmalar və gecikmələr başlayır.
Problem odur ki, kodlarda heç bir xəta olmur. Bu səbəbdən ilk baxışdan problemin haradan qaynaqlandığını tapmaq çətin olur.
Bəs bu niyə baş verir?
Serverlərin müəyyən resurs limiti var — RAM, CPU, disk I/O və s. İstifadəçilərdən eyni anda çoxlu sayda sorğu serverə gəldikdə və bu sorğular serverin resurslarını aşmağa başlayanda sistem sadəcə gücü çatdığı qədər işləyir və geriyə qalan sorğular gözləməyə məcbur qalır.
Bu problemin həlli üçün ilk növbədə məlumat bazasına (database) gedən sorğuları təhlil etmək lazımdır. Yəni hansı sorğular gec cavab verir, onları tapmaq və daha optimal yollarla dəyişmək lazımdır.
Bu müəyyən yerə qədər kömək edir, optimallaşdırma vermiş olur. Amma sistem kifayət qədər böyüyürsə və gəlir gətirirsə, bu zaman artıq DevOps və ya SRE (Site Reliability Engineer) mühəndisləri ilə işləmək zəruri olur. Çünki bu tip məsələlərin professional həlli onlardadır.
Əgər sistem böyüyür, amma gəlir gətirmirsə və əlavə xərclər etmək mümkün deyilsə, bu zaman artıq sistemdə olan ağır funksionallıqları çıxarmaq, sistemə yük verən prosesləri azaltmaq lazımdır.
Məsələn, hazırda Sözlük platformasında donmalar başlayıbsa və ağır query-lərdən şübhələnirsinizsə, onların yerini tapmaq üçün aşağıdakı yolları araşdıra bilərsiniz:
MySQL Slow Query Logs — Məlumat bazasında hansı sorğuların gec icra olunduğunu göstərir.
nginx access.log və error.log faylları — Serverə gələn sorğuları və error-ları izləmək üçün.
Bu log faylları üzərində analiz apararaq problemi aşkarlayıb həll yollarını tapmaq mümkündür.
qardaş axşamdan rükzakını zadı yığır: zavod çörəyi, yarım kilo bankada duzlu xiyar, pamador, dilimlənmiş kolbasa, nəm salfetka zad... i səhər durub gedir günəşə...
