aşurbəyovlar

kökü nadir şah əfşar tərəfindən azərbaycan sərdarlığına təyin olunan aşur xan əfşara gedib çıxan azərbaycanın aristokratik ailələrindən biri.

bayaq abbasqulu ağa bakıxanovun şərqi qafqazın tarixindən bəhs edən fars dilində qələmə aldığı, azərbaycan historioqrafiyasının əsasını qoyan əsər saymaq doğru olmasa da, hansı ki bizim tarixşünaslar sayır * çünki dili azərbaycanca deyil , regionun tarixini özünəməxsus şəkildə ələ alan əsəri * mənim bildiyim qədərilə bakıxanova kimi bu regionun müsəlmanlar tərəfindən qələmə alınan tarixi osmanlı, iran, ərəb xilafəti və sairə iri dövlətlərin ümumi bir tarixinin bir şöbəsi kimi yazılıb, xüsusi olaraq bu regionun tarixinə həsr olunan ilk əsərlərdən biridir bakıxanovun əsəri məşhur gülüstani-irəmdə nadir şah əfşar zamanında azərbaycan bəylərbəylərinin və sərdarlarının kim olduğunu öyrənmək istəyəndə, müəllifin 1743-cü ildə irəvanda olduğunu qeyd etdiyi Azərbaycan sərdarı Aşur xan Əfşarın kimliyi diqqətimi çəkdi. Haqqında geniş məlumat əldə etmək istəyəndə əsası 1873-cü ildə qoyulan bu zadəgan ailə ilə əlaqəli olduğu, bu tarixdən etibarən bu ailə üzvlərinin sərdar Aşur xan Əfşara istinadən Aşurbəyov soyadından istifadə etdikləri məlum oldu. wikipedia'da qeyd olunana əsasən nadir şah pay torpaqları olaraq bakı ətrafındakı bəzi əraziləri - sabunçu, keşlə və zabratı xidmətləri və hünərləri müqabilində aşur xana bəxş edib. Türk əsilli əfşar boyuna mənsub olan aşur xan da öz tayfa üzvlərini bu yerlərə yerləşdirib. bu ailə üzvləri daha sonralar Bakı xanlığı zamanında da xüsusi imtiyaza malik olsalar da, Rus-iran müharibələri zamanı ruslara qarşı şahın vassalı olan xanın tərəfini müdafiə ediblər. iranın məğlubiyyətindən sonra, bu ailənin üzvlərinin bir qismi xan ilə birgə qacarların hökmü altında olan irana köç edib. Lap sonradan - 1873-cü ildə ailənin bəy nəslindən gəldiyi təsdiq olunub və geridə qalan mülklər bakıda qalan ailə üzvləri arasında bölünüb. Bakıda neft bumu yaşandığı zamanlar bu ailənin də sahib olduğu torpaqlarda neft aşkarlanıb və bəzi üzvləri neft milyonçusuna çevriliblər. azərbaycanda sovet hakimiyyətinin bərqərar olunmasından sonra ailə öz mülklərindən və sərvətlərindən məhrum olmalı, bəzi üzvləri isə kənar dövlətlərə qaçmalı olub.

ailənin mənim tanıdığım görkəmli üzvləri arasında məşhur tarixçi, 8 dil bilən şərqşünas alim, bakı və şirvanşahlar dövlətinin tarixi ilē bağlı yazdığı əsərləri ilə məşhurlaşan sara aşurbəyli və yer kürəsi xaricində bütün kosmos üzərində öz hökmranlığını elan etmiş asgardia kosmik krallığının qurucusu, eyni zamanda s-300, s-400, s-500 kimi kompleks hava hücumundan müdafiə sistemlərinin dizaynı və istehsalı ilə məşğul olan Almaz-Antey konstruktor bürosunun sabiq icraçı direktoru bakı doğumlu igor aşurbəyli var.

bala bəy aşurbəyovlar * eyni zamanda sara aşurbəylinin atası ailəsi yeni ilin gəlişini qeyd edir, XX əsrin əvvəlləri


(bax: azərbaycan aristokratiyası)

fars dili

əvvəlki dövrlərlə müqayisədə tarixdə ilk dəfə Samanilərdən başlayaraq Səlcuqlar zamanında ciddi bir ədəbi dil kimi önəm qazanması, hansı ki, bundan öncə Elam, Aramey, Yunan, Süryani dillərinin yanında ədəbi dil və ya daha doğrusu, ədəbi "lingua franca" * lingua franca ilə qarışdırmamalı, söhbət yuxarı təbəqənin ortaq dil olaraq yazıda istifadə etdiyi dildən gedir olaraq ikinci dərəcəli dil statusu daşıyıb, sanki, islam aləmində elm və fəlsəfənin önəmini azaldıb, şeir və sənətin çiçəklənməsinə şərait yaradan dil.

