siz

azərbaycanlıların həddidən artıq ciddiyə aldığı əvəzlik. tanımadığın adama hörmət elməlisən bəhanəsiylə hər qabağıva çıxan elə tələb edir ki, mənə sən yox siz de. birincisi, adama deyərlər sənə dəxli var ünsiyyət quranda hansı sözlərdən istifadə edirəm? sənlə sivil qaydada danışıramsa, səni təhqir eləmirəmsə sırf siz yerinə sən dediyim üçün öz-özünə alçaldıldığını düşünməyin mənasızdır.
ikincisi də, eləbil kimsə parlamentdə qanun çıxarıb ki, hamı bir-birinə hörmət eləməlidir bu ölkədə. Hər qabağına çıxan adama hörmət etsən hörmətin də artıq elə bir dəyəri qalmayacaq. necə ki hər qarşına çıxan adamla dost olmursan bu da elə. hörməti gərək əvvəlcə qazanasan. azərbaycanlı elon musk gətirin qoyun qabağıma başlayım ona hörmət eləməyə. demirəm hamı bir-birini söysün amma day öz yaşıdım olan öz səviyyəmdə olan adama sırf yad adamdır deyə siz deməyimi tələb etmə.
Çox vaxt sadə sivil davranış qaydalarına riayət eməyi + başqalarının hərəkətlərinə və fikirlərinə tolerans göstərməyi hörmət etməklə səhv salırıq. Bunu klassik mənasız "dinə inanmırsan, hörmət elə." retorikasında görürük məsələn. Dinə tolerans göstərmək ayrı şeydi, dinə hörmət etmək ayrı şeydi.
bəzən görürsən eyni proqramda oxuyan, eyni yaşlı iki tələbə, ilk dəfə tanış olanda bir-birlərinə siz deyib danışırlar adamın əti tökülür.
ən balaca söhbət üstündə yad adamlarla dava çıxarmağı bacara bilən millətik. kimsə də gəlib deyir ki, tanımadığınız adama sən yox siz desəz, birdən-birə hamımız mədəni adamlara çevriləcəyik.
ikinci şəxs üçün iki əvəzlik istifadə edən xalqlar arasında bəlkə də bizim qədər ikinci bir millət yoxdur ki, belə şeyləri cidiyə alsın. bir tərəfdən də baxanda inşAllahda A-nı böyük yazıb allaha hörmət elədiyini düşünən millətdən başqa məntiq gözləmək də mənasızdır əslində.

