Sözaltı Sözlük - Azərbaycandilli Fikir Ensiklopediyası

+6 əjdaha

1. əslində rəngi qara olmayan,təyyarələrin qəza səbəbinin bilinməsi üçün hər şeyin, pilotun danışıqlarını,təyyarənin sürətini və yönünü polat lentin üzərinə qeyd edə bilən qutu.tez tapılmaları üçün gözəçarpan rənglərlə boyanırlar

+6 əjdaha

7. Qara qutu özündə informasiya yığır. 2015 germanwINgs təyyarəsinin fransada alp dağlarına dəyməyi barədə gerçəklər qara qutu ilə araşdırıldı. Səslərə qulaq asdıqda pilot andreas lubitzh-u ( köməkçi pilotu) kabinənin çölünə kitləmişdir. Çünki Səs qeydlərində pilot qapını döyərək bağıra-bağıra " allah üçün aç qapını" demiş və sərnişinlərin çığırtıları ona qoşulmuşdu. Amma pilot təyyarəni çaxmaqda qətiyyətli idi. Pilotun evini araşdırdıqda zibilə atılmış kağızlarda "intihara meyilli" olduğu və "iş üçün uyğun olmamağı" haqqında yazılmışdı. Beləliklə səbəb aydın olmuşdu.
Bəs nədir qara qutu?
Təyyarə qəzalarında təyyarə parça-parça olsa və ya dənizin dibinə getsə belə dərhal pilot kabinəsindəki son danışıqları yazan qara qutular axtarılır. Bu qutularda 2 fərqli quruluş var, biri cvr(cockpit voice recorder- kabinə səs yazan cihaz-> telsizlə idarə mərkəzi ilə, sərnişinlərlə danışdığı səslər də daxil olmaqla), fdr( flight data recorder) - uçuş zamanı məlumatı qeyd alan cihaz-> motorun dəyəri, elektronik cihazlardakı dəyişkənlik,təyyarənin hərəkəti də daxil olmaqla son 25 saatı) Əksər vaxtlarda qorxunc qəza xarabalığı arasında tapılan bu qutular sayəsində qəzanın səbəbləri araşdırılır. O suya 6000 dərinliyə düşəndə belə 1 ay siqnal yayır.

Qara qutunun ilk prototipi David Varren tərəfindən ixtira edilmişdir. Bu ixtiranin əsas yaranış səbəbi isə Davidin atasını 1934-cü ildə baş vermiş Bass Strait təyyarə qəzasında itirməsi olmuşdur.

Təyyarənin havada rahat uça bilmasi, uzaq məsafələrə az yanacaqla gedə bilməsi mümkün olduqca onun yüngül materialdan hazırlanması ilə əlaqədardır. Bu materiallar daha çox aluminium va plastikdir. Kabinədəki səsləri və uçuş məlumatlarını yazan hər iki qutu da paslanmayan poladdan düzəldilmişdir. En və uzunluqları təqribən 25 santimetr, dərinliyi 12-13 santimetrdir. Qutuların kənar qalınlıqları 6-7 mm-dir. Qutular bundan başqa istiyə və yanğına dözümlü olmaqla ( 1100 dərəcəyə 30 dəqiqə, 260 dərəcəyə 10 saat dayanıqlı )birlikdə plastiklə əhatə olunmuş və maye köpüklə də təchiz edilmişdir.

Qutular o qədər möhkəmdir ki, dənizə düşmüş bir təyyarənin qutuları hətta 7 il sonra çıxarılıb və yenə də dinlənilmişdir. Əvvəllər qutular qanadların birləşmə nöqtəsinə yaxın bir yerə yerləşdirilirdi. Bu bölgə təyyarənin ən ağır qismi olduğuna görə düşmə anında ağır hissələr qutuların üstünə düşərək zərər verə bilirdi. Sonralar isə bu qutular təyyarənin quyruq hissəsinə qoyulmağa başlandı. Əlbəttə, bu təyyarənin quyruq hissəsindəki oturacaqların daha etibarlı olduğu demək deyil, ancaq bu yerə qoymaqda məqsəd qutuların təyyarənin xarabalığından uzağa düşməsini təmin etməkdir.

Təyyarə qəzalarının səbəbləri müxtəlifdir. Havada bir formada firlanaraq yerə düşən təyyarələrdə sərnişinlərin sağ qalma ehtimalı yoxdur. Buna görə də təyyarənin hazırlandığı material bu baxımdan vacib deyil. Təyyarə yerə bütöv halda çırpılsa da, düşən bir liftdə olduğu kimi, yolçular toqquşmanın şiddətindən həyatlarını itirərlər.
Qutu bəzən tapılmaya da bilər: 11 sentyabr 2011-də newyorkdakı əkiz qüllələrə dəyən malezya təyyarəsinin qara qutusu.
Qara qutu deyirik, 2-ci dünya müharibəsində o cür texnologiyalar (radio,naviqasiya və s) qara qutuların içinə qoyularmış. O təyyarə qutusunu da qara seçdilər ki, düşmənlərə tapılmasın. Amma 1967-ci ildə qanuni olaraq onu açıq narıncı rəngə boyadılar. (Asan tapılsın deyə)

Bu barədə təyyarə qaçırma, həmçinin öz hekayəsini yazan chuck palahniuk-un ("fight club" filminin əsaslandığı kitabın yazarı da olmuşdur.) 2018-ci ildə yayımlanan "survivor" romanı da var.

+2 əjdaha

2. eşitdiyimə görə əslində narıncı rəngdə olan qutudur