benedict de spinoza

bir fəlsəfə professoru amsterdamda spinoza haqqında film çəkmək istəyir və amsterdamda bir sineqoqa məkanlarında çəkiliş edilməsi üçün icazə istəyir. sineqoq "keşiş"i isə aşağıdakı məktub ilə spinozanın yəhudi camaatı tərəfindən sonsuza qədər afaroz edildiyi üçün və əsərləri qadağan edildiyi üçün onun haqqında çəkilişə icazə verilmədiyini və onun əsərlərini araşdırıb geliştirdiyi üçün portuqaliya sineqoqunda "istənməyən adam" (persona non grata) elan edildiyini açıqlayıb. yəni bir növ, həmin professoru da aforoz ediblər -*

xoruz döyüşü

Masculinitynin (kişilik) təzahür olunduğu oyun. ingilis dilində xoruz "cock" adlandırılır. Həm də slang olaraq "cock" kişinin cinsi orqanı kimi işlədilir. Müxtəlif dillərdə də eyni ikimənaya sahibdir, məsələn Bali dilində.
Clifford Geertz Balidə öz antropoloji çalışmasını aparmaq üçün həyat yoldaşı ilə birlikdə Baliyə gəlirlər. Balidə də, xoruz düyüşü əsrlərdir varolan oyundur. Amma, son zamanlarda Bali höküməti bu oyunu pul dəyişilməsi, qumar kimi səbəblərlə qadağan etdi. Amma kültürel olması səbəbiylə hələ də insanlar arasında oynanırdı bu oyun. Amma polis gələndə hamı dağılışırdı.

Geertz və həyat yoldaşı Baliyə araşdırmaları üçün gələndə yerlilər tərəfindən ignore edilirdi. Heçkim onlara baxmırdı, göz təması belə qurmurdular. Geertz deyir ki, "they treated us like we were made of air". Bir gün bunların xoruz döyüşləri olur, hamı yığışır. Oyunun ortasında polis gəlir, hamı hərşeyi qoyur və qaçır. Geertz və arvadı da saniyə içində tez qərar verib bunlarla qaçmağa başlayır. Birinin ardınca qaçırlar və ardınca qaçdığı ilə birlikdə bir evə girirlər. Ardınca qaçdıqları insana söz çoxluğundan istifadə etməmək üçün "x" deyək. x tez çay süzür, bunlar da həyətdə oturub çay içməyə başlayırlar. polis evlərinə gəlir və soruşur ki xoruz döyüşündə iştirak edirdiniz? x də deyir ki yo, biz çay içib söhbət edirdik burada. polis soruşur ki, yanındakılar kimdi? x cavab verir ki başqa ölkədən gələn araşdırmaçılardır, bizim haqqımızda məlumatlar alırlar. polis çıxıb gedir. geertz və həyat yoldaşı da çox təəccüblənir ki, bunlar heç bizlə danışmamışdılar, gözlərini bizdən qaçırırdılar və s. necə oldu ki bizim haqqımızda bütün hərşeyi bildi. polis gedəndən sonra x və geertz və həyat yoldaşı gülməyə başladılar. bütün insanlar toplaşdı, hamı gülməyə başladılar, xoş münasibət yarandı. bu da geertz və həyat yoldaşının antropolojik çalışmaları üçün bir bariyerin keçilməsi oldu: çünkü insanlar bunları ignore etsəydi ortaya keyfiyyətli bir araşdırma çıxmayacaqdı.

nəysə, bu xoruz döyüşü sexual symbolismdir. bu sadəcə kişilik göstəricisi olaraq qalmır, başqa levelləri də var. onlar bunu social orderi qorumaq üçün də edirlər. (təbii ki, bunu bilinçli şəkildə etmirlər, çünkü "social" və "order" kimi qavramların nə olduğunu belə bilmirlər.) fiziki olaraq döyüşü aradan qaldırmaq üçün xoruz döyüşlərindən istifadə edirlər. nəticədə xoruzlar ölür, amma insanlar sağ qalır və sosial düzen yenidən davam edir. həmçinin nəticədə iki partiyanın arasında olan gərginlik də oyun vasitəsilə aradan qaldırılır.

balililər xoruz döyüşü üçün çox hazırlaşırlar. xoruzları aylarca bəsləyirlər, yedirirlər, hətta ayaq masajı belə edirlər. oyun zamanı olan mərclərə və dəstəkləməyə gələndə isə, bir insan öz kinshipindən (ailəvi əsasdan gələn qrup) olmayan insanın xoruzunu dəstəkləmir oyunda. hətta digər xoruzun daha çox güclü olduğunu bilsə belə, yenə də öz qrupundan olana dəstək olur. bu da "kinship solidarity"nin sağlanması ilə əlaqəlidir.

