maraqlı yuxular

bu axşam yuxuda öldüyümü görmüşəm. daha doğrusu, ölürdüm, sonra dirilirəm. *vivid dreams* seriyasından daha bir maraqlı yuxum.

tamam çökmüş, halsız idim. atama deyirəm ki, baş daşıma "ölmək istəyirdi özü, üzülməyin" yazdırın. ata deyir allah icazə verməsə, ölməyəcəksən. sonra özümü evimizdə görürəm, qonaq otağımızda yerə yıxılıb qalmışam, son nəfəsimdir. anam başımın üstündə durub, mənim fincanımda su əlində tutub. kədərli deyildi, laqeyd baxırdı üzümə. ağrı hiss eləmirdim, amma son nəfəsim idi. ölmək üçün gözümü yumuram, gözləyirəm, amma ölmürəm. gözümü açanda atamla anamı başımın üstündə görürəm. mama deyir ki, sadəcə, xəstəsən. yemək yemirsən, zəifləmisən. bir də xərçəng var, amma sağalacaqsan. ata da deyir ki, demişdim sənə, allah izin verməyəcək ölməyinə, hələ çox adama lazımsan. ardınca çox tanışlarım zəng edir mənə, dəyərli olduğumu deyir. dəxlisiz adamları görmüşəm aq yuxumda, unutduğum məşğələ yoldaşlarımı belə görmüşəm.

vivid dream olduğu üçün oyananda çox qəribə oldum. ölümü hiss etdim, dəhşət qəribə duyğu idi. xoş və rahatlıq dolu idi. görəsən, həqiqətən elədir? kafamda delice sorular.

wim wenders

1945-ci ildə almaniyada doğulmuş rejissor, yazıçı, fotoqraf.
Rejissor ikinci dünya müharibəsinin bitdiyi zaman doğulub. ilk olaraq tibb təhsil üçün ali məktəbə daxil olub, lakin universiteti ataraq fəlsəfə təhsili alır. Daha sonra bu ixtisası da yarımçıq qoyur və bir müddət boyaçılıqla məşğul olduqdan sonra film sahəsi üzrə təhsil alır.

Film çəkməyə başladığı dövrlərdə almaniyada "*yeni alman kinosu*" film axımı başlamışdı, rejissor da bu axımın önəmli simalarından olub. Amerikanın boş çöllərinə, rok musiqisinə, sinemasına və ədəbiyyatına heyran olduğu üçün bunu filmlərinə də yansıdıb. Film çəkilişləri üçün amerikaya gedib və 15 ilə qədər orada yaşayıb.

Rejissor fotoqrafiyaya, xüsusən boş məkanların şəklini çəkməyə olduqca maraqlı idi. Müsahibələrdən birində o, bu marağını belə izah edib:
"Əgər bir şey haqqında dərin bilginiz olursa - mən xarabalıq və boşluq haqda yaxşı bilirdim - bu sizin estetik zövqünüzə təsir edir".

Ümumilikdə altmışa yaxın filmin rejissorluğunu edib. Bir neçə diqqətə dəyər filmləri:

(baxma: Alice in the Cities)
(bax: Paris, Texas )
(baxma: Wings of Desire)
(baxma: Kings of the Road)
(baxma: The State of Things)
(baxma: The American Friend)
(bax: The Salt of the Earth)
(baxma: Pina)

memoria praeteritorum bonorum

"keçmiş xoşbəxtliyin xatirəsi" mənasına gələn latınca ifadə. ingiliscə "rosy retrospection" olaraq bilinir.
psixoloji fenomendir və bir növ "keçmiş hər zaman gözəl xatırlanır" deyə bilərik.

samuel beckettin "qodonun intizarında" əsərində də bu ifadə yer alır:

"- əl çək ondan. Görmürsən, o öz xoşbəxt anlarını xatırlayır. Memoria praeteritorum bonorum - bu ağır söhbət olmalıdır."