Samanilər ilə yeni farsca — hansı ki, böyük iran coğrafiyası müsəlmanlaşdırıldıqdan sonra əlifbasını ərəb əlifbasına dəyişən və böyük ölçüdə ərəbləşən yeni farsca ki, bugün farsca dediyimiz dil elə budur, öz ədəb kültürünü meydana gətirdi. Səlcuqlarla isə bu dil böyük bir coğrafiyanı əhatə edən bir dövlətin — Mərkəzi Asiya, iran, Qafqaz, Anadolu, Suriya * levant və iraq, Ərəbistan yarımadasının bir qismi daxil olan imperial dövlətin rəsmi yazı dili halına gəldi. Aydın məsələdir ki, farscanın ərəb dili qarşısında belə bir üstünlük qazanmasının bir səbəbi də, köçəri türklərin xorasandan irana daxil olması ilə əlaqədardır ki, islam sonrası fars mədəniyyəti və ya "persianate culture" dediyimiz anlayışın ilk başlarda uzun müddət beşiyi bura idi və səlcuqlar bu mədəniyyəti qəznəvilər vasitəsilə, onlar isə samanilər vasitəsilə öz dövlətlərinin yüksək mədəniyyəti halına gətirmişdilər. Mümkün deyil ki, Səlcuqlar iraqdan irana daxil olsaydılar, fars dili tarixdə belə bir önəmli status qazana biləcəkdi.

Bu dil " belles letres", poeziya, diplomatiya, historioqrafiya və daha sonralar - monqollardan etibarən sufi təriqətlərinin dili halına gəlsə də, görkəmli iranşünas alim edvard browne'nun da təsdiqlədiyi kimi teologiya və fəlsəfə, həmçinin elmin dili olaraq ərəbcəni heç vaxt əvəz edə bilmədi.

məsələn, belə bir maraqlı nüansı da qeyd edim ki, o gün bir tədqiqatçı "political science" sözünün fars dilində ilk dəfə 1520-ci ildə istifadəsinə dair bir əlyazmadan nümunə tapmışdı ki, bu ifadədə — "elüm-ü siyasi" sintaktik quruluş xaric, tərkibinə daxil olan sözlərin hər ikisi ərəb sözüdür. ərəblərlə farslar didişirdi şərhlərdə -*

.

aziz nesin

süleyman rəhimov ağabeyinin mütaliəsiz roman yazma bacarığı ilə təəccübləndirdiyi yazar -*

“... sovet vaxtlarında Bakıda səfərdə olan Aziz Nesin yazıçılarımızdan birinin yaradıcılıq laboratoriyası ilə tanış olmaq istəyir. Onu xalq yazıçısı Süleyman Rəhimovun mənzilinə aparırlar. Süleyman müəllim kitab şkafına səliqə ilə düzülmüş qalın qovluqları göstərib deyir:

— Bax, bu 17 qovluq "Şamo" romanımının əlyazmasıdır. Bu 15 qovluq " Saçlı" romanımın əlyazmasıdır. Bu 12 qovluq " Qafqaz qartalı" romanımın əlyazmasıdır. Bu 10 qovluq...

Aziz Nesin özünü saxlaya bilmir:

— Hayret!, – deyir, – Abim sadece yazıyor, hiç okumuyor?”

* vilayət quliyev fb'da öz profilində paylaşmışdı. ancaq, əhvalatın doğruluğundan şübhə edir glş

