11. heyvanların qida üçün yetişdirilməsini qanacaqsızlıq hesab edən şəxs.
bəs nə üçün yetişdirək? bizə heç bir fayda verməyəcksə buraxaq çöllərə.
və bütün təsərrüfat heyvanlarını azad edirik...
inəkləri, toyuqları, qoyun, quzu, arı hamsını buraxırıq düzənliklərə və meşəliklərə. şəhərlərə buraxsaq acından ölərlər, bəli bunu düşünəcək qədər insaflıyıq.
inəklər ilə yola çıxıb hadisələri göstərməyə çalışacam yaz yay aylarında otdan yeyib əraziləri sulamaq üçün çəkilən arxlardan su içib kef edirlər ama bəzi inəklər sveji yoncaları görüb yemək üçün girdilər və doyana kimi yedilər. amma inək bilmirki yonca onu köpdürür və köpən inəyə müdaxilə edilməsə o öləcək. yoncadan köpən inəklər ölür... əgər sahibi olsaydı icazə verməzdi o inək yoncanı yesin.
bəli, hər yerdə yonca olmur. yonca olmayan düzənliklərdə inəklər isə təbii ki sağdır. çox qızmar günlər keçir və ağacsız yerlərdə olan inəkləri günəşin şüalarından heçkim qorumur. beləliklə o inəkləri gün vurur. heç bir müdaxilə edilmədiyi üçün ölürlər. sahiblər inəklərini buna görə də günorta saatlarında ağac altına bağlayırlar.
bəs meşəlikdə olan inəklər? narahat olmayın onlar üçün hər şey əladır. bəziləri üçün su problemi var o qədər. hansı ki susuzluğa çox da davamı yoxdu bu heyvanların. öldülər. meşəlik və çay qırağı yerdə olan inəklər. onlar pizdes yaşayırlar hər şey var. dünya qozlarına deyil ama dayanın yay bitir və payız gəlir. inəklər ancaq quru ot yeyirlər. beləliklə payızı da yola verirlər və (bax: winter is coming)
. qışda onlar üçün yemək yoxdu. qışda canavarlar var, çaqqallar var. sahibləri olsaydı daha yaydan onlar üçün aldığı yonca və ot preslərini yeyib üstü bağlı damlarında qışı yola verəcəkdilər. xırda başlar üçün də eyni tale yaşanacaq. evcil quşları da özünüz düşünə bilərsiz. bu ərəfədə insanlar isə protein və kalsium ehtiyaclarını meyvə və tərəvəzlədən alaraq youtube da video izləyib həyatlarına davam edir. bu heyvanların baxımı asan və rasxodsuz bir şey deyil. bunun qarşılığında süd və yumurta almaları da normaldır. hətta buzov ya da cücə vaxtı vəhşi bir heyvana yem olmaqdansa vaxtı yetişəndə sahibləri üçün qida olsunlar çünki bütün hallarda belə daha uzun və rahat yaşayacaqlar. bu arada təbiət ananın sınağından keçib sağ qalanlar da oldu, bal arıları, onlar hələ də yaşayır. veganları təbrik edirəm. arılar insanlarsız yaşaya bilir. mübarizəyə davam.
2. sağlıqlı qidalanırıq deyib ət və heyvan mənşəli məhsullar (biraz da humanizm məqsədlı) yeməyən lakin, b12 tabletləri, dondurulmuş bitkilər və protein kimi çox zərərli maddələri mütəmadiyən istifadə etməyə məcbur olan insanlar. mən özüm də nadir hallarda ət yeyən birisiyəm (heyvan mənşəli məhsullar isə daha çox istifadə edirəm) lakin, vegan fəlsəfəsinin bəzi hissələri mənə çatmır (bir-birinə ziddir), vaxtilə kimsə niş bir bazar görüb və bu fəlsəfənin duyğusal faydası üzərinə yaxşı pr kampaniyası quraraq özünə ciddi bazar formalaşdırıb.
vegan seçimini yalnış hesab etmirəm. əsla dəstəklədiyim həddən artıq çox aspektləri var lakin, müəyyən məqamlarda edilən seçimləri, qulaqdan dolma dindarlıqla eyni qiymətləndirirəm.
