+17 əjdaha
1. Son dövrlərə qədər cəmiyyətdə "tərbiyəsiz, dəcəl, oxumayan vəya oxumağa həvəsi olmayan" uşaqlar kimi adlandırılan bu hal, ruh sağlamlığı sahələrində çalışan mütəxəssizlər üçün diqqət və hiperaktivlik pozğunluğudur.Diqqət və hiperaktivlik pozğunluğu hələ də necə yarandığı bilinməyən ancaq genetik faktorlarla da əlaqəli olduğu məlum olan, uşağın 4 yaşına kimi diaqnozun qoyulması çətin ,4 yaşından sonra isə diaqnozu rahat qoyulması mümkün olan vəziyyətdir.
DHB diaqnozu əsas əlamətləri:
1. diqqət dağınıqlığı, ən kiçik kənar bir təsir olduqda diqqətin oraya yönəlməsi.
2. Diqqətin mərkəzləşməsinin qısa müddətli olması
3. Uşaqlarda həddindən çox enerjinin olması, yerlərində dura bilməməsi. Bəzən dərs saatı ayağaqalxıb sinifi gəzmək.
4. Sürətli nitq
5. Başqaları ilə danışarkən səbrsizlik göstərmələri və dinləmə bacarıqlarının zəif olmasından dolayı sözü kəsməyə, öz fikirlərini bildirməyə meyillilik
6. Ruhsal vəziyyətdə dəyişkənliklər
7. işləri gecikdirmə,erteleme, ləngitməyə meyillilik
8. Dağınıqlıq
9. Unutqanlıq
10. Sadəcə tək bir işlə məşğul ola bilməmə, eyni anda başqa şeylərə də fokslanmaq ,sabit diqqət mərkəzi ola bilmir
11. impulsivlik, dürtüsəllik
12. Kompulsiv davranışlara meyillilik və s.
Əsasən klinikaya müraciət edən pasiyentlərin özləri ilə bağlı verdiyi şikayətlər yuxarıdakı kimi ola bilir. bu insanların dhb müalicəsiylə bərabər depressiya müalicəsi də tələb oluna bilir, çünki:
A. Ailə tərəfindən daima tənqid olunması, qüsurluluq-utanc şemasına sahib olması
B. özü-özünə qarşı tənqidi yanaşması, özünü başqaları ilə müqayisə edib özlərini yetərsiz görməsi, burada uğursuzluq və olumsuzluq, qaramsarlıq şemalarına sahib olma
C. Hiperaktiv davranışlarına görə yaşıdları vəya müəllimləri tərəfindən kollektivdən kənar tutulması, cəzalandırılması, "tərbiyəsiz" damğasına sahib olurlar. Sosyal izolyasyon , qüsurlulu -utanc kimi şemalara sahib olma və s.
Nəzərə almaq lazımdır ki, DHB yeniyetməlik yaşından sonra azalmağa başlasa da şəxsin ömrü boyunca onunla yol-yoldaşı olan problemdir. Bu şəxslər böyüyərkən həddindən çox travmatik böyüdüklərindən sahib olduqları tükənməz enerjilərini təəssüf ki, əksər zamanlar müsbət istifadə edə bilmir hətta bunu basdırmağa çalışırlar.
Bu xəstəliyin diaqnozunu psixoloqun vəya psixiatrın qoyması lazımdır. Müalicənin ilk qolu dərmanladır və DHB üçün ən əsas adora dərmanı olmasına baxmayaraq azərbaycan və türkiyədə satılmadığı üçün müalicənin daha gec effektiv olmasına səbəb olur. Qeyd edim ki, adoral və ya atomxsetin dərmanları ancaq reçeteylə satılan, reçetenində üzərində minimum 3 peçatın olması mütləq olan, dərmanı aldığınızda əlinizdən reçete alınmalıdır. Bu kimi dərmanlar türkiyədə qırmızı reçete olaraq satılır və satılarkəndə həkimin sistemində pasiyentin neçə dərman aldığı, bir sonraki görüşməyə kimi nə qədər dərmanı qaldığını bilir. Yəni siz bir dəfə alırsız o reçeteni müəyyən edilən görüşməyə kimi içirsiz,sonra həkim kontroluna gəldiyinizdə yenidən yazılır o reçete. Əlavə 1 ədəd belə almağınız qeyri-mümkündür.
Bəs azərbaycanda dhb müalicəsi necə ilərləyir? ilk olaraq antidepresanlar sonra isə diqqət pozuntusu üçün icazə verilən dərmanlarla. impulsivlik kimi məsələlərin korreksiyası isə psixoloqların işinə aiddir.
Dhb diaqnozuna sahib olanlardan birisi də mənəm, uşaqlıqdan bəri həm ailəm həm müəllimlərim həm də yaşıdlarım tərəfindən məruz qaldığım psixoloji şiddətin səbəbini bu diaqnozu alana kimi anlaya bilmirdim. Kimya müəllimimin məzun köynəyimə qliserinin formulunu yazması, fizika müəllimimin kəmsavad yazması, biologiya müəllimimin durmadan mənə başın işləmir sənin deməsi, ondan savayı ailəmində daima dhb vəziyyətimi bilməyib davranışlarımı və diqqət dağınıqlığı vəziyyətimə görə mənfi şeylərlə damğalaması mənim özümdə də böyük travmalara və məsləyimin icrasında belə özyetərsizliyi çox hiss etməyimə səbəb olubdur. Öncələr özümü günahlandırarkən, müəllimlərimin və valideynlərimin haqlı olduğunu, özümündə qüsurlu olduğuma inanırdım. Diaqnozumu aldıqdan sonra isə özümü daha rahat hiss edirəm, ancaq bu problemin gec elmə tam dəqiq müəyyən olması üzündən mənim kimi bir çox dhb diaqnozu olan insanların artıq düzəlməsi çətin travmalarla yaşamağa məhkum olmuşdur.
Not. Dərman adları tərkiblərinə görə şüurlu olaraq müəyyən hərf səhvləri ilə yazılmışdır.