30. dinlər olmasa dünya necə olardı sualının cavabı yoxdur bəlkə də, çünki dinlər olubsa, deməli olmalıymış, insanlığın inkişafında bəlkə də düşündüyümüzdən böyük bir yeri olub. din bir fəlsəfədir, yaşam fəlsəfəsi, insan hər zaman ehtiyac duyur. ama din insanın həyatını asanlaşdırmaq üçün var, insanın yaratdığı hər şey həyatını rahatlaşdırmaq üçündür əslində. islamla xristianlıq arasındakı əsas fərq budur. böyük günahları daha çox ciddiyə alır islam. bu da insan həyatını mətinləşdirdiyi üçün *cognotive dissonance* nəticəsində stresə səbəb olur. xristianlıq sizdən tanrını tanımağı və onu sevməyi istəyir, islam isə sizi həyatınıza tamamilə qarışır. sex olmaz, içki olmaz və.s
denyada söz sahibi olan bir islam ölkəsi düşünün? ən böyük hörmət sahibi islam ölkəsi hansıdır? türkiyə gəlir ağıla? hansı ki illərcə amerika oyuncaöı olmuş və hal hazırda bir bataqlıq içində, səbəbi də dindir. və hələ bu amerikanın mülayimləşdirə bildiyi formasıdır türkiyənin. qısaca yoxdur söz sahibi olan böyük islam ölkəsi, hamısı bərbad vəziyyətdədir. səbəbi dinin cəmiyyətdəki və dövlətdəki çox böyük roludur, islam ölkələri hələ də sekulyarlaşa bilmirlər. bunu onlara başa da sala bilmirsən. tanıdığım bir çox müsəlman dost tanış hələ də həyatlarında dinə böyük ölçüdə yer verir. böyük ölçüdə yer vermək necə olur? məsələn adam zina edir, dinə əhəmiyyət vermir kimi görünür, ama içində böyük bir gərginlik yaşayır, günah etdiyi üçün. həyatını çətinləşdirir.
gələcəyin dinlərinin blə olmayacağını düşünürəm. gələcəkdə dinin olmayacağını düşünmürəm, olacaq, ama şəkil dəyişmiş formada. çox tanrılığa belə geri dönülə bilinər. yox dönülməz bəlkə də.
40. özünü tanıyan tanrını tanıyar . bu fikir demək olar ki,bütün dini cərəyanların mottosu kimi səslənir.məncə özünü tanıyan bütün insanlığı tanıyar və insanın bilincini,xəstəlikləri (nevrotik),heyvani yanlarını,təbiətlə ortaq cəhətlərini və başqa bu kimi cəhətlərini kəşf edib,əslində bunların təsirlərindən yaranan,inanılan tanrıların kor olub görməmək üçün gözlərimizə girən barmaqlardan ibarət olduğunu görər..sizcədə hər dində tanrıların sayısız adlarının olmağı buna sübut deyil.?keçmişə nəzər saldıqda,mıncə insanlıq və insan beyni bu gün getdikcə mexanikləşir. (buda özüylə nevrozluğu gətirir).
paleolit dövrdə insanlar heyvanlarla bütünləşmişdi.hər ovladığı heyvandan inandığı heyvani tanrıya qurban olaraq pay ayırıb,qorxu hissiylə təşəkkürünü bildirirdi..bəlkədə belə bir inancın yaranmasına səbəb ovladığı heyvanın qanıyla öz qanının eyni rəngdə olmasını görüb ,yeni yeni qığılcımlanan şüurun nəticəsiylə oyanan cüzi vicdanın yaratdığı mistik bir abu havaya bürünməsi olub.insan özünü heç bir canlıdan ayırmırdı sadəcə acdı və sağ qalıb yaşamaq üçün yemək lazımdı.maraqlısı odur ki, bu insanlar yarı heyvani tanrılarına qurban payı olaraq ovlanan heyvanın və ya qurban edilən insanın kəlləsini verirdi.yəni ən sevdikləri parçanı.necə bir mistik havaya bürünmüşdülərsə ovun (qurbanın) beynini yeməklə onda var olan gücləri əldə edəcəklərinə inanıblar.ovun kəəllə sümüyünü saxlayıb və ya haradasa bastırıb,yarı heyvani tanrılarının ona nə vaxtsa yenidən can verəcəyini düşünürdülər.qısası tanrı fikri heyvanlıq aləmindən yaradılmışdı.