mirzə fətəli axundov

yaşadığı dövrün mədəni-intellektual təsirlərindən asılı olaraq özünü necə identifikasiya etməsindən müstəqil, "zahirən türk olsam da, əslim parsilərdəndir" desə belə, dövrün qərb orientalistlərinin əsərlərindən təsirlənərək hazırda irqçi dərəcədə sayıla biləcək ərəb nifrətinə sahib olsa da, sonradan farscaya tərcümə etməsinə baxmayaraq, ilk başda türkcə * azərbaycan dili yazdığı "kəmalüddövlə məktubları" əsəri ilə bəzi tədqiqatçılara görə * xüsusən, iranlı, məsələn, reza-zia ebrahimi, bax: emergence of iranian nationalism iran millətçiliyinin bədii-fəlsəfi traktatını yazsa da, polyak qafqazşünas tadeusz swietochowski'yə görə iran millətçiliyinin qurucusu olmuş olsa da, müasir millətlərin kimliyinin formalaşmasında çox mühim rol oynayan dilin yazıda ifadə olunduğu əlifba — gələcəkdə ondan etibarən qığılcımı atılan bu müasir milli kimliyimizin bir parçası olaraq yaratmış olacağımız istənilən sahədəki ədəbi külliyatımızın bugünü ilə keçmişi arasında rabitəni saxlayacaq olan hazırda işlətdiyimiz latın əlifbasından istifadənin ilk təşəbbüskarı — fikir atası olan, artıq onun zamanında 5-6 əsr idi ki, * klassik azərbaycan poeziyası yazıya keçmiş olan bu dilin öz ədəb kültürlərinə malik fars və ərəb dilləri qarşısında olan acizliyini yox edib öz yüksək ədəbi kültürümüzü yaradaraq bu dili bizim üçün önəmli yazı dili halına gətirmiş, bu dil ilə john stuart millin məşhur fəlsəfi essesi " on liberty" çap olunduqdan düz bir il sonra haqqında resenziya yazaraq zamanının zirvəsində olan qərb fəlsəfəsini tənqid belə etməyə çalışmış, bilərəkdən və ya bilməyərəkdən, qafqaz canişini mixail vorontsovun sifarişi ilə olsa belə, hazırda sahib olduğumuz milli kimliyin bünövrəsinin atılmasında ən fundamental işi görmüş, * söhbət vernakulyar azərbaycan türkcəsində yazmış olduğu komediyalardan gedir özünü azərbaycanlı * əslində olmasaydı daha yaxşı olardı digər bütün milli kimliklər kimi, əlbəttə ki, sünidir və saxtadır glş glş glş deyə identifikasiya edən şəxslərin mənəvi atası deyə biləcəyim təzadlarla dolu paradoksal şəxsiyyət.



* emosional olaraq bu adam haqqında düşündüklərimi və hiss etdiklərimi yazdım, yazdıqlarımın rasional bir əsası olub-olmadığını çox da dərindən araşdırmadan, ancaq ümumilikdə qeyd olunan faktlarda bir yanlışlıq yoxdur, məsələ onu necə interpretasiya etməyimdədir...

homoerotik azərbaycan ədəbiyyatı

aşkar bir şəkildə iki oğlan arasında olan eşqi tərənnüm edən bəlkə də, ən qədim nümunələrindən birinə görkəmli səfəvi salnaməçisi isgəndər bəy türkmanın farsca qələmə aldığı və 1630-larda tamamladığı " tarix-i aləm ara-yi abbasi" əsərinə əsasən, “türkicə xoruz ilinə bərabər olan 993-cü (1585) ildə” Osmanlı hücumunu dəf etmək üçün yığılmış Səfəvi ordusuna başçılıq etməklə vəzifələndirilmiş Şah Məhəmməd Xudabəndənin “laləüzlü gülruxlardan kam almaqla məşğul olan” 19 yaşlı oğlu Həmzə Mirzənin Fərhad Paşa sərdarlığındakı Osmanlı ordusu Ərzurumdan Azərbaycan üzərinə hücuma hazırlaşarkən, Təbriz işrətabadında “üzü gözəllikdən dəmirçi kürəsi kimi yanan Şeytan adlı bir dəmirçi oğlu ilə eşqə qurşanaraq vüsal bağından arzu gülləri dərməsinə” Şahqulu bəy Rumlunun türkcə söylədiyi bu şeiri göstərə biləcəyimiz milli sərvətimiz -*

Könlüm quşun ol nərgiz-i fəttan apara,
Kimdür ki, onun qəmzəsindən can apara?
Şeytan, Şeytan dedükləri gər bu isə,
Mən razıyam imanımı şeytan apara. * biraz dəyişdirilmiş şəkildə pişiklərə olan sevgimi ifadə etmək üçün profilimə pinlədiyim postdakı şeir glş glş glş * ümumiyyətlə, şeir ərəb əlifbasıyla yazılıb deyə bəzi sözləri düzgün şəkildə təyin etmək çətindir. ona görə də bunu həm şahin fazilin transliterasiyası əsasında, həm irəc əfşarın 2003-cü ildə tehranda etdirdiyi nəşr, həm də burada paylaşdığım 1896-cı ildə zeyn əl-əbidin qəzvini tərəfindən litoqrafiya üsulu ilə çap olunmuş nəşrdəki varianta əsasən düzəlişlər edərək yazdım