azərbaycanlıların bir-birindən zəhləsi getməsi

həddindən artıq şişirdildiyini düşündüyüm və haqqında bir-iki kəlmə yazmaq istədiyim məsələ.
bütün cənubi qafqaz ölkələrində sorğu keçirilmişdi ki, dövlətin sizə valideyn kimi yoxsa işəgötürən/işverən kimi rəftar etməsini istəyərsiniz. azərbaycan, gürcüstan, ermənistan əhalisi arasında sadəcə azərbaycanlılar bildirmişdilər ki dövlətin bizə valideyn kimi rəftar etməyini istəyirik. mənbə: https://caucasusbarometer.org/en/cb2013az/GOVTROL/
bu bilirsiz nə deməkdir? valideyn uşağını sevməlidir ancaq uşaq valideyninin gücünü sorğulaya bilməz. digər halda isə, işəgötürən işçini sevməyə məcbur deyil ancaq işçini işdə saxlamaq istəyirsə ona hörmət etməyi, insan kimi davranmağı bacarmalıdır, əks halda işçi səni sorğulaya bilər.
insanlara olan sevgiyə gəldikdə isə, əslində fərd olaraq sadəcə öz ailəvi, sənə yaxın adamları dəyişən dərəcələrdə həqiqi mənada sevə bilərsən. yad adamlara sevgi bəsləmək zad gülünc səslənir həm də ki indiki zəmanədə çox süni səslənir. şirkətlərin işçi cəlb eləmək üçün soxuşdurduğu "biz şirkət yox, böyük bir ailəyik" kimi reklamlara oxşuyur bu gəlin bir-birimizi xalq olaraq sevək misalı. fərq orasındadır ki, ikincisini şirkətlər yox dövlət şəxsi maraqları boğub, onları ümumi maraqlara tabe etmək istəyəndə soxuşdurur fərdlərə. əksinə, insanlar bir-birinin işinə qarışmadığı, qanunların pozulmadığı, insanlar arasında ümumi güvən olduğu təqdirdə süni ümumbəşəri sevgiyə ehtiyac da yoxdur.
ümumi güvən necə formalaşır? məmuruva güvənirsən ki, rüşvət almayacaq çünki bilirsən ki, rüşvət alsa məmuru işindən edəcək güclü məhkəmə sistemi var, ona görə yox ki məmuruvu sevirsən. növbə gözləyərkən arxadakı yad adama güvənirsən ki, növbəni pozmayacaq, çünki o adam bilir ki, növbəni pozsa sabah başqası da növbəni pozacaq və bu nəticə olaraq uzun müddət ərzində hərkəsə zərər vuracaq.
şəxsi mənafeyi güdmək probleminə gəldikdə isə, yenə insanlar arasında keçirilmiş sorğulara baxsaz, yad adamlara olan ümumi güvən individualist və kapitalist ölkələrdə daha çoxdur, nəinki bizim kimi mühafizəkar və kollektivist cəmiyyətlərdə. mənbə: https://ourworldindata.org/trust
o ki qaldı azərbaycanlıların bir-birindən pula görə və ya başqa birşeyə görə istifadə etməsinə. bunun səbəbi rüşvət və korrupsiyanın yaratdığı sosial-iqtisadi sistemdir ki, insanların artıq pul qazanmaq üçün hər fürsətə əl atmasına məcbur edir. sabah get norveçdə korrupsiyalaşmış sistem qur, orda camaat bizdəkilərdən betər bir-birinin quyusunu qazacaq. 10 əsr əvvəl orda vikinqlər bir-birini baltalayanda müsəlman ölkələrində az-çox mədəniyyəti təbliğ edən bir sistem var idi.
insan öz təbiəti ucbatından öz maraqlarını güdməyə məcburdur nəinki ümumi maraqları. insan təbiətini dana bilməzsən amma elə bir sistem yarada bilərsən ki, orda insanlar həm öz maraqlarını güdsünlər, həm də bunu edərkən başqalarının hüquq və azadlıqlarına müdaxilə eləməsinlər. bu sistemi yaratmaq da ki çox çətin bir məsələdir. nəzərə alaq ki insanoğlu tarixin 99.9%ı ərzində korrupsiyanın normal bir vərdiş olduğu sistemlərdə yaşayıb. çətin olduğuna görə dünyada bunu həqiqi etməyi bacaran sadəcə bir neçə cəmiyyət var və qalan cəmiyyətlər hələ də bilmirlər bu insan təbiətini danaraq sevgiyə dayanan bir sistem yaratsınlar yoxsa elə həmin bataqlıqda sürünməyə davam etsinlər.
insanların şəxsi maraqlarını (təbiətini) boğub, ümumi maraqlara tabe etmək istəyən totalitar sistemlərin də hansı vəziyyətə gəlib çıxdığını yaxşı bilirik. (bax: sovet ittifaqı)

