12. ən çıxılmaz vəziyyətdə istifadə edilən bir vasitə və ya sadəcə seçim. bəs, yaxşı. birinin bizə yalan danışıb-danışmadığını necə müəyyən etmək olar? bunun üçün araşdırmalarıma əsasən 3 əsas yol var:
1- bədən dilinə nəzər yetirmək
2- conundrum texnikası
3- rorschach testi mahiyyətində sözlü test
1- *bədən dili*nə nəzər yetirmək deyəndə, yalan danışanda ən çox istifadə edilən 8 jest barədə yazmaqda fayda var.
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt əliylə ağzını bağlayacaq vəziyyətdə dayanır.
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt barmağıyla burnuna toxunur (yalan danışan zaman burunda katexolamin adlanan maddə ifraz olunmağa başlayır və bu maddə burnun içindəki toxumaların şişməsinə səbəb olur).
- yaxud şəxs yalan danışan zaman çox vaxt barmağıyla burnunu qaşıyır.
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt gözünü ovxalayır (qadınlar bu jestdən nadirən istifadə edir. əsasən makyajları pozulmasın deyə yüngülcə gözün altına toxunurlar).
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt əliylə qulaq məməciyini oynadır.
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt boynunu qaşıyır.
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt yaxalığını dartır.
- şəxs yalan danışan zaman çox vaxt barmağını ağzına salır.
2- *conundrum* texnikasını istifadə etməkdə məqsəd biraz dəlil verib, şübhəlinin reaksiyasını müəyyən etməkdir. deyək ki, bir qadın ərinin iş sonrası dostlarıyla onun dediyi kimi kioteatra getdiyinə inanmır və düşünür ki, əri katibəsiylə eşq yaşayır və bu gün filmə yox, onunla görüşə gedəcək. bunu müəyyən etmək üçün həmin qadın sözügedən texnikadan istifadə edir. "kinoteatrın qabağında maşın qəzası baş verdiyi üçün dünən tıxacın yaranmasını və həmin yolların bağlanmasını eşitmişəm, düzdür?" - deyə qadın sual soruşa bilər. bu vəziyyətdə əri kəlimə oyunu ilə qarşı-qarşıya qalar. kinotratrda deyilsə, orada qəza olub-olmadığını bilə bilməz, çünki orada deyildi. tıxac varsa və tıxacın olmadığını deyərsə, qadın ərinin kinoteatrda olmadığını da başa düşər. cavab nə olur olsun, əri bir yalançının etdiyini edəcəkdir: nə cavab verəcəyi barədə tərəddüd yaşayacaqdır. əgər ki, kinoteatra getmiş olsaydı həmin dəyqə "nə tıxacı, nədən danışırsan?" - deyə soruşacaqdı. amma yalançı əmin deyil, çünki orada olmayıb. buna görə də tərəddüd edərək özünü ələ verəcəkdir. böyük ehtimalla da qadının soruşduğunu təsdiqləyərək yanlış cavab verəcəkdir, çünki qadının bu taktikasından xəbəri yoxdur.
3- *rorschach testi* psixiatriyada çox istifadə olunan bir testdir. buna bənzər, lakin sözlü olaraq başqa bir test tətbiq edilərək şübhəlinin özünü ələ verməsini müşahidə etmək olar. etməli olduğunuz tək şey qarşınızdakı şəxsi heç bir şeydə ittiham etməyərək, yalnızca nəyisə ima edəcək bir sual soruşmaq və ya ortaya nəsə mövzu atmaqdır. sonra cavabını dəyərləndirərək gizlətdiyi bir şeyin olub-olmadığını öyrənmək mümkündür. məsələn, bir qadın ərinin öz katibəsiylə eşq yaşadığından şübhələnir. anidən bir yemək zamanı "bilirsən, sevgilim? məncə işdəki müdirimin katibəsiylə arasında nəsə var"- kimi ortaya bir mövzu ata bilər. ondan sonra ərinin bu mövzu qarşısında reaksiyasına fikir verməlidir. əri ona sual verib mövzuya yaxından maraqlanırsa, qadın ərinin də eyni şeyi etmədiyindən əmin ola bilər. ancaq ki, əri narahat olaraq mövzunu dəyişdirməyə çalışırsa, oxşar bir vəziyyətdə olduğunu anlamaq olar.
mənbələr: - allan & barbara pease "the defininitive book of body language" - dr. david j. lieberman "get anyone to do anything"
14. olmayan bir şeyi danışmaq yaxud doğru olanın əksini söyləmək. pis bir şey olduğu deyilsə də, məntiqi cəhətdən baxdıqda, doğru işlədildiyi halda xeyri ziyanından daha çoxdu.