mənə həmişə maraqlı olan insan beyininə,şüuruna nəyin təmas edib təkamülünə sürət verməsidi.bir çox fikirlər var amma dəqiq nəyin?.bəlkədə hər şeyin cavabı bu olduğuna görə heçvaxt dəqiq olaraq bilinməyəcək. (stenli kubrikin filmində olan qara daş səhnəsi yadıma düşdü,filmin ana temasıdı bu fikir).insanın zamanla dikəlməsi,iki ayaq üstündə gəzə bilməsi eynilə beyninin sürətlə inkişafına səbəb olur.ətrafı daha rahat görür,əllərini zamanla sərbəst işlədə bilirsən,yemək şəklin,yediklərin dəyişməyə başlayır.və başqa bunun kimi bir çox önəmli davranışlar.misal üçün,tərəvəz,meyvə bu kimi şeylər daha çox yeməyə başladıqca bağırsaqların ağır yeməklərə ayırdığı enerji sərbəst qalıb,beyinə yönəlməyə başlayır.bax bununda beyinin inkişafına bir növ təkan verdiyini düşünürəm.
çox uzun oldu.qısası...mezolit dövrün gəlməsiylə bütün sistem demək olar ki,dəyişməyə başlayır. (sözsüz ki, bu uzun bir zaman nəticəsində yavaş - yavaş baş verir).əkinçiliyin,buğdanın kəşfi,taxılın,bitkilərin əhilləşdirilməsi insanların həyat tərzinə,düşüncəsinə sözsüz ki tanrısına belə təsir edir.təbiət,bitki tanrılaşdırılır.torpağa bağlılıq anaerkil (tanrıça) inancını getdikcə gücləndirir.hətta insanlar ölülərini belə məzarlara cenin şəklində (ana rəhmində olduğumuz vəziyyət) bastırırdılar.bu ana tanrıçaya (bətnə) qayıdıb,göylərdə olan tanrının yağış vasitəsilə tanrıçayla birləşib yenidən doğulmağı (eləcədə təbiətin yenilənməsi)simvolizə edirdi.əkinçiliyin sistemə zamanla oturmasıyla ovçuluq bacarıqları seyrəkləşməyə başlayır. (yeməkləri toplayıb stoklamağımız primatların,məməlilərin içində üz qarası olmağımızı göstərir.).və bu ovçu adətlərini dəvam elətdirən az saylı insalara əkini daha doğrusu tanrıçanın verdiyi nemətləri qorumaq işi tapşırılır. (bəlkədə rahibliyin təməllərini bunlar atır).tanrıçanın bədənindən qidalandığımız nemətlərin təsiri tanrıça heykəllərininin şəklinə belə təsir edir.ovçu-toplayıcı tanrıça fiqurlarından fərqli olaraq,sonradan tanrıça heykəllərini obezitləşib şişmanladığını görürük.sağlam bədənli yarı vəhşi atalarımız və daş dövrünün daş kimi qadınları buğdanın (taxılın, əkinin) gətirdiyi doyurucu tənbəlliyi yaşamağa başlayırlar.