azərbaycanlı olmaq fəxrdir dedizdirən səbəb

təkcə azərbaycanlı yox ümumiyyətlə bütün millətlərə aid ediləndə həmin millətin tarixdə qazanıb-qazanmadığı uğurlardan asılı olmayaraq mənasız olan səbəblərdir. kimin nə qozunadır axı, keçmişdə hansısa elmi nəzəriyyəni kəşf etmiş, mikroskop ixtira etmiş, hansısa məşhur simfoniyanı ifa eləmiş və ya hansısa müharibəni qazanmış adamla bioloji bir təsadüf nəticəsində eyni dəri rənginə sahibsən və ya eyni dili danışırsan? adətən fərd olaraq birşey edə bilməyən ya da etmək istəməyən radikal millətçi və kollektivist tipli adamlarda olur bu millətimlə, ölkəmlə fəxr etmək kimi mənasız şeylər.
millətinlə bağlılıq yaratmaq üçün motivasiya axtarırsansa, bu fəxr məsələsini başqa cür fikirləşmək olar əslində. azərbaycanlı olmaqla fəxr etmək əvəzinə, məsələn deyə bilərsən ki yaxşı ki türkmənistanda yox azərbaycanda yaşayıram, çünki burda türkmənistandaki kimi ən azından hərşey əldən getməyibdi. Az-çox bu xalq tarixdə nəyisə düz eliyib və ya hansısa coğrafi-siyasi proseslər elə bir bugün yaradıb ki, ölkə olaraq türkmənistan səviyyəsinə hələ də çatmamışıq. Belə bir fikri mənimsəyəndən sonra da insanlarda düz edilmiş şeylərin qoruyub saxlanılmasına və səhvlərin düzəldilməsinə fərd olaraq tövhə vermək məsuliyyəti yaranır. bəlkə belə bir fikirlə ölkə üçün nəsə parlaq gələcək kimi birşey fikirləşmək olar, day boş-boş olmayan şeylərlə fəxr eləməklə yox.
azərbaycanlı olmaq üçün fəxr ediləcək səbəblər tapa bilməyib məyus olan insanlar var. belə deyim, sabah tutaq ki 5 azərbaycanlı alim yer planetinə oxşar 5 planet kəşf elədilər kimi bir xəbər çıxanda fəxr eləmək üçün nə edəcəksiniz? dost-tanışla yeyib-içməyə gedib bunu qeyd edəcəksiniz və ya facebookda ermənilərə sizdən daha ağıllı millətik yazmaqla eqonuzu şişirəcəksiniz? o kəşf olunmuş 5 planetə və ya alimlərə ümumiyyətlə qoz qoyan olacaq? bunu lütfi zadənin misalında yaxşı gördük elə. lütfi zadənin elədiyi araştırmalara qoz qoyan yox idi camaatın arasında, sadəcə bir qisim deyirdi ki onunla fəxr edə bilərik çünki azərbaycanlıdı, digər qisim də deyirdi ki fəxr edə bilmərik çünki farsdı/yəhudidi/ermənidi/amerikalıdı/marslıdı.

