əsl adı maria sklodowska olan kişilərin hakim olduğu fizika və kimya dünyasına girməyi bacaran fransız alim. 2 dəfə nobel mükafatı alan marie ilk mükafatını fizika sahəsində qazanmışdı. o, bu mükafatı əri pierre curie ilə birlikdə etdiyi radioaktivliklə bağlı işlərin nəticəsində qazanmışdılar. əri öləndən sonra isə marie ikinci dəfə kimya sahəsində nobel mükafatı aldı.
birinci dünya müharibəsi ona şüalanmanın təcrübədə necə istifadə olunmasını göstərən bir imkan verdi. bu rentgen maşını idi. bu maşın ambulansların başına qoyularaq cəbhələrə gedən həkimlərin yaralıların bədənlərindəki güllə parçalarını tapmağa kömək olurdu və bunun sayəsində yüzlərlə həyat qurtarılmışdı.
ikinci dünya savaşından sonra bir çox alimi bir sual narahat edirdi:
afrika və cənubi amerikanın inkişaf etməmiş cəmiyyətlərində rast gəlinən ilkəl ruh halı necə oldu da, italiya və almaniya kimi elmə, incəsənətə və fəlsəfəyə qatqıları olmuş bir mədəniyyətdə də ortaya çıxmışdı? xüsusilə kant, hegel kimi filosofları, eynştein kimi alimləri, goethe kimi yazarları, wagner kimi böyük bəstəkarları yetişdirən alman cəmiyyəti necə oldu da hitler kimi birinin arxasından gedərək 20 milyon insanın ölməsinə səbəb oldu? hitler onlara nə etmişdi də məntiqlərindən istifadə edə bilmirdilər?
əslində isə əsl sual bu idi: məntiqli insanların məntiqsiz davranmağa başlamasına səbəb nə idi?
bu sualın cavabını uzun bir müddətdən sonra araşdırmacı mac lean, “r-kompleks”, yəni ilkəl sürünənlərin məntiqi ilə açıqladı. adını da onsuz r ingiliscədə reptile yəni sürünənlər kompleks qarmaşıq ruh halını təmsil edən complex sözlərindən götürmüşdür.
bəs r-kompleks əslində nədir?
r-kompleks beyində bir bölgənin adıdır. mac lean-ə görə beynin 3 əsas bölgəsindən biri olsan r kompleksi ən ilkəl olanıdır və təkamül ilərlədikcə azalar, insanlarda böyük bir qismi beyin qabığı tərəfindən örtülər.
bu ilkəl beyin adı bizə aşağılayıcı kimi görünsə də həyatda qalma instiktinin mərkəzidir. beynin bu bölgəsini ağıl və məntiq deyil də, daha çox instiktlər idarə edər. bu instinktlərin birinci öncəliyi ölməməkdir. ikincisi isə çoxalmaqdır. əslindı bu bölgənin verdiyi əmr sadədir: “həyatda qal və çoxal.”
beynimizdəki r-kompleks ilan, kərtənkələ kimi sürünənlərin beyni ilə çox oxşardır. amma yaxşı xəbər isə odur ki, r-kompleks insan beyninin bir hissəsini sürünənlərin beyninin isə tamamını təşkil edir. macleanın müşahidələrinə görə bu ilkəl beynin xarakteristikaları aşağıdakılardır:
1. düşünməz, avtomatik və instinktlərə əsasən hərəkət edər.
3. yeni şeylər öyrənməyə qapalı, dəyişimə olduqca qarşıdırlar.
bu r-kompleksinin beynimizdəki yeri beyin sapıdır. beynimizlə bədənimizin birləşdiyi yerdə yerləşən bu beyin sapı həmçinin diqqətin də mərkəzidir. çox əhəmiyyətli bir yerdə yerləşdiyinə görə r-kompleks nə zaman hərəkətə keçsə, ağıl və məntiq artıq istifadə edilə bilməz. normal vaxtlarda düşünmə, planlamaq, qərar almaq kimi işlər görən beynimiz utanc verici də olsa təhlükə anında düşünən beynimizi bir kənara buraxıb bütün ipləri nu ilkəl beynimizə verər. ən təhlükəli anlarda düşünə bilməməyimizin də əslində səbəbi budur.
başdakı sualımıza dönsək artıq onu bilirik ki, hitler almanların beynindəki r-kompleks hissəsini aktiv hala gətirmişdir və bunu təkcə hitler yox tarixdə yüzlərlə lider etmişdir.
bəs bu liderlər buna necə nail olurdular?
araşdırmalara görə, insan beynində r-kompleksin aktiv hala gətirilməsi üçün əsas 2 yol var.