6. çox götvərən və çox ciddi mövzudur. yalan deyib yola verməmək lazımdır. insanların yalançılıq dərəcəsini görəndə heyrətə gəlir adam. nə qədər murdar ola bilər bir insan? məsələn başqasının xəyalını oğurlamaq. bəli, bəli. başqasının xəyalını yalan yerə öz xəyalıymış kimi danışmaq, kaş vaxtım olaydı səhifələrcə söyərdim bu götvərənləri. yalan sadəcə sözdə də olmur, mimik yalanlar məsələn. üzünə güldüyü birisini götünü çevirən kimi siktir get də blət deyə yola verən insan məsələn, sözdə yalançılardan on qat betərdir. yalan bir xəstəlikdir, hansı ki o şəxslərə tolerans göstərilməməlidir. yalan var yalan var, yalanı demək forması var. çox tanıdıqlarım olub ki həyatı yalan, fırıldaq üzərinə qurulub ama adamın yalanı belə şirin olub ya nə bilim yola veriləsi. eləsi var ki ama bütün nəslinin götünə odun soxmaq istəyirsən belə bir adam ərsəyə gətirdikləri üçün. elə qəşəy misallar verərdim ki ama o misalı vermək istədiyim götvərən yalançılar sözlüyü oxuyurlar yəqin, bunu da oxuma ehtimallarına qarşı onların şahid olduğum yalanlarını dilə gətirmirəm. ancaq bunu oxuyursansa ay oğraş; əlacım olsa ağzına ağzına odunla vurardım sənin.
9. böyüdükcə heç cür qəbul etmədiyin mövzu. ən çox da inandığın biri tərəfindən deyilirsə onda ümumiyyətlə dəli olursan. qabaqdangəlmişlik edib deyirlər ha "sənin yaxşılığın üçün demişdim" o anda heç tərəddüdsüz məhv etmək istəyi gəlir insana. bu cümlə ilə səni necə asanlıqla axmaq yerinə qoyurlar ilahi. ən son tanışım kredi kartımla özünə telefon alıb. indi ödəyə bilmir amma qaçmır da. yalandan yola vermir məni, konkret deyir ki, pulum yoxdu. mən də başa düşürəm, artıq pulu ödəməmyi məni əsəbləşdirmir. təxmini bir həftə əvvəl həyatımda çox önəmli insanın mənə "n" qədər dediyi yalanların üstünü açmışam. özü də hamısı dalbadal açılırdı, zəncirvari idi. adam dəhşətə gəlir. yəni bu qədər yalanı insan necə deyə bilsinki? özü də bu sənin güvəndiyin, inandığın insan olanda çox pis təsir edir. niyə də niyə? axı mən sənlə bacardığım qədər dürüst olmuşam. axı mən sənə o şəraiti yaratmamışdım. niyə sonda verdiyimiz dəyəri burnumuzdan gətirirsiz ki? həqiqətən yazığım gəlir sizə. bu cümlədə nə ironiya var nədəki sarkazm. ciddən yazıqsınız, etməyin bunu özünüzə, qarşınızdakı insanlara.
1. səhv bir hərəkəti qarşı tərəfə doğru donu geyindirərək çatdırmaq.
şəxsi həyat təcrübəm sübut edir ki, yalan insanın özgəlişimdə ilk növbədə qurtulmalı olduğu ən böyük problemdir. yalan insan təbiətini kirlətməsi ilə yanaşı özgüvən və cəsarət hisslərini də ciddi şəkildə örtbas edir. yalan istənilən halda doğru deyil və zərərlidir
8. bir ehtiyac halına gəlmiş insanları insanlardan soyudan vasitə.
yalan həqiqətən də hal hazırda ehtiyac halına gəlib. səbəbi çoxdur seks ehtiyacından tut ta ki sistemə qədər.
hər şey yalan deməyimizi tələb edir. hamı yalan danışır. ən pis yalan məncə lazım olmadığı zaman deyilən yalandır. ehtiyac olmadığında uydurulan yalan. insan nə qədər anlayışlı olur olsun qarşısındakının onu ağılsız yerinə qoymasına anlayış göstərə bilmir.
yalan deməyi bacarırsansa onsuz da anlamıyacam. yox bacarmırsansa və ehtiyacın yox ikən yalan deyirsənsə ya məni ağılsız yerinə qoyursan ya da nə bilim mitomaniya zadsan.
entrymi freudun sözləri ilə bitirməyim məqsədəuyğun olar.
"birinin yalan deməyinə əsəbləşmirəm amma yalan deyərkən yalanı tutulacaq qədər ağılsız bir insanın mənə yalan deməyinə dözə bilmirəm. "
)