mənbə.
iSGƏNDƏR BƏY MÜNŞi TÜRKMAN: DÜNYANI BƏZƏYƏN ABBASIN TARiXi, I cild, Şahin Fazil, Bakı, 2010
sikəndər bəg münşi: tarix-i aləm ara-yi abbasi, I cild, zeyn əl-əbidin şərifi qəzvini, tehran, 1314

irçal

biz tərəflərdə ancaq üzüm mürəbbəsi üçün istifadə olunan kulinariya termini -*

bayaq bizimkilərin 'r' hərfi ilə başlayan sözlərin əvvəlinə 'i' hərfi əlavə etmək vərdişi haqqında düşünəndə yadıma düşdü ki, bu söz türklərin mürəbbə üçün istifadə etdiyi "reçel" sözü ilə eyni söz olmalıdır. Nişanyan sözlük fars dilində eyni mənaya gələn "ریچال" (rīçāl) və ya "رچال" (riçāl) sözündən alındığını qeyd edir.

bizim izahlı lüğətdə "irçal"/"riçal" üçün izah belə verilib: "Doşabda bişirilən üzüm, əncir, tut və b. meyvələrin mürəbbəsi."

dialektoloji lüğətdə isə bəzi yerlərdə üzüm mürəbbəsi, bəzi yerlərdə tut mürəbbəsi, bəzi yerlərdə isə sadəcə mürəbbə üçün istifadə olunan söz olduğu yazılıb.

mənbə.
nişanyan sözlük
azleks

makedoniyalı isgəndər

mikayıl abdullayevin nizami gəncəvinin xəmsə motivləri əsasında belə bir təsvirini çəkdiyini yeni öyrəndiyim qədim yunan sərkərdəsi — Fars şahənşahı, Misir fironu, Asiya lordu və Makedon hökmdarı.


* isgəndərin öz şəklini görməsi

Nizami "Xəmsə" motivləri Mikayıl Abdullayev yaradıcılığında * link çalışmasa "https"in sonundan "s"i silin

vltava

Çex bəstəkar Bedrich Smetana tərəfindən 1874-cü ildə XIX əsr avropa millətçi musiqisinin təsiri altında, sonradan "ata yurdum" * Má vlast adlı simfonik toplunun tərkib hissəsinə çevrilsə də, müstəqil bir əsər olaraq bəstələnmiş, elba çayının bir qolu olan çexiyanın ən uzun çayı və milli simvolu sayılan vltava çayının axışını tərənnüm edən, bəstəkarın aşağıdakı sözlərlə təsvir etdiyi 13 dəqiqə uzunluğundakı simfonik poema:

"bəstə iki kiçik bulaq – soyuq və ilıq bulaqdan başlanğıc götürən və iki axının birləşib vahid axına çevrildiyi yerə kimi meşələrdən və çəmənliklərdən, kəndlilərin toy keçirdiyi, gecə vaxtı ay işığında dövrə vuran su pərilərinin rəqs etdiyi, yaxınlığındakı qayalarda əzəmətlə qalaların, sarayların və xarabalıqların ucaldığı yerlərdən keçən vltava çayının məcrasını təsvir edir. Vltava Müqəddəs John * vltava çayının yatağının dayazlaşdığı, qayalıqlarla dolu keçdiyi vadiyə verilən ad astanasında * çayın dayaz olan və sürətli axan hissəsi burulğanlaşır; sonra genişlənir və Vişehrad'ı * praqada tarixi qala keçərək Praqaya doğru axır və sonra ecazkarcasına uzaqlarda - Elba'da * elba çayı gözdən itir."

herbert von karajanın dirijorluğundakı berlin filarmoniya orkestrının ifasında:

(youtube: )

avropa

sami dillərindən hind-avropa dillərinə keçmiş * böyük ehtimalla , bizim dilimizə isə ərəb dilindən keçmiş 'qərb' sözü ilə eyni kökdən törəyən söz.

