+6 əjdaha
1. 1357–1419-ci illər arasında yaşamış, tibet buddizm məktəbinin islahatçı ruhanilərindən biri, mütəfəkkir. həmçinin buddizmin içində, qeluq (gelug) təliminin banisidir. dünən yolun üç prinsipi adlı mətni rastıma çıxdı. necə bəyəndimsə, dilimizə uyğunlaşdırmaq qərarına gəldim. deyilənə görə, tibet məbədlərində mənəvi yola çıxan insanlara bu mətn əzbərlədilirmiş.note: tərcümə etdikdən sonra, başqa yerlərdə bu mətnin şer formasında və sanki daha qısa şəklinə rast gəldim. böyük ehtimalla, aşağıdaki mətn özündə interpritasiyanı da ehtiva edir. bir də ki, buddizm ənənəsində belə qapalı mətinlərə digər ustadlar tərəfindən şərhlər verilir.
yolun 3 prinsipi
(lam gyi gtso bo rnamgsum)
imtina
tam və həqiqi bir imtina olmadan rahatçılığa və mənəvi aramlığa qovuşmağın heçbir şəkildə mümkün olmadığı dünyəvi imkanlar dənizində xoşbəxtlik üçün mübarizə aparılır. cahanın susuzluğu maddi varlıqlar üçün maniə olduğuna görə əvvəla imtinanın vacibliyində israr edirəm. (bir insanın doğulması üçün) bu çox məhsuldar fürsətin kəsbedilməsinin asand olmadığını və bu həyatdan razılığın olmadığı yada salınanda, yaşanılmaqda olan həyatın görünüşlərindən (fenomen) imtina edilir. karmik səbəbliliyin mütləq xarakteri və dünyəvi hərcmərcliyin sıxıntıları düşünüldüyündə, gələcək həyatlar naminə aldadıcı ümüdlərdən imtina edilir. bütün bunlar məlum olanda dünyanın həzzləri üçün bir saniyə belə əzab çəkilməz. əgər səhərdən axşama qədər fikrimiz zikrimiz azadlıq fikri olarsa, deməli imtina fikri də təşrif buyurmuşdur.
oyanmağın həsrəti
imtinaya mütləq bir oyanma həsrəti əlavə edilmədikdə təkcə imtina mükəmməl və fəthediləbilməyən oyanma səadətinə ( çatdırmağa kömək edən) bir prinsip ola bilməz. ona görə də şüurlu insanların oyanış həsrəti içində olmaları lazımdır.
(yenidən oyanış dövründə) analarımızı 4 vahiməli bulaq (doğum, qocalma, xəstəlik və ölüm) özü ilə dartıb aparmışdır. onlar karmanın çox sıx və çox bərk ipləri ilə əngəllənillər. eqoizmin amansız tələlərinə düşərlər və cəhalətin qatı sisi içində yollarını azarlar. həyatın sonsuz imkanları içində təkrar-təkrar doğarkən daima 3 ağrının (sıxıntılar, dəyişikliklər və şəraitə bağlı həyatın gətirdiyi nigarançılıqların tərc.) aman vermədiyini görərlər. bunlar haqqında təfəkkürə dalmaq bizi oyanışın həsrətlərinə aparıb çıxarar.
müdriklik
imtina və oyanışa olan həsrətin içində olanda belə, mövcud olma formasını özündə ehtiva etməyən müdriklik olmadan, dünyəvi həyatın köklərindən qopmaq mümkün deyil. buna görə də şərtli xəlq olunmağı dərk etməyə çalışmaq lazımdır.
samsara və nirvana faktlarıyla əlaqəli səbəbliliyin mütləq təbiətini başa düşməyə qadir və bütün şeyləşdirici məqsədləri yox edə bilən kəs buddalara uyğun bir yola qədəm qoymuş olacaqdır. bununla belə, müdrikin həyata keçirtmiş olduğu şey görünüşlərin (fenomen) mütləq formada şərtləndirilmiş təbiəti və müsbət qarşılığı olmayan boşluq ayrı-ayrı şeylər kimi düşünüləndə qətiyyən başa düşülməmişdir. (bu iki şey) eyni anda və başa düşülməz bir şəkildə (zühur edəndə) və tərifi veriləcək obyektin qiymətləndirilməsiylə əlaqəli bütün mövqelər şərtli mütləq xəlqedilmənin idrak edilməsi daxilində özünə yer taparkən nəzər nöqtələrinin təhlili öz məqsədinə çatmış olur. bundan başqa səbəblilik olaraq zühur edən şeyin boşluq olduğu məlum olanda (və ya tanınanda), görünüşlər mövcudiyyəti şeyləşdirmədiyində və boşluğun mövcud olmama vəziyyətini şeyləşdirməyəndə ifrat nəzərlərin arxasınca sürünməliyik.
qaynaq:
roger pol droit
“başka diyarların felsefeleri (hint, çin ve tibet)” i cild