- keçən il təcili yardım maşını qırmızıda dayanan dayımın maşının üstünə çıxdı. qabırğaları qırıldı. və səhv onda olmamasına baxmayaraq az qala həbs edilirdi çünki digər şofer məhkəməyə rüşvət vermişdi öz səhvinə görə.
- bir neçə ay sonra yol kənarında maşınında gözləyən əmim oğlunun üstünə kamaz çıxdı. üç nəfər neçə həftə komada yatdı. oyananda heç kimi tanımırdı, zamanla düzəldi biraz.
- dünən oyandım ki, mesaj gəlib, bibim oğlunun olduğu maşının üstünə kamaz çıxıb. üçü də həyatını itirib.
ölkə qəhbəxanadır yiyəsi də yoxdur.
bunu bura yazma səbəbim hamıdan uzaqda olduğum üçün bütün hər şeyi tək yaşamağım və danışacaq çox kimsəmin olmamasıdır.
gənc yaşda yaxınlarını itirənlərə səbir arzulayıram.
10 noyabr 2020. Müharibənin bitdiyinin açıqlanmasından sonra dayım mənə zəng etdi. O gecə həvəssiz olanlardan biri idim. Nə oldu ki guya, yenə ruslar gəldi deyə evdəkilərə deyinərkən gördüm ki, dayım çöldə məni gözlüyür. Mindik maşına, Şəhəri kruqladıq. Mahnı qoyub oynayan bir tayfa var idi yol qırağında, onlara qoşulduq. Sonra gec saatda evə gəldik, artıq hava aydınlanmışdı. Gözümü yumub təzəcə yuxuya getmişdim ki, atamın və anamın qışqırıq səslərinə oyandım. Salona gedəndə atamın əlini başına qoyub ağladığını, anamın da mətbəxə qaçdığını gördüm. Həyatımda anlıq olaraq bu qədər qorxub həyəcanlandığımı xatırlamıram, ürəyimin səsini eşidirdim. Nə olduğunu qorxaraq soruşdum, anam yaşlı gözlərlə mənə dönüb əmimin öldüyünü dedi. Əmim gənc idi, 45 yaşı varıydı. Səhər vaxtı qələbəni qeyd etmək üçün çölə çıxanlardan biri idi. Maşınını sürərkən bir anda ürəyi tutmuş, maşını kənara çəkmiş və sonra ürəyi dayanmışdı. O günə qədər heç ürək tutması və infarkt keçirməmişdi, bu elə ilk və son dəfə idi. Tək bildiyimiz, əmim çox siqaret çəkirdi və böyük ehtimalla bu səbəb olmuş, ürəyinə gedən damar tıxanmışdı. Nə reaksiya verəcəyimi bilmədim. Çox ani bir şəkildə bunu dedi anam. qaçaraq otağıma keçdim, amma niyə qaçdım bilmirəm. Diz çöküb boş-boş yerə baxdım. Hələ də şokda idim, yuxu kimi gəlirdi mənə. Nə əlaqə, niyə əmim ölsün ki, nə ola bilərdi ki. Bir müddət sonra şokdan ayıldım, qonşular evə gəldi və onlarla danışıldı, insanlar toplaşmağa və baş sağlığı verməyə başladılar. Əsla bu adəti anlamasam da, ev əhalisi dərdini unudub baş sağlığına gələnlərə süfrə açmaq və xidmət etmək dərdinə düşdü. Qonşum və həm də məktəbdən dostum evə gəlmiş, çıxaq şəhəri kruqlayaq sənin də başın qarışar demişdi. Hələ onsuz əmimin gətirilməyinə 1-2 saat varıydı, qəbul etdim. Evdən çıxıb insanların arasına qarışanda, çox pis ağlamaq tutdu məni. Ora qədər sanki şokda idim, amma orda içimdəki kədər boğazıma qədər gəlmişdi. başladım ağlamağa. Nəysə uzattım, gəlim indi film kimi olan səhnəyə. Mənim getdiyim yöndən gedən heç kim yox idi, hamı mənə doğru gəlirdi qarşı tərəfdən. Mən gözyaşları içində ağlıyıram, yanımda əlində bayraqları olan insanlar səsli mahnı oxuyurlar və sevinirlər, qışqırırlar. Mənə baxıb sevincdən ağladığımı zənn edirlər və gülürlər. Özümü bir film səhnəsinin içində hiss etmişdim o an. Gülən və sevinən insanların və siqnal səslərinin arasında, kameranın fokusladığı və ağlayan o insan idim sadəcə. Çox çarəsiz və yalnız hiss etmişdim. Ağlıma qazınan səhnələrdən biri olaraq qalacaq həmişə.
alman dilindən tərcümə edildikdə "ətraf mühit", bio-fəlsəfi termin olaraq isə müəyyən canlı tərəfindən təcrübə olunan dünya olaraq bilinir. Bu termin ilk dəfə bioloq Üexker tərəfindən elmi-ədəbiyyata gətirilmişdir.
Üexker İmmanuel Kantın insanın idrakının kənarında olanları qavraya bilməyəcəyi və qavradığının yalnız öz subyektiv reallığı olduğu nəzəriyyəsindən yola çıxaraq, bunun bioloji tərəfini araşdırır. Üexker deyir ki, hər bir insanın, həmçinin qeyri-insan olan heyvanların təcrübə etdikləri dünya fərqlidir. Onun sözləri ilə desək, "Canlının qavradıqları onun qavranılan dünyası (baxma: mirkwelt) və onun bütün etdikləri effector dünyası (baxma: wirkwelt) olur. Qavranılan və effector olan reallıqlar birlikdə umwelti əmələ gətirir.