1. bir qrupa daxil etmək. insanları “biz və onlar” şəklində ayırmaqdır. şübhəsiz, bir-biri ilə əlaqələri güclü olan qruplara daxil olan insanlar bir müddət sonra düşünməkdən, ağlını istifadə etməkdən uzaqlaşar, çünki buna gərək olmaz.
2. əlbəttə, qorxu ilə. əgər bir oğru banka girib silahını çıxardıb havaya atəş açsa o an təhsil səviyyələrindən asılı olmayaraq hər kəs yerə uzanacaq və beyinlərindəki r-kompleks aktiv hala gələcək. bunu yaxşı bilən liderlər də eyni şeyi edirlər. bir xarici düşmən göstərərək qorxuya əsaslanan bir siyasi propaqanda ilə insanları r-kompleks səviyyəsinə gətirirlər. əgər gerçək düşmənlər yoxsa belə xəyali xarici düşmənlər yaradırlar.
bəs cəmiyyət “r-kompleks” liderlərində nə tapırlar?
araşdırmalara görə, əsl həyatlarında uduzan, zəif, kompleksli insanlar zənn edirlər ki, bu cür gücü və iqtidarı təmsil edən liderlər üzərindən, onları əzən müdirlərindən, üst siniflərindən intiqam alırlar.
r-kompeksə xitab edən liderlərin ən böyük sirri özlərini bir “intiqam vasitəsi” təqdim etməkdir. onlar daima uduzanlara oynayaraq qazanarlar.
mesajları belədir: “mən də sənin kimiyəm, lakin sənin olmadığın bir yerdəyəm, seçiminlə mənə güc ver, mən də sənin nifrət etdiyin hər kəsdən əvəzini çıxım.”
bu tip liderlər asanlıqla iqtidara gələ bilərkən, gedişlərində böyük problemlər çıxardarlar. çünki iqtidarlarından pisə istifadə edərək özlərindən başqa alternativ olmamağa çalışarlar. bu tip liderlər deyə bilərik ki cəmiyyətlər üçün zəka testidir.
yazıda mümin sekmanın və sedat şenermanın yazılarından istifadə olunmuşdur
məcbur evləndirilmiş, tanımadığı adamla evləndirilmiş, qoyun kimi sahibləndirilmiş, 20 yaşında istəməyərək evləndirilib gərdək gecəsində üstünə 30 yaşında gərgədan tipli götvərən oğraşlar çıxan yazıq qızlar da bu kateqoriyaya daxil olmadığı üçün təcavüz yoxdur kimi görülür. zira məcbur evləndirilən bütün qızlara "keçəcək qızım, öyrəşəcəksən" deyilib yola verilir.
qızını məcbur evləndirən bütün götvərənlərin də nəslini sikim yeri gəlmişkən.
qadın olduğu üçün universitetə qəbul olunmayan,ancaq sonradan radioaktivlik anlayışını elmə gətirən və nobel mükafatını qazanan ilk qadın,2 dəfə qazanan ilk insan.marianın 19cu əsrin sonlarına aid dəftərləri o qədər radioaktivliyə sahibdir ki onları qoruyucusuz araşdırmaq mümkün deyil.bu dəftərlər ən azı 3511ci ilə qədər radioaktivliyini qoruyub saxlayacaq.
(bax: 7 noyabr )
Sözlüyün ad günü olubmuş düşündüm ki, nələrsə yazmasam içimdə qalardı hərçənd ki,uzun zamandır yazmaq istədiyim min dənə entrini sözlərə tökə bilməsəm də amma bugün bura olan hisslərimi yazmalıyam.