məs: yumurta yeməmək - ətrafımdakı çox vegan dostların cavabı: o cücədir və sən onu yeməklə toyuğun balasın yemiş olursan wtf! xatırladım ki, ortalama toyuq ən yaxşı halda neçə yumurta üzərində yata bilər axı? 12-14 ən yaxşı halda. axı bir toyuq bunu ən az 2 qatı sayında yumurtlayır . əlavə olaraq insan olmadan toyuğun cücə çıxarması və cücələrin sağ qalması çox müşkül məsələdir. ilk günlərdə xüsusi bişirilmiş yumutra sarısı verilməli, sonra xüsusi üyüdülmüş kiçik yemlər verilməlidir. əgər yanaşma belədirsə ki, toyğun işinə yumurtasına qarışmayın o zaman zatən o yumurtadan cücə çıxma etimalı çooc-çoox aşağıdır + insan çəkdiyi əziyyətin qarşılığında yumurtadan istifadə etməlidir. bu təbiətlə insan arasındakı davamlı dövrlükdür.
misalları uzatmaq olar, südün sağılmaması və o südün inəyin balasının içməsi. ok bəs balası bir neçə aydan sonra ot yeməya başladığı zaman inəyin sağılmayan südünün heyvanı birbaşa öldürmə ehtimalının olması?
həm qalın bot geyinib, həm də göbəyi açıq t-shir geyinmək kimi məntiqsizdi yanaşma. kimsəyə qarışma ixtiyarına sahib deyiləm lakin edilən seçimin dəb olması və ya sadəcə kimnənsə eşidərək qəbul olunması fərdin sorğulama qabiliyyətinin olmamasından irəli gəlir. hələ mən veganam deyib də iskəndər yeyərkən gördüyüm türk qızların söhbətini belə etmirəm.
5. istər 2 istərsə 42 yaşınız olsun, kalsium və ya zülal almaq üçün heç vaxt nə süd, nə də ət yemək məcburiyyətində deyilsiniz. Kalsium və zülal almağın rahatlıqla 10-larla hətta 100-lərlə yolu var. Nə inək, nə donuz, nə də heç bir başqa heyvanın südünə və ya ətinə ehtiyac yoxdu.
Biologiyada "obligate carnivore" deyilən heyvanlar kateqoriyası var. Bu kateqoriyada olan canlılar (pişik, pələng, şir, hepard və s.) ətdən ala biləcəkləri qida maddələrini başqa yollardan təbiətdə ala bilmirlər və sağ qalmaq üçün ət yemək məcburiyyətindədirlər. Məsələn, insanlar tərəvəzlərdən aldıqları Beta-karotini Vitamin A-ya çevirə bilirlər. Pişiyə istədiyiniz qədər kök, ispanaq və s. versəniz də o qısa müddətə Vitamin A çatışmazlığından kor olacaq. Xoşbəxtlikdən insanlar heç bir yaşda "obligate carnivore" olan canlılar siyahısında daxil deyillər. Ət yemək bizim üçün sadəcə seçimdir. Məcburiyyət deyil.
Amerikan Dietetik Assosiasiasiyasına görə, doğru planlaşdırılmış vegeterian və veqan dietaları HƏR bir həyat mərhələsi üçün (hamiləlik, laktasiya, uşaqlıq, yeniyetməlik və atletlik daxil olmaqla) uyğundur və hətta bəzi xəstəlikərin müalicəsi və qarşısının alınmasına müsbət təsir göstərə bilər."
Eybi yox, 2050-ə kimi gözləyək, bəlkə bizim millət o vaxta 2016-ci ilin elmi məlumatını həzm edər.
9. Vegeteriyanlığın daha rütbəli modeli. Nə heyvan əti, nə də heyvan mənşəli qidalar yeyərlər. Hətta heyvanlardan alınan və birbaşa olmasa belə istehsalatında istifadə edilən geyimlərdən istifadə etməzlər. Əlbəttə ki heyvan ətindən əldə olunanları əldə etməkçün kifayət qədər qida məhsulu var artıq günümüzdə. Lakin bir porsiya yeməkdən əldə olunanları əldə etməkçün bir neçə məhsulu bahalı qiymətə alıb qidalanmaq lazım gəlir. Buna görə də harda olmağından asılı olmayaraq vegan yeməkləri istər restoranlarda, istər hazır, istərsə də bir neçə məhsulu alıb evdə bişirmək şərtilə heç vaxt büdcəyə dost olmur. Yəni brlə olduqda vegan olmaqçün ya yaxşı gəlirin olmalıdı, ya da ot və kol-kosla qidalanıb bir neçə ilə özüvü məhv etməlieən. Həmin o veganlar xəstəlik tapır məsələsi elə budur. Ancaq əlbəttə ki bu bütün yeməklərə, ölkələrə və insanlara aid deyil. Çünki hər yerdə gəlir bərabərliyi və qiymət eyniliyi olmur və yenə demək lazımdır ki hər kəsin bədən müqaviməti eyni olmur. Ona görə də dar büdcəylə girilən bu yolda bir çox insan bədəni bütün lazımi qidayla təmin edə bilmədiyinə görə getdikcə zəifləməyə başlayır və pis xəstəliklər törəyir.
