3.kvant mexanikasında superpozisiya prinsipi deyə bir anlayış var ki, kiçik ölçülü zərrəciklərin eyni vaxtda ola biləcəkləri bütün hallarda mövcud olduğunu ifadə edir. bəs ətrafımızdakı hər şey məhz bu kiçik zərrəciklərdən təşkil olunduğu halda niyə biz bu bir neçə halda mövcudluğu görə bilmirik?
sualın mümkün cavablarından biri kopenhagen təfsiridir. bu təfsirə görə sistemin o mümkün hallardan hər hansı birində olduğunu görməyimizi onu müşahidə etməyimiz müəyyənləşdirir. yəni müşahidəyə başlandığı anda o hallardan biri baş verir, bundan əvvəl isə sistem eyni zamanda bütün hallarda mövcud idi.
schrödinger isə belə bir yanaşmanın absurd olduğunu fikirləşir və bunu göstərmək üçün başlıqda digər yazarlar tərəfindən təsviri verilən xəyali təcrübəni ortaya çıxarır. məqsəd böyük bir cismi elə bir sistemdə, vəziyyətdə yerləşdirməkdir ki, sistemin vəziyyəti atomdaxili zərrəciklərin vəziyyəti ilə təyin olunsun. qutudakı zəhərin dağılıb-dağılmaması onu fotonun aktivləşdirib-aktivləşdirməməsindən asılıdır. fotonsa müşahidə olmadığı üçün superpozisiya prinsipinə görə hər iki işi görəcəkdir. bu isə pişiyin eyni zamanda həm ölü, həm də diri olması nəticəsini doğurur. hansı ki, paradoksdur və schrödingerə görə absurd vəziyyətdir. belə ki, müşahidə olmadan da pişik ya ölüdür, ya diri.
qısaca scrödingerin praktiki situasiyalara baxıldıqda kiçik zərrəciklərin mümkün hallardan sadəcə birinə keçməsi üçün kopenhagen təfsirinə zidd olaraq heç də müşahidənin mütləq olmadığını göstərməyə çalışdığı xəyali təcrübə.
1.Erwin Schrödinger tərəfindən irəli sürülmüş düşüncə təcrübəsidir. təcrübənin məzmunu belədir:
sağlam bir pişiyi hava daxil olan bir qutuya qoyuruq. qutunun içinə heç kimin baxmaması əsas şərtdir. qutunun içində isə pişiyi öldürə biləcək bir şüşə zəhər, bu şüşəni sındıra biləcək işə düşmə ehtimalı 1/2 (50%) olan bir mexanizm var. mexanizm özü isə 1 saat içində dəyişikliyə uğrayacaq radioaktiv maddə ilə işləyir. radioaktiv maddənin davranışını ancaq kvant mexanikası ilə izah edə bilərik. pişiyin də talehi bu maddədən asılı olarsa onda o da bu mexanikaya daxil olur.
1 saat sonra maddə ya dəyişikliyə uğrayacaq bu anda mexanizm də işə düşüb pişiyi öldürəcək, ya da sabit qalacaq və pişik ölməyəcək. lakin qutunun içinə baxmadığımız müddətcə pişik paralel dünyalarda həm yaşayır həm də ölü sayılır. qutuya baxdığımız halda biz də həmin paralel dünyalardan birinə daxil oluruq.
2. 1935'de erwin schrödinger tərəfindən ortaya atılan teoremdir. ideası belədir: bir pişik radiyoaktif zəhərlə birliktə bir qutuya qoyular. qutunun içindəki monitor radiyoaktifliyi algılayarsa pişik öləcəktir. əks halda sağ qalacaqdır. bir müddət sonra qutuya baxıldığında pişik ya ölü ya da diri olar. ikisi birdən ola bilməz. əsas teması bu olan teorem günümüzdə də çox tez tez rastımıza çıxabilir.
5. nəzəri bir təcrübə olsa da doğruluğu elmi cəhətdən sübut edilmişdir. əlbəttə qutuya pişik qoyub zəhərləməyə çalışmayıblar, sadəcə atomların müşahidə altında fərqli, müşahidə edilmədikdə isə fərqli davranışlar sərgilədiyini isbat ediblər. maraqlananlar sözügedən eksperiment ilə bağlı aşağıdaki maraqlı qısa animasiya filmini izləyə bilərlər.
4. şredingerin pişiyi, adlı düşünülmüş bir təcrübə kvant mexanikasının bəzi anlaşılmazlıqlarını izah etmək üçün istifadə olunur. tutaq ki, hər tərəfdən bir dəmir kamerada, hansısa pişik saxlanılıb, həmçinin orda bir cihaz vardır ki, müəyyən vaxt müddətində sonra o işə düşüb radiaoaktiv reaksiyanın baş verməsinə siqnal verəcək reaksia baş verərsə pişik ilk radioaktiv şüa atomlarından öləcək baş verməsə pişik sağ qalacaq. kamera açılmayana təcrübəni kameradan kənarda izləyə üçün pişiyin sağ olub olmaması sual altındadır, bu hal qarışıq hal superpozisiya halı adlanır. ancaq qiçridə isə o ya ölü ya da diridir.viqner bu təcrübənin daha iri varinatını yaratmışdır, o bura təcrübəçidən başqa təcrübəçini dostlarında əlavə etmişdir.
)