oxşar başlıqlar:
(bax: homo sum humani nihil a me alienum puto)
(bax: rosy retrospection)
(bax: memento mori)
(bax: carpe diem)

sözaltı günlük

bir neçə ay əvvəl ödənişli tərcümə üçün müraciət etmişdim, imeyldən müsbət cavab gəlmişdi. ağır depressiv fazaya düşmüşdüm həmin ərəfələr, pula ehtiyacım olsa da işi götürmədim. heç geridönüş etmədim də ki, alınmır məndə. etdiyimin doğru olmadığını bilsəm də, bacarmadım sanki imtina etdiyimi bildirməyi.
bir-iki həftə bundan əvvəl başqa bir təcrübə proqramı üçün müraciət etmişdim. bu gün imeyl gəlib, "növbəti mərhələ üçün seçilmədiniz". menecer, ya hr rəhbəri deyim, tərcümə üçün müraciət etdiyim şəxs imiş. aşağıda ad soyad görəndə dilim tutuldu. indi kafamda delice sorular dolaşır. görəsən, cv'mi tanıyıb məni məsuliyyətsiz birisi olaraq nəzərində tutuduğu üçün mənfi cavab almışam? bəs vaxtında işi götürsəydim, haqqımda pozitiv düşüncəsi olsaydı, işə qəbul olsam necə olacaqdı?

o tərcümə işinin üstündən 2-3 ay keçməsinə baxmayaraq, təxminən 1 həftə filan əvvəl içimdən gəldi ki, imeyl yazıb üzr istəyim, durumu izah edim. iç səsimi susdurub heç nə etmədim. indi şok qarışıb təəccüb bürüyüb məni, umbaylama yaşayıram... holy karma!

yasın beş mərhələsi

(baxma: five stages of grief)
(bax: Kübler-Ross modeli)

1969-cu ildə isveçli psixiatr elisabeth kübler-ross tərəfindən ortaya atılmış modeldir. psixiatr bu barədə ilk "On Death and Dying" adlı kitabında bəhs edib. elmi araşdırmalar bu beş mərhələni tam olaraq təsdiqləmədiyi və insanların yas dövrünü fərqli keçirdiyi üçün əksəriyyət tərəfindən bu model qəbul olunmur və boş fərziyyə hesab edilir.

yas - yaxınından ayrılıq, boşanma, ölüm, ölümcül xəstəlik sonrası hiss edilən ağır kədər və iztirab duyğusudur. bu modelə görə, yas tutan insan 5 mərhələdən keçir.

1. inkar mərhələsi
bu mərhələdə insan reallığı inkar edir, qəbullanmır. gerçəklikdə yox, bir növ yaşamaq istədiyi düşüncələr içində yaşayır. bir növ bədənin müdafiə mexanizmidir, şok və inkar duyğusu insanı uyuşdurur, belə ani və ağır dəyişikliyə qarşı durulur. inkar mərhələsindən çıxmağa başlayanda insanın basdırdığı duyğular üzə çıxır və ağır kədər yüklənir.
məsələn, ağır xəstəlik diaqnozu zamanı inkar etmək, analiz cavablarının yanlış olduğu düşünmək. daha sonra reallıq ağır gəlir.

2. qəzəb mərhələsi
bu mərhələdə insan reallığı qəbullanır, basdərdığı duyğular qəzəb və küskünlük şəklində ortaya çıxır. bir növ maskalanma mexanizmidir. insan baş verənlərin özünə qarşı ədalətsizlik, haqsızlıq olduğunu düşünür. hirsini qarşı tərəfə tökür, başqalarını günahkar görür.
məsələn, ayrılıq zamanı qarşı tərəfin ona pis davrandığını deyib nifrət ifadələri işlədir.