azərbaycana və ya azərbaycanlılara xas xüsusiyyətlər

özünü və öz ətrafındakıları həddindən artıq alçaltmaq. azərbaycanlılara xas olan ən mühüm xüsusiyyətlərdən biri odur ki, əsasən siyasi və sosial mənada həmişə öz ölkəsini və ya milləti tarixdə unikal bir nümunə kimi göstərməyə çalışırlar. hara baxırsan hərə bir tərəfdən danışır bizim millət elə, bizim millət belə, rüşvət bizim qanımızdadır, rüşvət bizim mədəniyyətin bir hissəsidir və.s
hələ yadımdadır bakalavr oxuyan vaxtı tələbə yoldaşlarımla rüşvət filan haqqında danışanda çoxu deyirdi ki, digər xalqlarla müqayisədə azərbaycanda korrupsiya və rüşvət artıq milli mədəniyyətin bir parçasına çevrilib və rüşvət təkcə insanların qayda-qanuna əməl etməsi ilə düzələcək birşey deyil. hələ gənc nəsil (hətta deyərdim o danışdığım adamların çoxu da savadlı, ağıllı adamlar olublar.) belə fikirləşirsə, day indi bunu eşidəndən sonra rüşvət bizim qanımızdadır deyib boş-boş danışan və 50 ildi rüşvətə haqq qazandırmış yaşlı nəsili necə qınayasan axı?
belə lap dərinə getsək, rüşvət təkcə azərbaycanlıların yox ümumiyyətlə bütün insanların qanındadır amk. dünya tarixinin 99.9%-ı ərzində insanlar korrupsiyanın normal bir vərdiş olduğu sosial sistemlərdə yaşayıblar. elə bilirsiz o boyda konstitusiya, qayda-qanun, leqal institutlar, azad məhkəmə, hakimiyyət bölgüsü zad hamısı boş-boşuna quraşdırılıb? yox. bunların hamısı insanoğlunu korrupsiya mədəniyyətindən təmizləmək və dağıdıcı davranışların qarşısına sərhəd qoymaq üçün son 200-300 ildə qəbul olunmuş idealist,utopiyavarı sistemlərdir, hansı ki hal-hazırda dünyada bir qisim ölkələr tərəfindən sosial mühəndisliyin uğurlu bir nümunəsi kimi insanlar üzərində tətbiq olunur. get 2500 il əvvəl mesopotamiyada yaşamış adi bir kəndliyə de ki kral da adi vətəndaş da qanun qarşısında bərabərdir, deyəcək dur tullan ala dəlisən nəsən.
"rüşvət mədəniyyətini", "qandakı rüşvət"i yox eləmək istəyirsənsə bunun qısa bir yolu var, sadəcə qanunlara tabe olmalısan və ya ölkə administrasiyası olaraq bunu insanlar arasında cəza sistemi ilə məcbur etməlisən. ən çox bilinən və ən sadə sosial mühəndislik üsuludur bu. insanların çoxu niyə cinayət törətməkdən və ya oğurluqdan çəkinirlər? çünki bilirlər ki, böyük ehtimal bunu eləsələr poxa düşəcəklər və ya poxa düşməyəcək formada eləmək üçün lazım olan bacarıq + cəsarət insanların çoxunda yoxdur. səbəb budur, ona görə yox ki bəzi insanlar yaxşı insanlardır bəziləri isə pis, və ya bəzi xalqların qanında rüşvət var bəzilərində yox.
ona görə də rüşvət bizim mədəniyyətimizdir deyib rüşvətə haqq qazandırmağa, adi qanun pozuntusuna əlavə ad axtarmağa ehtiyac yoxdu.

vladimir iliç lenin

çoxlarının onun əslində yarı-alman agenti olduğundan xəbəri olmayan inqilabçı. 1917-ci ildə fevral inqilabından sonra alman hökuməti o vaxtı isveçrədə olan lenin və yoldaşlarının ciblərini pul kisələri ilə doldurub gizli olaraq almaniya ilə müharibədə olan rusiyaya göndərir ki qarma-qarışıqlıq yaradıb hökuməti devirsinlər. nəticədə bolşeviklər hakimiyyətə gələndən sonra almanların hər cür şərtlərinə razı olaraq sülh bağlayıb, rusiyanı birinci dünya müharibəsindən çıxarırlar. (baxma: Brest-Litovsk sülh müqaviləsi)

qurduğu sovet rejimi şəxsi mülkiyyətə sahib olan kəndliləri güllələyəndə inqilabçımız qarajında 9 dənə rolls royce saxlayırdı. bu sosialist/kommunist liderlərin əksəriyyəti belə olub tarixdə. fidel kastro da camaat acından öləndə qoluna rolex taxıb, öz yaxtasında viski içərək "amerikan imperializm"inə qarşı vuruşurdu. venezuellada da millət çörək almaq üçün növbəyə duranda hugo chavez nefti öz qohum-əqrəbası ilə paylaşıb şellənirdi məsələn, biraz ara qarışan kimi də çıxıb meydanda elə gic toyuq kimi amerikan imperalizmi, amerikan imperializmi deyib ağlayırdı camaat da susurdu. eyni tipdə həyatı da bugün şimali koreyanın lideri yaşayır.
mənbə: https://www.telegraph.co.uk/culture/4706414/Lenin-and-his-nine-Rolls-Royces.html
ilk gulag həbsxanaları da stalin tərəfindən yox əslində 1919-cu ildə lenin və trotskynin əmri ilə yaradılıb. növbəti dəfə kimsə sizə bütün problem stalində idi, lenin ilə trotsky əsl inqilabçılar idi desə bu faktı onlara deyin.