latın dilində 'europa' şəklində qədim yunan dilindəki 'ευροπή' (Europḗ) sözündən götürülmüşdür. Burada isə arameycə * aramicə "gün batımı" mənasına gələn 'ערבא' (ˁrēbā) sözündən alınmışdır. Bu söz isə öz növbəsində Akkad dilindəki eyni mənada işlənən '????' (erēbu) sözü ilə eyni kökdən gəlir. ərəbcə "gün batımı" mənasına gələn 'غرب' (ġarb) sözü də aramey və akkad dillərindəki sözlə eyni kökdən gəlir.

mənbə.
wikitionary
nişanyan sözlük

sokal affair

amerikan fizik alan sokalın məqsədli şəkildə içini cəfəng və mənasız fikirlərlə dolduraraq yazdığı bir məqaləsini postmodern mədəni tədqiqatlar * cultural studies üzrə ixtisaslaşmış və baş redaktorları arasında görkəmli ədəbi tənqidçilərin olduğu aparıcı bir jurnalda çap etdirərək bu cinsdən olan jurnalların, ümumilikdə isə bu sahənin özünün akademik ciddiyyətini yoxlamaq üçün həyata keçirmiş olduğu və postmodern fəlsəfənin sosial elmlər üzərində təsiri, eyni zamanda sosial elmlər üzrə mütəxəssislərin təbiət elmləri üzrə verdiyi şərhlərin nə dərəcədə məqbul olduğu ilə bağlı mübahisələrə səbəb olmuş eksperiment və ya akademik fırıldaq.

bir neçə il əvvəl oxşar mövzu ilə bağlı bir kitabdakı * Higher Superstition iddiadan － "bəzi humanitar elmlərlə əlaqəli jurnallar tərkibində solçu fikirlər və məşhur solçu mütəfəkkirlərdən verilən istinadlar olduğu müddətcə istənilən məqaləni çap edəcəklər" ilhamlanaraq bu addımı atmağa qərar verdiyini qeyd edən sokal 1996-cı ildə "social text" adlı elmi jurnala "sərhədləri aşmaq: kvant qravitasiyasının transformativ şərhinə doğru" * Transgressing the Boundaries: Towards a Transformative Hermeneutics of Quantum Gravity başlıqlı bir məqalə göndərir və burada iddia edir ki, kvant qravitasiyası sosial və linqvistik konstruksiyadır. baxmayaraq ki, rəy sistemi (peer-review) həmin vaxt jurnala göndərilən məqalələr üçün tətbiq olunmasa da, məqalə ekspert qiymətləndirilməsindən keçmədən * söhbət başqa bir fizikin bunu qiymətləndirməsindən gedir, sosial elmlər üzrə mütəxəssisləşmiş birinin yox jurnalın redaktorları tərəfindən çap edilir. 3 həftə sonra isə sokal özü başqa bir jurnalda bu məqalənin fırıldaqdan ibarət olduğunu elan edir.

Sokal əlavə edir ki, o bu eksperimentlə onu nümayiş etdirmək istəyirdi ki, Amerikan Akademik Solunun bir qismi intellektual olaraq tənbəlləşib. Bu adamlar üçün əsas olan məqalənin ehtiva etdiyi cəfəngiyyat yox, ancaq "ideoloji təvözakarlıq", yaltaqcasına "dekonstruktivist" yazıçılardan verilən istinadlar idi. Bu jurnal ona görə məqaləsini nəşr edib ki, onun yekun hissəsi onların xoşuna gəlib: "postmodern elmin məzmunu və metodologiyası mütərəqqi siyasi proyekti güclü intellektual dəstəklə təmin edir.” Bu səbəbdən də onlar məqalənin özünü analiz etməyə ehtiyac duymayıblar.

Buna cavab olaraq isə jurnalın redaktorları ondan bəzi düzəlişlər etməyi tələb etsələr də, onun bunlardan imtina etdiyini və belə yazarların onlara yaxşı məlum olduğunu qeyd edərək, məqalənin çap olunma səbəbinin onun tutmuş olduğu vəzifəyə və peşəsinə olan etimadla əlaqəli olduğunu bildirdilər. Dahası, onlar bu məqaləni "professional bir alimin öz sahəsindəki nailiyyətlər üçün postmodern fəlsəfədən bir növ ciddi təsdiq axtarışı cəhdi" kimi dəyərləndirdiklərini və onun fırıldaq olmasının onların bu məqaləyə olan marağını dəyişdirmədiyini əlavə etdilər. Onun özünü isə qeyri-etik davranıb onları aldatmaqda ittiham etdilər.