3. şərtləşmə, sövdələşmə mərhələsi
insanın ümid, tutunacaq çarə axtardığı mərhələdir. xüsusən tanrıya üz tutulur - məsələn, "allahım, bu iş düzəlsin, bir daha bu yanlışları etməyəcəyəm". ya da "kaş belə etsəydim", "əgər belə etsəm", "bəlkə belə olsa" deyə ümid yeri axtarmaq. insanın kədərdən qaçıb ümid yeri axtarması.
məsələn, intihar edən dost haqqında "əgər keçən dəfə yazsam, görüşsəm, bəlkə özünə qəsd etməzdi" düşüncəsi.

4. depressiv mərhələ
yasın səssiz dövrlərindən biridir, insan özünü dibdə hiss edir, çıxış yolu görmür, tükənir. reallıq ağır gəlir, ümidsizlik bürüyür. həyatının geri qalanı ilə nə edəcəyini bilmir.
məsələn, birinin ölümündən sonra artıq həyatın mənasız görünməsi, davam etməyin mənasız olduğu düşüncəsi.

5. qəbullanma mərhələsi
insanın reallığı qəbullanıb davam etməli olduğunu anlama mərhələsidir. qəbullanma mərhələsi insanın xoşbəxtliklə dolub kədərdən uzaqlaşması demək deyil. sadəcə, reallığı qəbul edirsən və sonrakı seçimlər, addımlarda bunu nəzərə alırsan. insanın mental durumunun stabilləşdiyi dövrdür. ağrı qəbul edilir artıq, edəcək bir şey olmadığını bilirsən.
məsələn, çox sevdiyin, lakin toksik münasibətdə olduğun sevgiliylə ayrıldıqda bunun hər ikiniz üçün yaxşı olduğunu dərk edirsən.

adana project

2014-cü ildə aris və arin karamians qardaşları tərəfindən irəvanda qurulmuş erməni simfonik metal qrupu. əksər soloları möhtəşəm, vokalları mənə görə bərbad, özləri də "böyük ermənistan" xəyalı ilə yaşayırlar.

aris və arin qardaşları tehranda erməni ailəsində doğulublar. musiqi ilə məşğul olmaq iranda demək olar mümkünsüz idi. ona görə, 2005-ci ildə irəvana qayıdırlar və 2014-cü ildə qrup qurulur. Mane tonoyan(vokal), kegham ghazarian(bassist), derenik javadyan(gitariat) də onlara qatılır. Arin kompozer-sintizator, aris də drumsda ifa edir. Mahnnılarına çox vaxt folk melodiyaları da qatırlar.

özləri də qatı türk düşmənidir, az qala hər fürsətdə göstərirlər. bəzən milli mahnıları filan da simfonik cover edirlər.

Spotify profillərində belə qrup açıqlaması yazıblar:
"Qrupun adı bəlli bir məqsəd üçün seçilmişdir: erməni soyqırımı zamanı məhv olmuş və qədim erməni şəhəri olan adananı sadəcə xatirə olaraq yenidən canlandırmaq və yaşatmaq. Musiqi seçimlərimizdə də eyni fikir var: qrup üzvləri köhnə mahnılara yeni nəfəs verməyə çalışır, erməni folk, milli, vətənpərvər mahnıları yenidən ifa edirlər. Amma tək bununla kifayətlənməyib yaxın zamanda öz mahnılarını da səsləndirəcəklər."

"im elinar" və azacıq da "araks" xaric heç bir mahnılarını bəyənə bilmədim sırf vokaldan dolayı (baxma: erməni dili/-335794).

adana project - araks

(youtube: )

erməni dili

şəxsi fikrimcə, musiqiyə uyumu olmayan dildir. metal musiqiyə heç uymur. baxırsan melodiya, rifflər, hər şey əjdaha, vokal başlayanda mahnı heyif olur.
sanki sözlərdə uyum, harmoniklik, zəriflik yoxdur. sözlərin səslənişi uyumsuz, kobuddur. bayaqdan *adana project* erməni metal qrupunun mahnılarını dinləməyə çalışıram, yekun qərara gəldim ki, mahnını korlayan vokaldır. eyni lyrics ingiliscə olsa daha dinlənilir olardı. məsələn, *divahar* kimi.
bəlkə folk musiqilərinə yaraşır dil, amma heç metal üçün deyil. nisbətən yaxşı səsələnən bircə mahnı tapdım elə.
*adana project* - im elinar

ohayo

yaponcadan tərcümədə "günaydın" deməkdir.

həmçinin, yaponiyalı rejissor *satoshi kon*un 1 dəqiqəlik qısa anime filmidir.