edit: şəxsi mülkiyyətin ləğvi kommunist manifesto əsərində karl marks (hansı ki, bütün sosialist diktatorların öndər gördüyü adam olub) tərəfindən spesifik olaraq qeyd olunur.
"In this sense, the theory of the Communists may be summed up in the single sentence: Abolition of private property."
Tərcüməsi: Bu mənada kommunist nəzəriyyəsi bir cümlədə ifadə oluna bilər: Şəxsi mülkiyyətin ləğvi.
mənbə: https://www.marxists.org/archive/marx/works/1848/communist-manifesto/ch02.htm

uşaqların döyülməklə tərbiyə edilməsi

düzgün düşüncə forması olmadığını düşündüyüm ifadə. daha doğrusu "uşaqların incidilməklə tərbiyə edilməsi" kimi fikirləşilməsi lazım olduğunu düşündüyüm ifadə.
əgər tərbiyə etməkdə məqsəd valideynlərin başını cəmiyyət arasında alçaltmayacaq uşaq prototipi yaratmaqdırsa, onda tərbiyə uşaq üçün lazımsız birşeydir. çox zaman da belə tərbiyə üsulları uşaqların döyülməsi ilə nəticələnir. valideyn qısa zaman ərəfəsi üçün ən asan alternativi seçir, uşağı çırpırsan uşaq səndən it kimi qorxur və bir də sənin yanında dəcəllik eləmir və başın rahat olur. problem orasındadır ki, uşağın özünü normal aparmasının arxasında uşağın hər-hansı bir əxlaq qaydalarını mənimsəməsi dayanmır. uşaq valideyndənin cəzasından sadəcə qorxduğu üçün özünü normal aparır, sabah cəmiyyət içərisində valideyn olmayanda da əgər bir cəza sistemi yoxdursa istədiyini eliyəcək. ancaq təbii ki cəmiyyətin də cəza sistemi var. (bax: həbs)

azərbaycanlıların türk olması

etnik qrupu fiziki görünüşlə, qan qarışığı ilə əlaqələndirsən onda nəinki azərbaycanlılar türk deyil, heç bugünki türkiyədəki türklər də türk deyil amk. guya türkiyə əhalisinin neçə faizi altaylarda yaşayan insanlara fiziki görünüşdən oxşuyur ki? əksinə çoxu sifətdən erməniyə, kürdə oxşuyur. onda gərək deyək ki türklər altaylılara oxşamır deyə əslində onlar türk deyil ermənidi?
dəfələrlə edilmiş genetik testlər onsuzda göstərib ki, azərbaycanlılar genetik olaraq kürdlərə daha yaxındır nəinki özbəklərə, qırğızlara. yəni bunu az-çox bu sahədə az-maz araşdırma edən hərkəs bilir. işin maraqlı tərəfi orasındadır ki, baxmayaraq ki genetik olaraq azərbaycanlılar kürdlərə daha yaxındır, azərbaycanlılar genetik olaraq daha çox uzaqda olan özbəklərin dilinə yaxın bir dildə danışır nəinki kürd dilində. bu sırada da söhbətin içinə etnik mənsubiyyət girir hansı ki genetika ilə əlaqəsi olmayan bir qavramdır.
ola bilsin ki azərbaycan dilində ərəb-fars alınma sözləri çoxdur, amma bu dilin türk dilləri qrupuna daxil olması faktını dəyişmir. strukturalarına və dilin özəyinə baxsan ərəb dili ilə azərbaycan dili tamamilə ayrı kainatlara məxsus konseptlərdi. şüphəsiz ki tarixi əlaqələr səbəbindən azərbaycan dilinə çoxlu ərəb sözləri keçibdir, ancaq day buna görə çıxıb deyə bilmərsən ki azərbaycan dili ərəb dilinə daha yaxındı nəinki türk dillərinə.
azərbaycan dili türk dilləri qrupuna aiddi dedim, ancaq türkdili qrupuna aid dildə danışmaq ayrı şeydi, türk olmaq ayrı şeydi. Necə ki danimarkalıların germanic dil qrupuna aid dildə danışmaqları ayrı şeydi, onların alman olub olmamaqları ayrı şeydi. etnik qrupu səciyyələndirən bir zad dildirsə, digər zad mədəni adət-ənənələrdir (qan qarışığı və ya ona oxşar digər bullshit yox). azərbaycanlılar türk dili qrupuna aid dildə danışsalarda, mədəni baxımından qarışıq irsə (türk, fars, ərəb, rus, qafqaz) sahibdirlər. Mənə qalsa ümid edərdim ki kimin qanının türk kimin qanının ərəb olması kimi mənasız söhbətləri saxlayıb, əslində bu mədəni qarışıqlığı yüksək qiymətləndirək. Çünki belə qarışıq irsə sahib az xalqlar var dünyada.