maraqlı olan şey isə odur ki, balililər heyvanları sevmirlər. onları şeytani varlıqlar olaraq görürlər. hətta uşaqları 9-10 aylıqlarında iməkləməyə başlayanda iməkləməyə qoymurlar ki, bu heyvanların gəzməsinə bənzəyir və şeytanidir. xoruz döyüşü də əslində, xoruzların "self-expression" olaraq təzahür etməsi olduğu üçün, bir növ özlərinin şeytani tərəflərinin olduqlarını qəbul edirlər. və bu şeytani tərəflərinin fiziki qan tökülməsi olaraq nəticələnməməsi üçün xoruz döyüşlərindən istifadə edirlər. (yenə deyirəm, istifadə edirlər dedikdə bunları bilinçli şəkildə etmirlər)

demək olar ki, xoruz döyüşləri reallığın simulasiyası olaraq gərginliyin aradan qaldırılması oyunudur.

həmçinin bir çox mərc və oyun sahəsi detalları da var ki, detallara girmək istəmirəm. oxumaq istəyən olsa geertzin cockfightla əlaqəli yazısını qoyuram:
https://booksc.eu/book/40226530/898351

yazarların hazırda düşündükləri

imtahanlara hazırlaşma proseslərindən bağımsız olaraq son zamanlar düşünməyə başladığım, düşünmək istədiyim bəzi elementlər:
şəkilləndirdiyimiz dünyanın reallıqlarının müxtəlif dimensiyalarını aşkara çıxarmaqda elm bizə kömək edə bilərmi?- daha simplify etsək, postmodernizmlə pozitivizmin müqayisəsi.

kapitalist yaşam biçiminin evrimsel indirgeme ilə olan bağlantısı

kapitalist yaşam biçimini dəyişdirməyin mümkünatı və sosializmin burada praktik ideologiya olaraq yolu

azadlığın əldə edilməsində sosialist dövlətin dövlətsizləşmə prosesi

sovet sosialist respublikasının devrimsel süreçlerində stalinin və troçkinin dichotomical mübarizəsi və hansının daha haqlı olduğu

dəyişim üçün örgütlü olmağın zəruriliyi

yaşamı anlamada fəlsəfənin yetərsizliyinin sınırı

üsyan ritualları

Max Gluckmanın cənubi afrikadakı bəzi sosial qrupların icra etdiyi ritualları adlandırdığı üsul. bu üsyan sözünə qarşı çıxıb bu ritualları fərqli interpretasiya edən antropoloqlar da var.
zulu etnik qrupunda inkişaf etmiş complex panteon ideyası yoxdur. tək inkişaf etdirilmiş ilahi varlıq nomkumbulwana, yəni cənnət şəhzadəsidir. bu ilahi varlıq insanlaşdırılmış yarı-antromorfik fiqurdur * yarı-antropomorfik çünki bəzi hissələri çəmənlikdir adətən bahar aylarında gəlir və fəsil dəyişiminin gətirdiyi bolluğu simvolize edir. o həm də yağışı yağdırandır. və onun gəldiyi dönəm-bahar ayı- sadəcə qadınlar onun üçün ayinlər keçirirlər. qadınlar kişilərin paltarlarını geyinir; mal-qaranı otarır (hansı ki, digər vaxtlar bu qadınlar üçün tabudur) bəziləri çılpaq gəzir və "əxlaqsız" * dırnaq içərisində mahnılar oxuyurlar. kişilər isə evdə qalır, ev işlərinə baxırlar.

halbuki, qadının publicly instituted və approved olan keçici dominant davranışı əhalinin patriarxal dəyərlərinə tamamilə ziddir. qadınlar atalarının, qardaş və ərlərinin kiçikləridir. onlar siyasi gücə sahib ola bilməzlər. onlar qohum xaricindən biri ilə evləndirilib heçvaxt görmədiyi insanlarla yaşamağa məcbur edilirlər və onların hər dediyinə əməl edirlər. onlar aşağı təbəqə olmaqdan əlavə şeytani sayılırlar. məsələn, oradakı inanışa görə nəsildə ölmüş kişinin ruhu öz nəsilindən birini narahat edərsə, və həmin narahat edilən həmin kişi əcdadının ruhuna qurban kəsərsə, əcdadın ruhu onu narahat etməyi dayandırar. amma, qadın əcdadın ruhu onu narahat etməyə davam edər. məsələn, zulular cənnətin gücünü iki cür personify edirlər: sheet-lightning (sadəcə göy gurultusu) və forked-lightning (yerə düşən ildırım). göy gurultusu yaxşı və kişi sayılırdı, ildırım isə pis və qadın. qadın uşaq doğulanda pis olurdular ki, nəsilləri davam etməyəcək (nəsil kişi üzərindən sayılırdı)- mulier finis familiae est (qadın ailənin sonudur.)