(youtube: )

musiqili film

hekayənin musiqi və rəqslə göstərildiyi, süjet xəttində əsas rol musiqiçi və rəqqaslara verilən film janrıdır.
belə filmlər əsasən bioqrafik olur. filmdə hansısa musiqi səhnəsinin olması müzikal film olması demək deyil. gərək davamlı rəqs, musiqi səhnələri olsun, hadisələr bunun əsasında formalaşıb davam etsin. bir növ, musiqi filmin senarisində aparıcı rol oynayır, gedişatı təyin edir. dialoqlar əsasən musiqili formada keçir. əksəriyyəti də xoşbəxt sonluqla bitir çox vaxt. yenə də, kədərli olaları da az deyil.

(baxma: anima)
(bax: the wizard of oz)
(baxma: the sound of music)
(bax: the legend of 1900)
(bax: yellow submarine)
(baxma: west side story)
(bax: la la land)
(baxma: dirty dancing)

masaaki yuasa

1965-ci il doğumlu yaponiyalı rejissor, senarist, *animator*. *Science SARU* animasiya studiyasının qurucularından biridir.

rejissorun özünəməxsus tərzi var. əsasən parlaq rənglərdən istifadə edir, hadisələr davamlı dəyişir, sanki hər şey bir-birinin içindədir. rəng və səhnə keçidləri elədir ki, ortaya çox zor, psychedelic görüntü çıxır. trippy animelər deyə bilərik bir növ. obraz və hekayələr də olduqca əyləncəli və hərəkətlidir.

ümumilikdə bir çox festivalda müxtəlif mükafatlar qazanıb. ilk "*the night is short walk in girl*" animesini izləmişəm. tövsiyyə üçün buradan *çoxcreativadsahibisözaltısözlükçü*yə təşəkkürlər. -*

filmoqrafiyasından bir neçəsi:
(baxma: Mind Game) (2004)
(baxma: Genius Party: Happy Machine) (2007)
(baxma: Kaiba) (2008)
(baxma: The Tatami Galaxy) (2010)
(baxma: Shin-men) (2010-12)
(baxma: Kick-Heart) (2013)
(baxma: The Night is Short, Walk on Girl) (2017)
(baxma: Lu Over the Wall) (2017)
(baxma: Ride Your Wave) (2019)
(baxma: Super Shiro) (2019-20) və s.

səssiz ağlamaq

ağladığını, kədərini insanlardan gizlətmək istəyərkən əsasən məcbur qalıb həyata keçirilən davranış.

ya da gecə gələn ağlamaq istəyi olur, evdəkilər eşitməsin deyə səssiz ağlamalısan. ağlamasan olmur, mənəvi ağırlıq var üzərində. üzünü divara çevirib uzanırsan, qulaqlıqda kədərə bürüyən bir mahnı olur. gözündən süzülən yaş yastığa düşür. səssiz olmalısan deyə nəfəsini tutursan, amma qışqırmaq, çığırmaq, hönkürmək istəyi boğazında düyümlənmiş olur... mahnı boyunca ağlayırsan, bir müddət sonra insan tükənir, gözyaşları tükənir. insana qəribə bir rahatlıq və yorğunluq çökür. azacıq keçdikdən sonra yuxu gəlir, ağlamaqdan acışan gözlər istəmsizcə yumulur, yuxu tutur. üzünü yaş yastığa söykəyib yatırsan, səhər isə şişmiş göz qapaqları, qızarmış gözlərlə açılır.

ya da gündüz vaxtı otaqda, hamamda dizini qucaqlayırsan, gözündən yaş süzülür. yenə səssiz olur insan. hönkürmək lüksü yoxdur, əvəzinə nəfəssizlikdən hıçqırıq kimi bir şey olur. üzün istilikdən alışıb-yanır, əllər buz kimi. sıxıntı insanın ürəyinə elə çökür ki, az qalırsan oradaca özünü öldürəsən. gözgüdə özünə baxdıqca ağlamaq gəlir, amma səssiz olmaq lazımdır. hönkürərək ağlamaq üçün tək olasan gərək. hər nəysə.