16. Dolmanın vətəni Azərbaycanda özümüzü ətsiz nə dərəcədə təsəvvür edə bilirik? “Kabab qanlı, igid canlı” düşüncəsinə zidd olan bu terminlə gəlin yaxından tanış olaq.
Kimdir veqanlar?
Veqan sözü tarixdə ilk Veqan Cəmiyyətinin həmtəsisçisi Donald Uatson tərəfindən “vegetarian” sözünün ilk və son hecalarının birləşdirilməsi ilə leksikona daxil olmuşdur. Vegetarian sözünün mənası isə latıncadan tərcümədə “sağlam“, “gümrah“ və “möhkəm” deməkdir. Veqanizm heyvan mənşəli qidalardan və digər heyvan məhsullarından, heyvanların istismar olunduğu bütün ticarət və əyləncə növlərindən imtina etməyə yönəlmiş fəlsəfə və etik həyat tərzidir.
Donald Watson 1994-cü ildə veqanizmi belə təsvir etmişdi:
Veqanizm heyvanlar aləminin istismar və zülmünün bütün növlərini istisna etmək və həyatı qorumaq üçün bir yoldur. Bitki aləminin məhsulları ilə yaşayan və heyvanlardan istehsal olunan bütün ticarət mallarının alternativlərindən istifadə etməklə ət, balıq, quş əti, yumurta, bal, heyvan südü və onun törəmələrini rədd edir. Bunun başlıca səbəbi ətlə yanaşı süd və yumurtanın da istehsalında standart sayılan proseduraların çox böyük qəddarlıq ehtiva etməsidir.
Hər nə qədər yeni anlayış kimi görünsə də, tarix boyu mövcud olmuş veqan fəlsəfəsi bir çox dahi şəxsiyyətlərin, yazıçıların, elm adamlarının və s. əsərlərində və fikirlərində öz əksini tapmışdır
Bəs nə üçün veqan qidalanma? Veqan qidalanma nə dərəcədə sağlamdır?
Amerika Dietoloqlar Assosiasiyasının (American Dietetic Association) da vurğuladığı kimi, düzgün planlaşdırılan bir veqan qidalanma rejimi insan sağlamlığına tamamilə uyğun, hətta müəyyən xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsində faydalıdır.
illərdir yalnız bitki əsaslı qidalanan və tamamilə sağlam olan, aralarına peşəkar idmançıların, bir neçə uşaq dünyaya gətirmiş anaların da daxil olduğu yüz minlərlə insan əyani sübutdur ki, ət yemədən yaşamaq mümkündür. Yorğun hiss etməyinizə səbəb olan zərərli yağlı qidalardan fərqli olaraq, veqan/vegeterian yemək sizi enerjinizlə dolu hiss edir və artıq çəkidən xilas olmağın ən sağlam yoludur. Omnivor pəhrizin əksinə, liflərlə, antioksidanlarla, vitamin və minerallarla daha zəngin olması və bir çox ağır xəstəliklərin risk faktoru olan heyvan mənşəli yağları, xolesterini ehtiva etməməsi bitki əsaslı pəhrizin üstünlüklərindəndir.
O zaman şirlərə də izah edin ki, ət yeməsinlər.
Sizcə niyə hamımız ət yeməyin təbiətin qanunu olduğunu düşünürük? Yaşadığımız bu informasiya əsrində təbiət haqqında orta məktəb biologiya dərsində öyrəndiklərimizlə kifayətlənməyib, təbiət qanunları haqqında təsəvvürümüzü genişləndirməyimizə nə maneə olur? Biz öz həyatımızı doğurdanmı təbiət qanunlarına uyğun yaşayırıq?