ilqar məmmədov

son olaraq məllim pulsuz təhsil imza kapmaniyası başladıb. görünən odur ki dəstək yığmaq üçün tribunlara oynamaq strategiyasını seçibidi. əvvəla, səviyyəsi pis gündə olan təhsili pulsuz eləsən nə olacaq eləməsən nə olacaq? təsəvvür elə ki restoran açmısan və restorana gəlib yeməyini yeyən adamlar xəstələnirlər, sən də birdən birə qərar verirsən ki yeməklər artıq pulsuz olacaq, ancaq bu qərar sənin yeməyinin insanları xəstə elədiyi gerçəyini dəyişdirməyəcək.
bir tərəfdən gileylənirlər ki, müəllimlərin, professorların maaşları azdı, digər tərəfdən də deyirlər ki təhsil 100% pulsuz olsun. hal-hazırkı vəziyyətdə, yüksək təhsil haqqının olduğu şəraitdə müəllimlər az maaş alırsa, gör indi təhsil haqqından gələn gəliri yox eləsən vəziyyət necə olacaq. ikisini eyni anda eləmək istəyirsənsə dövlət büdcəsinə külli miqdarda yük düşəcək. bu da indiki iqtisadi vəziyyətdə qeyri-real görünür. dövlət universitetləri təhsil haqqını mənfəət güdmək üçün tələb etmirlər (ən azından prinsip etibarı ilə belədir, hər nə qədər reallıq biraz fərqli olsa da), o xərclər müəllim maaşları, administrativ xərclər filan üçün nəzərdə tutulub. məsələn ada universitetindəki təhsil haqqının bu qədər astronomik olmasının səbəbi ada kampusuna xərclənən pul, xarici müəllimlərə verilən yüksək maaş və.s. kimi səbələrdir. sabah dövlət qərar versə ki, təhsil haqqını mən ödəyəcəm, onda gərək universiteti balaca bir kampusa köçürə + xarici müəllimləri qova və ya gərək büdcəsində mümkün qədər əlavə vəsait olsun ki bunları etməyə məcbur olmadan təhsil haqqını pulsuz eləsin. o vəsaiti hal-hazırki vəziyyətdə iki halda əldə etmək olar; ya gərək uzun müddət üçün vergiləri külli miqdarda qaldırasan ki büdcəyə vəsait gəlsin, ya da ki gözləyəsən neftin qiyməti maksimal səvviyəyə qalxa. nefti gözləmək mənasızdır çünki, büdcəni neftə etibar eləmək risklidir.
yəni uzun sözün qısası, bu işlər mürəkkəbdir, hamıya pulsuz təhsil verək hamı alim olsun, ölkədə inkişaf getsin deməklə olmaz belə işlər.