"Anlaşılmaz şəkildə, biz fiziki dünyanı tək reallıq olaraq qəbul edirik, çünki o bizim hiss və hərəkətlərimiz əsasında qurulub. Amma, məsələn, bir Yakobyan istiridyəsi üçün dünya sadəcə hərəkətdən ibarətdir; bir meduza üçün isə sadəcə elektrikdir."
İnsan və heyvanların umweltləri fərqləndiyi üçün, insanlar heyvanlar üzərində araşdırma edərkən çətinlik çəkməli idi. Belə ki, indiyə qədər heyvanların hissi fiziologiyası haqqında elm o qədər antropomorfizm ilə iç-içə idi ki, heyvanlar və insanlar arasındakı fərqə rəğmən nomenklaturası insanın stimulu necə qavradığı üzərinə qurulmuşdur.
Nisbətən pessimist yanaşımla yanaşan qisimə nəzərən, biz heçvaxt öz umweltimizdən başqa umwelti qavraya və təcrübə edə bilməyəcəyik. Ancaq, bununla bağlı araşdırmalar və irəliləmələri gözdən qaçırmaq olmaz. Heyvan və insanlar arasındakı mirkwelt fərqini anlamaq üçün 2009-cu ildə, Kano və Tomonaga insan və şimpanzelərin bir şəkilə necə fərqli baxdığını göz-izləyici texnologiyalar vasitəsilə ölçüblər. Həmçinin, 1990-cı ildə Vallortigara cücənin qavradığının eksperiment aparan insanın qavradığından necə fərqləndiyinə dair araşdırmalar aparmışdır.
Ən böyük irəliləyiş isə, deyərdim ki, david eagleman və onun araşdırma qrupu tərəfindən irəli sürülüb. Belə ki, david eagleman kar insanın umweltini genişlətmək üçün bir texnologiya hazırlayıb. Kar insanın geyindiyi paltara bir telefona bağlı siqnalları olan vibratorlar yerləşdirilib. Digər insan tabletə doğru danışdıqca oradakı səslər siqnallar vasitəsilə kar insan tərəfindən hiss edilir. Baxın, eşidilir demirəm, hiss edilir. Kar insan sözləri hiss edərək başa düşür və ona deyilən sözləri lövhəyə uğurlu şəkildə yazır. Bu hələ, umwelti genişlətməkdə ilk addımlardır. Hazırda neyrofəlsəfə, neyrologiya, beyin ilə məşğul olan insanlar bunun üzərində işləyirlər.
Üexkürün umwelt konsepsiyası bəziləri tərəfindən tənqid olunub. Josef Pieperə əsasən, insan düzgün və məntiqli mühakimə edə bildiyi üçün o weltdə (baxma: dünyada) yaşayır. Heyvanlar isə bundan məhrum olduqları üçün umweltdə yaşayır.
David Eaglemanın irəli sürdüyü model haqqında daha çox məlumat üçün onun bu ted nitqinə baxa bilərsiniz:
təəssüf ki, mən daxil bir çox yazarın sözlüyü artıq mütəmadi olaraq istifadə etməməsinin əsas səbəblərindən birisi.
nə informasiya ehtiva edən tarixi, nəzəri, definitiv, bioqrafik entrylər yazılır; nə də cari qlobal/lokal ictimai-siyasi mövzulara aid yazılar. bütün ölkədə vəya regionda rezonans yaradan hadisələr haqqında sözlükdə heç başlıq açılmır.
2020-22 arası sözlüyün kulminasiya nöqtələrindən birisi olmasının əsas səbəblərindən biri də, sözlüyün həm sosiallaşmaq həm də həqiqətən məlumat öyrənmək üçün bir vasitə olaraq özünü ortaya qoyma bacarığı idi. indi isə yeni yazarları cəlbedəcək bir potensial göstərmir sözlük. bunun həm texniki, həm də məzmuna dair faktorları var. texniki tərəflərindən birisi dizaynerlərin sözlüyü lövhə kimi istifadə etməsidir. yeni bir şey öyrəndiklərində sözlük üzərində cəhd edirlər, daha sonra da dəyişdirməyə zəhmət göstərmirlər. ekşi-nin ekşi olmasının səbəblərindən biri də illərdir dizaynının bənzər qalmasıdır. məzmun baxımından da heçbir maraqlı entry paylaşılmır. postlar kateqoriyasında da maraqlı söhbətlər, diskussiyalar getmir.
bir də sözlüyün çərçivəsinin xaricinə çıxan səbəblər var. ölkədə ictimai diskussiyaya maraq həddindən artıq çox azalıb. kimsə nəyisə müzakirə etmək istəmir. kimsə rəsmi diskurs xaricində fikir oxumaq istəmir.
məhşur və güclü psixodelik yazarlar, düşünürlər, müəllifləri bu başlıq altında paylaşmaq istədim dursunlar burda. bu fərdlər 20ci əsrin ikinci yarısınln şüur inqlablarının önəmli təmsilçiləri olmuşdur. psixodelik axımının öndərləri. lsd, dmt, göbələklər, ayahuasca kimi halusinigen və psixodelik maddələrin istifadəsini yayğınlaşdırmış, bu maddələr üzərindəki öz təcrübələrini yaymış, spiritualizmi təmsil etmiş müəlliflər, müəllimlərdir. mən ən çox izlədiyim və araşdırdığım müəllimləri yazıram, bununla bitmirlər əlbətdə;
- keçən il təcili yardım maşını qırmızıda dayanan dayımın maşının üstünə çıxdı. qabırğaları qırıldı. və səhv onda olmamasına baxmayaraq az qala həbs edilirdi çünki digər şofer məhkəməyə rüşvət vermişdi öz səhvinə görə.
)