(youtube: )

robert wise

1914-cü il doğumlu amerikalı rejissor, prodüser.
demək olar ki, hər janrda film çəkib. amma əsasən ona "ən yaxşı rejissor" nominasiyasında oskar qazandıran *musiqili film*ləri - "*west side story*" (1961) və "*the sound of music*" (1965) ilə tanınır. jurnalistika üzrə alii təhsilə başlasa da, kolleci yarımçıq qoymağa məcbur qalıb və film editoru olaraq işə başlayıb.

filmlərində əsasən reallığı, həqiqətləri gösttərməyə fokuslanıb. həmçinin, irqi və diini ayrıseçkiliklərii tənqid edib.

bəzi filmləri:
(baxma: The Body Snatcher) (1945)
(baxma: Born to Kill) (1947)
(baxma: The Set-Up) (1949)
(baxma: The Day the Earth Stood Still) (1951)
(baxma: Destination Gobi) (1953)
(baxma: This Could Be The Night) (1957)
(baxma: Run Silent, Run Deep) (1958)
(baxma: I Want to Live!) (1958)
(baxma: West Side Story) (1961)
(baxma: The Haunting) (1963)
(baxma: The Sound Of Music) (1965)
(bax: The Andromeda Strain) (1971)
(baxma: The Hindenburg) (1975)
(baxma: Star Trek: The Motion Picture) (1979) və s.

unudulmaz məktəb xatirələri

mən 7 sinifdə oxuyanda bizdən 1 sinif böyük oğlan vardı, hər həftə bir qıza sevgi məktubu göndərirdi ciddi-ciddi. bizim sinifdəki qızlardan təkcə mənə gəlməmişdi o məktub. oğlan deyibmiş ki, qəribə qızdı o* o vaxt sinifdə werido mən idim . sinif yoldaşım qız da dedi ki, əslində sən çox çirkinsən deyə səndən xoşu gəlməyib. qız ibnəliyə demişdi bunu, amma mənim illərimi aldı gözəllik kompleksimi yenmək. nə qədər ağlayırdım, özümə qapanırdım ki, niyə çirkinəm mən. davamlı özünü başqaları ilə müzakirə edirdim. düzdür, o vaxtlar çox gözəl olmasam da, qızın dediklərinə də layiq deyildim. qız özü çatmaqaş idi, mənim də qaşlarım nazikdi. deyirdi ki, mən qaşımı alıb gözəlləşəcəyəm, sənin qaşların çox nazikdi deyə formaya salmaq olmayacaq. özümə nifrət etmişəm illərcə, introvert olmağıma nə qədər təsir etdi o hadisə.
indi isə demək olar ki, kompleksim yoxdur. başqalarının gözündə gözəl olub-olmamağım da vecimə deyil, güzgüyə baxanda xoşum gəlir xarici görünüşümdən. amma bəzən qızın "sən çox çirkinsən" sözləri hələ də qulağımda cingildəyir...

the red notebook

*paul auster*in 1995-ci ildə yayımlanmış qısa hekayələr toplusu. hekayələr yazarın həyatında baş verib, xoş və pis təsadüflər, yanlışlıqlar nəticəsində baş verən hadisələr, gözlənilməz və qəribə olaylar məcmusudur bir növ. sanki bir neçə dost bir araya gəlib başına gələn qısa, maraqlı hekayələri danışır ha, sanki bir kitaba yığılıb elə.