parisdən öyrəniləcək şeylər

kütləyə güvənməyin düzgün birşey olmadığını göstərən zad. mədəni avropalılar hələ belə şüvənlik salır, tarixi abidələri dağıdırlar, gör indi bizim millətin əlinə belə cəsarət keçsə nələr eliyər? insanları küçələrə tökən səbəblər onların idealarıdır. avropalı nümayişçilərin (mədəni olanlar) inandıqları müəyyən dəyərlər var ki bizim millətdə yoxdu onlar. məsələn: demokratiya, söz azadlığı, din azadlığı. yəni bunlar nə qədər özlərini öldürsələr də inandıqları müəyyən dəyərlər var ki inqilab zad olsa belə axırbaşı o dəyərlərə tamamilə zidd bir siyasi sistem yaratmayacaqlar. bəs bizim millətdə hansı idealar var? belə halda bizim nümayişçilərin inqilab eliyib demokratiya yaratmağı çox absurd görünür.
nəticədə, sivil avropavari bir sistem yaratmaq istəyiriksə olan qalan ümidimiz ondadır ki türklərin atatürkü kimi, amerikanların george washingtonu kimi, bir iki fərd çıxıb normal bir sistem yaratsın, sonra da təhsil və propaqanda vasitəsi ilə gələcək nəsilləri tərbiyə eləsin.
amerika ilk yarananda əhalinin 1%inin səs vermək hüququ var idi və bunun səbəbi var. səbəb də odur ki savadsız kütləyə etibar eləmək olmaz. hələ indiki vəziyyəti ilə bizim kütləyə heç etibar eləmək olmaz. bizim kütlə savadlı və ağıllı bir təmsilçi olmadan nümayiş eləsə uzaqbaşı tələb edəcək ki neft pulunu götür payla camaata, hamıya pulsuz ev, təhsil ver şellənək yaşayaq. day bir nəfər çıxıb deməyəcək ki sabah o neft qutaranda nə edəcəksən, neftin qiyməti aşağı düşəndə nə edəcəksən? uzaqbaşı çayxana ağsaqqalları çıxıb deyəcək ki hamısı amerikanın zibilidi ki neftin qiymətini salır və beləliklə ölkə olacaq ikinci venezuella.
uzun sözün qısası təmsilçisiz və savadsız kütləyə etibar eləmək olmaz.