Veqanlara əks-arqument kimi nümunə göstərilən heyvanların həyat mübarizəsi, əslində, ən yüksək intellektə malik olduğunu iddia edən insanların bir çox etik prinsipləri ilə üst-üstə düşmür (xəstə və ya zəif balanı ailədən çıxdaş edib ölümə tərk etmək, rəqiblərin balalarını öldürmək, qida uğrunda eqoist mübarizə və s.). Bəs niyə təbiətdən ayrılaraq yaratdığımız sivilizasiyanın içərisində məhz heyvan yemək mövzusunda təbiətə sadiq qalmağa çalışırıq? Heç bir ovçuluq instinktinə malik olmayan, bir heyvanı silahsız öldürməkdən aciz, heyvanı çiy halda yeyə bilməyən, hətta çiy ətə toxunduqdan sonra əllərini dezinfeksiya etməsi məsləhət görülən homosapiensin təbiətin qanunlarına uyğun olaraq ət yediyini deməsi nə qədər məntiqlidir? Sağlamlıq sahəsində araşdırmalar sübut edir ki, yaşamaq üçün heyvan yeməyə məcbur deyilik. Bəs məcburiyyət olmadığı tədqirdə heyvan yeməyin adı nədir? Dad zövqü üçün öldürmək! Bir vərdiş milyon illərdir formalaşmış ola bilər, ancaq, davam etmə müddəti heç bir davranışa bəraət üçün əsas deyildir. Quldarlıq da uzun illər davam etmişdi.
Hər şeydən əvvəl heyvanların alternativi var mı? Bizim alternativimiz var. Bitki mənşəli qidaları həzm edə bilirik və yaşamaq uğrunda mübarizənin birbaşa içində deyilik. Ətrafımız market və bazarlarla, qida baxımından zəngin ərzaqlarla doludur. Hətta, son zamanlarda köhnə qidalanma vərdişlərindən ayrılmaqda çətinlik çəkən, ancaq heyvanları istismar etmək istəməyən insanlar üçün süd və süd məhsullarının, kolbasa kimi ət məhsullarının bitki əsaslı və eyni teksturaya malik alternativləri də satışa çıxıb. Biz hələ də özümüzü quru savannada aclıq və susuzluq çəkən, bitkilərlə qidalanmaq imkanı olmayan yırtıcı aslanla müqayisə etməyə davam edək? link
7. 2020 olmasına baxmayaraq milyonlarla insanın ət yeməsə beyni işləməyəcəyindən narahat olmasına görə qavramadığı bir konsept. Hətta bugünə kimi bu mövzudan söz düşəndə niyə camaatın paleolitik insanların nə yediyini vurğulamasını anlaya bilmirəm. Doğrudan da bugün insanlar bir şey etməmişdən qabaq on min illər əvvəlki əcdadlarımızın həmin şeyi edib etməməsini nəzərə alırlar? Maraqlısı odur ki bu insanlar internetdən heç düşünmədən istifadə edirlər.
Çox insanın bu mövzuda heç fundamental belə olsa elmi savadı yoxdur. Ona görə də bu tip "ət yeməsəniz beyniniz xarab" olar kimi cəfəngiyyat hələ çox yaşayacaq.
13. digər yazılanları nəzərə alaraq, azərbaycanlıların qavramağa hələ hazır olmadığı bir konsept. Bəlkə xarici dil biliyinin zəif olması, bəlkə də elmi savadın çatışmazlığındandır. Asanlıqla təkzib oluna bilən və elmi/məntiqi əsası olmayan inancların hakim olduğu bir yerdə belə anlayışlara hələ ki yer yoxdur. Bütün bunlara baxmayaraq, təkcə "vegan" sözünün deyilməsi bir çox insanların ətin ən ucuz qida növü olduğu kimi illuziyalara qapılmağa və Fizikanın təməl qanunlarının işləmədiyinə inanmağa vadar edir.
4. bir qismi var ki insanı dəli edir. bu cür veganlar restoranlara pankartla girib qışqırır biznes sahibini ziyan etdirir və ət daşıyan avtomobillərin yolunu kəsərək onların işlərini görməsinə mane olurlar. bir insan vegan qidalanırsa bu onun özünə etdiyi pislikdir amma o insan onun veridyi qidadan asılı olan yetkinliyə çatmamış uşağına (bu yaş dövründə uşağın inkişafı üçün kalsium və protein hava və su kimi lazımdır) və ya ev heyvanı it və pişiyinə (ət yeyən heyvanlara) yalnız ot verirsə bu faşistlikdir.
12. Bu suala cavab vermələrini tələb etdiyim glamur(ka)lar: insan, heyvan mənşəli məhsulların mənimsəmə haqqına sahib deyilsə digər qeyri heyvan mənşəli qidaları mənimsəmə haqqını görəsən hardan əldə edir? Su içmə, nefes alma haqqını bes ona kim verir, hansı esaslarla?
)