max gluckman bu ritualı üsyan ritualı adlandırır. çünki, burada qadınlar kişilərə qarşı olan formal aşağı olmasına qarşı üsyan edərək dominantlıq göstərirlər. şəhzadələr kralın tacını alırlar. fərdlər authorityə qarşı öz nifrətlərini göstərirlər. ki bunlar güc bölünməsinə qarşı üsyandır, sistemin strukturuna qarşı yox.

sözaltı günlük

bugünə səhər tez durub gecəyə kimi dərs çalışma planları qurmağıma rəğmən, saat 10'dan bəri çalan alarmlarımı hər birini sıra ilə bağlayıb 10 dəqiqə sonraya qurulan alarma duraram deyib saat 1in yarısı yataqdan qalxdım. kitablar, kofe kağızları və başqa şeylərlə dolu olan stolumu səliqəyə salıb noutbukumu və oxumalı olduğum kitab-məqalələri önümə qoydum. günəş işığı rahatsız etdiyindən pərdəni örtdüm. onda da isti oldu. çıxıb kampüsdə dərs oxuma qərarı aldım. özümə kofe süzüb kofem, kompüterim, qulaqcığım və vərəqlərimlə düşdüm sunshine-a. başladım oxumağa, hərşey əla gedirdi, amma oxumalı olduğumun çox az hissəsini oxumuşdum. mövzu hegelə gələndə biraz yavaşladım. altda kiçik qutucuqda "hegel anlaşılması çətin olan düşünürdü, başa düşməsəniz özünüzü günahlandırmayın" falan tərzində birşey yazırdı. mən də bu yazıya daha çox əsəbləşib hegeli tümüyle anlayacağımı varsayaraq oxumağa başladım. okay, yaxşı gedir, başa düşürəm. amma yerinə oturmayan bir şeylər var. dəftərimdən vərəq cıraraq anladıqlarımı kateqoriya şəklində yazlb yerinə oturmayanları oturtmağa çalışdım. tamam, oturur, amma çatışmayan yenə nələrsə var. tam bağlantı qura bilmirəm. ara verib siqaret yandırdım, sözlüyə- twitterə falan baxdım. sonra acıdığımın fərqinə vardım və çatıya getmək qərarı aldım. yol boyu da hegelin spirit of culture dediyində niyə spirit'i culturedən ayrı tutduğunu düşünürdüm. axı ikisi də bəzi duyğular seti, simvollar, müəyyən şeylərə yüklənmiş mənalar və s. anlamına gəlir. daha sonra bone-flesh metaforuyla düşünməyə başladım. cultureni bone, spiriti insanların hərəkətlərində motivate edən canlı faktoru-flesh- spirit olaraq düşündüm. çatıya çatdım. sıra gözləyirəm, eyni zamanda bacım görüntülü zəng vurdu. onunla danışdıq. qapıdan içəri girəndə arxamdan tanış səslərin gəldiyini fark ettim. döndüm, gördüm ki xəstə olduğumdan 4 gündür görmədiyim dostlarım. nəysə, yemək falan aldıq, oturduq. masada tanımadığım insanlar da var, amma dostlarımdan biri onların dostudur. nəysə, sonra siqaret yandırıb söhbət etdik. mən dərs etməyə kitabxanaya, onlar da (fikirləri hələ dəyişməyibsə) bira almağa getdilər. kitabxanaya girdim, aşı kartımı falan göstərdim içəri keçdim. yer tapıb əşyalarımı qoydum və lavaboya düşdüm. daha sonra kofe alıb içəri girəcəkdim ki, içəridə kofe içməyin icazəli olmadığını dedilər. indi kofemi içib bu yazını yazıram. kofe və yazı bitdikdən sonra yəqin ki içəri keçib comtenin positivizmini oxuyacam.
edit: içəridə hamının maska taxdığını görüb, görəsən maskanı çıxarsam nəsə olarmı deyə düşünməyə başladım.