yazıçının oxuduğum ilk əsəri idi. yanlış seçim etdim, deyəsən. qısa olduğu üçün başladım, amma çox çəkdi bitirməyim. doğrusu, gözləntilərimin çox-çox aşağıaında qaldı. oxumağa vaxt itirməyə dəyməz, məncə. yəni xəyalpərəst birysəniz və təsadüflər sizi çox təəccübləndirirsə, bəyənə bilərsiz. bilmirəm, bəlkə də, mənim zövqümə xitab etmədi. amma ümumən kitab insana nəsə qatmır.

bəzi hekayələr qurmaca təsiri bağışlayır, amma yazar bildirir ki, hamısı real hadisələrdir. ümumilikdə süjet xətti çox zəif təsir bağışladı mənə. sanki başdansovdu yazılıb.

yenə də, çox insan bəyənib kitabı. itirdiyim vaxtıma heyfim gəlir. son zamanlar oxudğum kitablar arasında məni ən çox məyus edən bu oldu.

the rainy day

amerinaklı şair *Henry Wadsworth Longfellow* tərəfindən 1942-ci ildə yazılmış tutqun şeir.

The day is cold, and dark, and dreary;
It rains, and the wind is never weary;
The vine still clings to the moldering wall,
But at every gust the dead leaves fall,
And the day is dark and dreary.

My life is cold, and dark, and dreary;
It rains, and the wind is never weary;
My thoughts still cling to the moldering Past,
But the hopes of youth fall thick in the blast
And the days are dark and dreary.

Be still, sad heart! and cease repining;
Behind the clouds is the sun still shining;
Thy fate is the common fate of all,
Into each life some rain must fall,
Some days must be dark and dreary.

yazıçı ilk həyat yoldaşını trajik şəkildə itirdikdən sonra yazıb bu şeiri. ilk abzasda çarəsizlik, depressiya var. ikinci abzasda ümid, son abzasda isə qəbullanmaq. şeirdə "rain"(yağış) sözü bir növ metaforadır və çətinlikləri ifadə edir.
"Into each life some rain must fall" - yəni hər birimiz zaman ərzində çətinliklərlə qarşılaşmalıyıq.

2009-cu ildə atamın ad günündə iş yoldaşı* həm də dostu kitab hədiyyə etmişdi. bayaq gördüm, ilk səhifəyə şeirin üçüncü abzasını yazıb. altdan da *winston churchill*in "Success is not final; failure is not fatal: it is the courage to continue that counts" replikasını. bu gün diqqətlə fikir verib şeir olduğunu anladım, search edib aydınlandım. amma kitaba "be still, said the heart" yazıb atamın dostu. bilmirəm, yanlışlıqla yazıb, ya bilərəkdən... nəysə ki, sayəsində gözəl bir şeir kəşf etdim.

*the raven* və *eloisa to abelard* sonrası aşiq olduğum növbəti poemdir.

szel

macar rejissor marcell ivanyi tərəfindən 1996-cı ildə çəkilmiş 6 dəqiqəlik qısa film.

filmin çəkiliş hekayəsi maraqlıdır. marcell kino təhsili alarkən müəllimləri onlara macar fotoqraf lucien herve tərəfindən çəkilmiş "three women" şəklini göstərib bu şəkil əsasında qısa film çəkmələrini tələb edib. tək plan çəkimli bu film 1996-cı ildə cannes film festivalında "ən yaxşı qısa film" nominasoyası üzrə palme d'or mükafatı qazanıb.

ağ-qara rəngli bu filmin əvvəlində 3 qadın görürük. kamera olduğu yerdə 360° dövrə vurur, sonda yenə qadınları göstərir. ela tarrın "the turin horse" filmi kimi burada da külək uğultusu kəsmir. gözəl filmdir, izləyin.

film haqqında rejissorun ətraflı müsahibəsi var, filmi izlədikdən sonra oxumağınız məsləhətdir.