Sokalın bunun üzərinə qeydi:

"Məqsədim elmi ədəbi tənqidçilər sürüsündən * horde qorumaq deyil, lakin Solu özünü "trendy" * cool, çağdaş aparan qismindən müdafiə etməkdir... Elm və texnologiya ilə əlaqəli yüzlərlə mühim siyasi və iqtisadi problemlər var. Elmi sosiologiya ən yaxşı halda bu problemlərin aydınlaşdırılması üçün çox iş görüb. Lakin nə deyildiyi anlaşılmayan * sloppy sosiologiya, nə deyildiyi anlaşılmayan elm kimi faydasızdır, hətta qeyri-məhsuldardır."

Həmçinin, sokalın jacques derridadan albert einsteinin nisbilik nəzəriyyəsi ilə bağlı istinad verməsi və bu məsələnin də daha sonra başqa bir amerikan qəzetində ictimailəşməsi onun da bu məsələyə "le monde"da münasibət bildirməsinə səbəb olmuşdu. o, sokalın bu davranışını onun riyazi fəaliyyətini əhəmiyyətsizləşdirdiyinə görə acizlik hesab etmiş və elmi obyektivliklə bağlı mübahisələri diqqətli şəkildə təhqiq etmək şansını korladığını qeyd etmişdi.

həmin mənasız, içi boş, cəfəng iddialarla dolu məqalənin qısa icmalı:

"sərhədləri aşmaq: kvant qravitasiyasının transformativ şərhinə doğru" başlıqlı məqalədə müəllif təklif edir ki, kvant qravitasiyasının mütərəqqi siyasi nəticələri var. Xüsusiyyətləri hər hansı bir individual bəşər övladından asılı olmadan mövcud olan xarici aləm konsepsiyası uzun post-aydınlanma hegemoniyası tərəfindən qərb intellektual dünyagörüşü üzərinə yeridilən doqmadır. Müəllif elmi metoda şübhə ilə yanaşdıqdan sonra, fiziki reallığın sosial və linqvistik bir konstruksiya olduğunu irəli sürür. O, elmin bu hala gəlmə səbəbini həddindən artıq nəzəriyyə yüklü olması və daim özünə istinad verməsi ilə əlaqələndirərək, buna görə də onun marjinalizə olmuş qrupların dominant narrativ əleyhinə irəli sürdüyü narrativlərə nəzərən daha imtiyazlı epistemioloji statusu müdafiə edə bilmədiyini qeyd edir. Ona görə də elit təbəqənin yüksək elm kanonunu rədd edərək postmodern elm üçün mütərəqqi siyasi proyekti güclü intellektual dəstək ilə təmin edən "azadlığa təşviq edən elm" və "sərbəst riyaziyyat"ın əsası qoyulmalıdır. Necə ki, liberal feministlər adətən qadınlar üçün hüquqi və sosial bərabərlik baxımından minimum tələblərlə məmnun və seçim tərəfdarıdırlarsa, beləliklə liberal {və bəzən sosialist} riyaziyyatçılar da adətən seçmə pronsipi və ya sermelo aksiomu ilə təmin olunan dominant Zermelo-Fraenkel aksiomatik sistemi * çoxluqlar nəzəriyyəsini paradokslardan qurtarmaq üçün təklif olunmuş aksiomatik sistem {hansı ki özündə xıx əsr liberal kökləri əks etdirir, bərabərlik aksiomunu ehtiva edərək} çərçivəsində işləməklə məmnundurlar.

(bax: luce irigaray)