məncə insanın fitrətində hər yenilikdən sonra gələn,istifadə etdiyi,yaşamasında,sağ qalmasında,güclü hiss etməsində,gündəlik həyatında önəmli bir yeri tutduğu hər bir şeyi tanrılaşdırma xəstəliyi var.necə ki,bu gün tanrı puldu yəni fed,(menat).. (pula,pul qazanmağa qarşı deyiləm sadəcə vasitədən çıxıb məqsəd olduqda işlər dəyişir).banklar məbədləri,milyonçular,sahibkarlar ruhban sinifi və bu sistemin tək tip kostyumlu işçiləridə rahib və rahibələri rolu oynayır.yerdə qalan işləməklə dahada borclanan insanlar təbii ki,kölədi. (diqqətli olsan bütün dinlərin tanrısında eyni bənzər sistemi görə bilərsən ).nə qədər ibadət edirsən et,yenədə mükafatının cənnət yoxsa cəhənnəm olduğunu bilməyəcəksən.amma içində bir mükafat ümidi var..nə qədər işləsəndə,pul qazansanda,qazan ,bir az rahat həyat yaşasanda getdikcə borclanırsan pul tanrıya.pul tanrı,fed,menat üçlüsü məbədlərində (bank) gedən proseslərlə qanunlar qoyur,ibadət şəkillərini hədisvari izah edir,cəzalandırır,məhkəməlik edir,süründürür bir sözlə tanrı fed həyat verib,həyat alır.ruhban sinifi (sahipkarlar) tanrıdan əmrləri alıb rahib və rahibələrə verir onlarda kredit və başqa bu kimi ehtiyacları təbliğ etməklə dinə çağırırlar.bu sistemə uyğunlaşıb yaşamaq istəyən insan bu dini qəbul edib pul tanrısına məbədlərində (bank) səcdə etməyə məcburdu.
41. dinlər, səmavi dinlər, olduqca maraqlı keçiş dövrünü yaşayırlar və biz bunu canlı görən nəsillərdən biriyik. atalarımız və uşaqlarımız da o nəsillərin içindədir.
tanrını nə nitşe, nə digər filosoflar nə də elm öldürüb, tanrını internet öldürdü, və davam edir. əslində dolayı yolla əlbətdəki tanrını öldürən filosoflar və elm idi öz məntiqli izahları ilə bilməyənləri başa salaraq. internet də bunun çatdırıcısı oldu bir növ.
maraqlı nöqtə orasıdır ki, biz elə bir keçid dövrünü yaşayırıq ki, bizdən əvvəl və hal hazırda milyardların inandığı dinlər hal hazırda və gələcəkdə sadəcə keçmişdə qalmış mif olaraq görülüb və istifadə edilir/ediləcək. necə ki yunan tanrıları kimi. şeir üçün, lirizm üçün ya sadəcə insanın xəyalgücünü şərh etmək üçün müraciət edilən bir qaynaqdır, ədəbiyyatın istifadə etdiyi, başqa heçnə.
gələcək spiritualizmi, dinləri sadəcə karma, kosmik enerji tipli inanclardan ibarət olacaq yəqin. və məhəmməd, isa sadəcə arada bir müraciət edilən zeus, poseidon kimi keçmiş dini obrazlar olacaqlar, ki hazırda da dünyanın yarısı üçün elədirlər, digər yarısı isə aydınlanmamış ya da aydınlanmaq istəməmiş təbəqədir.
əlavə olaraq, bir də o atışma mərhələsini keçmişdə qoyur artıq dini müzakirələr. inanmayanın inananları alçaltma, məzxərəyə qoyma mərhələsi, dövrləri. yəqin bunun bir səbəvi var o da əvvəl inanmayan insan çoxluqdan fərqli olurdu və yalnızlıöın verdiyi təsirlə öz hisslərinə hakim ola bilməyib onlara hücum edirdisə, indi artıq yalnız deyil. və indi artıq din ilə məzələnərək də fərqli ola bilmir. çünki artıq bir çoxuna aydın məsələdir.
indiki dövr üçün bu tip hərəkətləri edənlər -inananlarla məzələnənlər, dini şiddətli müzakirə obyekti edənlər- yəqin ki əsas olaraq yeniyetmələrdir; dünya ilə yeni tanışlığın verdiyi həyəcanlı əhval və hər yeni düşüncənin sanki amerika kəşf etmiş kimi dilə gətirildiyi insanın ən gözəl və ən çirkin yaşı.