ateizm

tanrının mövcud olduğuna inanmamaqdan başqa birşey olmayan zad. bəzən elə olur ki, söhbəti normativ cərəyana çəkirlər. çox vaxt eşidirsən ki filankəs deyir mən ateistəm çünki tanrı olsaydı dünyada bu qədər ədalətsizliyə imkan verməzdi. nə dəxli var ala? elə bir dini kitab yoxdur ki, onun içində yazsın ki allah sizə bu dünyada bomba həyat bəxş edib ki gedib şellənəsiniz. allah onsuzda deyir ki, bu dünyada nəyi var sikiləssiz. həqiqi dindar olan adam dünyadakı hər cür ədalətsizliyi onsuzda normal qəbul eləməlidir. allah yoxdu çünki allah belə bir ədalətsiz dünya yaratmazdı arqumentini irəli sürənlər çox vaxt elə öz ürəklərində allahın varlığına inanırlar. sadəcə həmin allaha üsyan edirlər ki bax sənin kimi böyük varlığın yaradacağı dünya belə ola bilməz. çünki allahı mükəmməl varlıq kimi gördüyü üçün elə fikir yürüdür ki, onun yaratdığı dünya da mükəmməl olmalıdır. mükəmməl olmayanda isə bir növ allaha üsyan edir. amma dini kitabda yazılanlar, lap elə dindar insanların özləri də heç vaxt demir ki, sən bu dünyaya şellənməyə gəlmisən. əziyyət çəkmək və ədalətsizliklə qarşı-qarşıya qalmaq bu həyatın normal bir hissəsidir və dini kitablara sırf dini kitab kimi yox xalqların yaratdığı folklor kitabı kimi baxsaq da görə bilərik ki, həyatın bu normal hissəsi də insanlığın yaddaşına həkk olunub və insanlar da həmin kitablar vasitəsilə bunu bir həqiqət kimi qəbul edib, dini kitab adı ilə gələcək nəsillərə ötürüblər. insanlar bunu qəbul edib, sonra qorxuya, ümidsizliyə düşməsin deyə də cənnət, cəhənnəm söhbəti atılıb ortaya. dini kitablardakı hekayələrin onsuzda demək olar ki hamısı tipik nağıl stilində olan hekayələrdir. bunu qəbul eləmək üçün vacib deyil ki, ateist və ya dindar olasan. lap ədalətsizliyin həyatın normal bir hissəsi olduğu gerçəyini keçdim, bugün dünya elə də qəddar deyil axı. çox adam realizə eləmir ki, insan tarixində müharibələrin və kasıbçılığın ən az səviyyədə olduğu bir zəmanədə yaşayırıq və bu trend də hal-hazırda daha yaxşı səviyyəyə gedir. bəzən avtobusda gedəndə adam fikirləşir ki, bu sürücünün niyə beyni çönüb gedib avtobusu harasa çırpıb eləmir və ya yolda gedəndə niyə heçkim birbirinin üstündə hücum eləmir. adam heyrətə gəlir ki, necə oldu ki dünənin vəhşi meymunları belə bir sivilizasiya yarada bildilər ki, hərşey normal qaydada mövcuddur. necə oldu ki, tipik bir yapon 83 il həyatda qala bilir. təsəvvür elə ki, eyni şeyi 200 il əvvəlki yapon üçün deyə bilərdin? və ya 200 il əvvəlki yapon bu ədalətsizliyi görüb min cürə əziyyətlə o ədalətsizliyi aradan qaldırmaq üçün çalışmaq əvəzinə, bütün əxlaq qaydalarına üsyan edib nihilizmlə başını qatsaydı, bugünki yapon 83 il yaşaya bilərdi? allah yoxdu çünki onun yaratdığı dünya ədalətsizdi deyib üsyan etməkdənsə bəzən belə gerçəkləri nəzərə alıb az da olsa sivilizasiyanın bugünki səviyyəyə gəlib çatması üçün minnətdar olmaq lazımdır.
allaha inanmıram, çünki onun varlığına inanmaq üçün bir səbəb tapmıram desən nəysə, amma dünyadakı ədalətsizliyi misal göstərmək gülüncdür.

norveç

skandinaviyada ölkə. norveçlilərin xəzər dənizi sahillərindən gəldiyini düşünən tarixçi-politoloq deyə bildirilən adam isə sadəcə thor heyerdahldır. onun özü də heç nə tarixçi olub, nə də ki politoloq. azad araşdırmacı olub sadəcə. heyderdahl deyirdi ki, qobustandakı qalıqlar azərbaycanda keçmişdə böyük bir sivilizasiyanın olduğunu göstərir və qalıqlarda təsvir edilən gəmilər norveçdəki qalıqlara çox oxşayır. həm də iddia edirdi ki, xəzər dənizi və ətrafındakı yer adları skandinaviya mifologiyasında istifadə olunan adlara çox oxşayır. hamısını bir-birinə əlaqələndirib hipotez irəli sürmüşdü ki, skandinaviya mifologiyasında əslində bildirilir ki, odin o vaxt öz müridləri ilə xəzər dənizi sahillərindən skandinaviyaya köçüb, orda sivilizasiya yaradıb.
(bax: thor heyerdahl)