türkün türkdən başqa düşməni yoxdur

"Türklərin tarixdə qurduqları ilk dövlət Göytürklər oldu. Göytürklər daha sonra öz aralarındakı müharibə nəticəsində Şərqi və Qərbi Göytürk imperiyasına bölündü. Şərqi Göytürkləri Uyğur xaqanlığı, Qərbi Göytürk imperiyasını isə Xəzər xaqanlığı məhv edir. Uyğurları daha sonra Qırğız xaqanlığı , Qırğız xaqanlığını isə Qaraxanlılar sıradan çıxarır. Qaraxanlılar daha sonra iki türk dövləti Səlcuqlar və Xarəzmşahlar tərəfindən dağıdılır. Səlcuqlar özü isə Qəznəviləri sıradan çıxarır. Səlcuqların zəif vaxtında Zəngilər və Eldənizlər müstəqil olur. Eldənizlərin bir hissəsini Xarəzmşahlar işğal edir. Monqol işğalıyla keçən 100 il aradan sonra Teymurilər qurulur. Teymurilər Osmanlını sıradan çıxartsa da tam məhv etmir. Osmanlı isə Anadoluda ən böyüyü Qaramanlılar olmaqla çox sayıda türk bəyliyini məhv edir. Teymurilər bundan başqa Qızıl Ordaya sarsıdıcı zərbə vurur. Teymuriləri Şeybanilər, Şeybaniləri isə Səfəvilər süquta uğradır. Səfəvilər bundan öncə Ağqoyunluları, Ağqoyunlular da Qaraqoyunluları süquta uğratmışdı. Osmanlılar isə güclənərək Misir məmlüklərini məhv edirdilər. Səfəviləri Əfşarlar, Əfşarları Zəndlər, * əslində Xorasanda hökm etməkdə olan son əfşar hakimi Şahruxu da Qacarlardan Ağa Məhəmməd Şah aradan götürür Zəndləri isə sonda Qacarlar ortadan qaldırır. Osmanlı isə sonunda TBMM Höküməti tərəfindən ləğv edilir. Bütün bunları ümumiləşdirib belə qənaətə gəlmək olar: Türkün türkdən başqa düşməni yoxdur." -*

* Tural Həmid

fəlsəfənin əsas sualları

"Bəs fəlsəfi problemlər varmı? ingilis fəlsəfəsinin hazırkı mövqeyi - mənim istinad nöqtəm - inanıram ki, mərhum professor Ludwig Wittgensteinin doktrininə əsaslanır hansı ki [fəlsəfi problemlər] yoxdur － yəni, bütün həqiqi problemlərin elmi problemlər olduğuna; fəlsəfənin olduğu iddia edilən problemlərin psevdo-problemlər olduğuna; fəlsəfənin sözdə irəli sürdüyü təkliflərin və ya nəzəriyyələrin psevdo-təkliflər və ya psevdo-nəzəriyyələr olduğuna; o təkliflərin səhv olmadığına (əgər səhv olsaydılar, onların inkarı doğru təkliflər və ya nəzəriyyələr olardı), ancaq tamamilə mənasız söz yığınları olduğuna, hələ düzgün danışmağı öyrənməmiş bir uşağın dağınıq boşboğazlığından daha mənalı olmamasına əsaslanır.

Nəticə etibarı ilə fəlsəfə özündə hər hansı bir nəzəriyyə ehtiva edə bilməz. Wittgensteinə görə onun əsl mahiyyəti, nəzəriyyə ilə əlaqəli deyil, lakin fəaliyyətlədir. əsl fəlsəfənin vəzifəsi fəlsəfi cəfəngiyyatı üzə çıxarmaq və insanlara məntiqli danışmağı öyrətməkdir."

* Conjectures and Refutations: The growth of scientific knowledge, Karl Popper

aleksey petroviç yermolov

bugün nəinki bu veb-saytdakı yazıların məhz bu dildə yazılmağına səbəb olan, hətta bütün Azərbaycanda yazı dili olaraq tatar və ya türk və ya azərbaycan dilinə üstünlük verilib, bunun nəticəsində də vernakulyar * klassik dillə qarışdırılmamalı azərbaycan türkcəsində mətbuatın və ədəbiyyatın inkişafına təkan vermiş, təqribən 8-9 əsrdir ki, bu torpaqlarda coğrafiyadan, tarixdən, fəlsəfədən tutmuş tibbə, riyaziyyata, astronomiya kimi bir çox mövzuda lüğət tərkibinin və ədəbi külliyatının zənginliyinə görə sadəcə ərəb dilindən geri qalan fars dilinin yazı dili olaraq istifadə olunma ənənəsinin tamamilə qadağan edilməsi qərarını 200 il öncə verərək gələcəkdə Qacarların mülkü olan iranın Ruslar tərəfindən işğal olunmuş bu bölgələrində müstəqil dövlət elan edəcək azərbaycandilli siyasi-intellektual elitanın formalaşmasına səbəb olan rus imperiyasının 1816/27-ci illər arasındakı qafqaz qüvvələri hərbi komandanı.