Sözlük mənim üçün sadəcə bir platforma deyil,( özəlliklə sosial platformaları sevmədiyimi nəzərə alsaq) sözün əsl mənasında alternativ bir kainatdır—tam azad, sərbəst və şərtsiz bir dünya kimi düşünün. Burada nə rol oynamağa, nə də özünü kiməsə sübut etməyə ehtiyac var. İnsan tam mənasıyla özü ola bilir, hətta real həyatda olmaq istədiyi, amma ola bilmədiyi "mən"i belə burada yaşadır. Sözlük təkcə bir sosial, virtual mühit deyil, düşüncələrimin, hisslərimin, arzularımın, hətta bəlkə də reallıqda dilə gətirməyə çəkinəcəyim ideyalarımın sərhədsizcə ifadə edildiyi, heç bir maneəyə rast gəlmədiyi şərtsiz bir yerdir, Realda olsaydı köç edərdim bu kainata mütləq ki.
Buranı sadəcə bir təsadüflə tapmışdım, əvvəl əvvəl sadəcə bir oxucu kimi istifadə etməyə başlamışdım sonra gördüm ki, yox sözlük məni bir maqnit kimi özünə çəkir, öz çəkim alanına daxil edir, buna görə də niyə də mənim virtual not dəftərim olmasın dedim, niyə də olmaq istədiyim əsl maria-nı bura əks etdirməyim.
Bura mənim üçün bir vərdiş deyil artıq ,ehtiyacdır. Buraya daxil olduqda sanki başqa bir aləmə keçid edirəm—hər şey daha rəngarəng, daha azad, daha mənim istədiyim kimidir. Burada nə mühakimə var, nə kimsə birini kiçik görür, nə də yersiz müdaxilələr mövcuddur. Hər kəs öz dünyasında, amma hamı eyni abu-havada, eyni rahatlıqda, öz kefindədir. Sanki paralel bir reallıqdır—beynimdə qurmaq istədiyim dünya olsaydı, məncə elə aşağı yuxarı bu cür olardı.
Sözlük mənim üçün bir məkan deyil, ruhumun gerçəyə çevrildiyi, fikirlərimin sərhəd tanımadan axdığı, tamamilə mənim azadlığımı əks etdirən mistik bir kainat kimidir, buna görə də Bura olan sevgim adi bir bağlılıq deyil, bambaşqa leveldir. Burada zaman dayanır, qaydalar silinir, gerçəklik və fantaziya arasındakı sərhədlər itir kimi bir şeydir məndə, zamanı həmişə düz xətt kimi düşünürəm beynimdə amma burda o düz xəttdən kənara çıxdığımı hiss edirəm bu da öz növbəsində məni daha da həyəcanlandırır, çünki susmaq bilməyən azad ruhumu oxşayır bu duyğu.
Buranı mənim üçün daha da dəyərli edən isə anonimlikdir. Mən sosial mühitlərə heç vaxt bağlanan biri olmamışam—insanların süni münasibətləri, zahiri görüntüləri, ətrafa göstərməyə çalışdiqlari xarakterləri ( hansı ki, olmaq istədikləri deyil də cəmiyyətin qəbul etməsi üçün büründəkləri personaj) məni heç vaxt cəlb etməyib. Amma Söz6 tamam fərqlidir. Burada kimsə sənə "sən kimsən?" sualını vermir, heç kimin sənin gerçək kimliyini bilmək marağında deyil, sənin düşüncələrin, sözlərin, yazdıqların varlığını müəyyənləşdirir. Burada səni adınla, simanla, sosial statusunla yox, fikirlərinlə tanıyırlar, səni düşüncələrinlə dəyərləndirirlər. Sən sadəcə öz sözlərin qədər varsan və bu, inanılmaz bir azadlıq hissi bəxş edir.
Son olaraq buranı özəl qılan ən böyük səbəblərin başlıcası isə—bəlkə də realda heç vaxt mövcud olmayacaq, amma məhz buradakı hər bir insanın öz azad dünyasını qurduğu, heç bir süni pərdənin olmadığı başqa bir paralel kainat olduğudur, bir növü varlığımızın ən azad, ən dürüst, ən sərhədsiz ifadəsidir.
Xülasə, sevilirsən sözlük.
əsl adı maria sklodowska olan kişilərin hakim olduğu fizika və kimya dünyasına girməyi bacaran fransız alim. 2 dəfə nobel mükafatı alan marie ilk mükafatını fizika sahəsində qazanmışdı. o, bu mükafatı əri pierre curie ilə birlikdə etdiyi radioaktivliklə bağlı işlərin nəticəsində qazanmışdılar. əri öləndən sonra isə marie ikinci dəfə kimya sahəsində nobel mükafatı aldı. 