Bununla bağlı Ştabs-Kapitan Mirzə Fətəli Axundzadənin Qafqaz təhsil dairəsinin hamisi Aleksandr Pavloviç Nikolaiyə 4 may 1853-cü il tarixli məruzəsindən:

"Bu ölkəni abadlaşdırmağa və ondakı əhalinin milliyyətini saxlamağa meyl göstərən xeyirxah hökumətimiz bir çox tədbirlərlə yanaşı, tatar dilində ədəbiyyatın yaradılmasına diqqət vermişdir. Buna görə də birinci dəfə general Yermolov bu ölkənin hakimi olduğu zaman, tatarlar yaşayan yerlərə göndərdiyi əmrlərlə, əhalinin farsca yazmasını qadağan edərək, öz yazı işlərini ancaq tatarca aparmalarını məsləhət görmüşdür. Bundan sonra hər yerdə, müxtəlif qaydalarda olsa da, yazı işləri tatar dilində aparılmağa başladı. Daha sonra hər yerdə qəza məktəbləri açıldığı zaman, hökumət başqa fənlərlə bərabər, həmin məktəblərdə tatar dilinin öyrənilməsini də lazım bildi. Lakin bu dildə dərs kitabları olmadığına görə böyük çətinliklər meydana çıxdı. Mənə məlum olduğuna görə, bu çətinliklər hələ də aradan qaldırılmamış və bu dil hələ indiyə qədər, demək olar ki, ancaq təcrübi qayda ilə öyrənilir."

təklik

sanki, bizim dilin imkanları çərçivəsində aşağıdakı misralardan daha ürküdücü təsvirinin mümkün ola bilməyəcəyi, vəziyyətdən daha ziyadə subyektiv olaraq qavranılan bir hiss:

Elə bil divarlar gəlir üstünə,
Qulağın səslənir, qəlbin döyünür.
Alışıb yanırsan sən öz tüstünə,
Nidalar gözündə suala dönür.

insanı tez yorar düşüncələr də,
Verib nəfəsini dərd udar insan...
Özündən başqası olmayan yerdə,
insan olduğunu unudar insan…

Bir günəş bəs edər, pərişan olma,
Sənin yüz Kür qədər göz yaşın olsa.
Min dərd hücum etsə, könül, sıxılma,
Bir nəfər dərd bilən sirdaşın olsa.

* bəxtiyar vahabzadə

pico della mirandolla

"ol səbəbdən də, [tanrı] qeyri-müəyyən görkəmdəki məxluq olan insanı götürüb dünyanın ortasına qoydu və ona dedi:

Ey Adəm! Biz sənə nə sabit bir yer, nə özünəməxsus bir görkəm, nə də yalnız sənə xas xüsusi bacarıq verdik. Biz ona görə belə etdik ki, hansı yeri, hansı görkəmi, hansı bacarığı məqbul hesab etsən, bunlara öz istəyin və dərrakənin köməyilə malik və sahib olasan. Səndən qeyri bütün varlıqların fitrəti bizim göstərişimizlə təyin olunan qanunlar ilə məhdudlaşdırılmışdır. Lakin, sən heç bir hədlə məhdudlaşdırılmamısan, bizim sənin əllərinə qoyduğumuz azad iradə ilə öz fitrətini özün təyin edə bilərsən. Biz səni dünyanın mərkəzinə qoyduq ki, oradan daha rahatlıqla onun ehtiva etdiklərini görəsən. Biz səni nə göyə aid olan, nə də yerə aid olan, nə ölümlü, nə də ölümsüz olaraq yaratdıq ki, beləcə sən özünü azad və qeyri-adi bir heykəltəraş kimi istədiyin hala sala biləsən. Kobud olan ibtidai canlılar səviyyəsinə enməyə də ixtiyarın olacaq, eyni zamanda, öz dərrakən ilə yüksək ilahi mərtəbədəkilərin səviyyəsinə qalxmağa da."



"Igitur hominem accepit, indiscretae opus imaginis, atque in mundi positum meditullio sic est alloquutus:

Nec certam sedem, nec propriam faciem, nec munus ullum peculiare tibi dedimus, o Adam, ut quam sedem, quam faciem, quae munera tute optaveris, ea pro voto, pro tua sententia, habeas et possideas. Definita caeteris natura intra praescriptas a nobis leges cohercetur. Tu, nullis angustiis cohercitus, pro tuo arbitrio, in cuius manu te posui, tibi illam prefinies. Medium te mundi posui, ut circumspiceres inde comodius quicquid est in mundo. Nec te celestem neque terrenum, neque mortalem neque immortalem fecimus, ut, tui ipsius quasi arbitrarius honorariusque plastes et fictor, in quam malueris tute formam effingas. Poteris in inferiora, quae sunt bruta, degenerare; poteris in superiora, quae sunt divina, ex tui animi sententia regenerari."

gələcək nəsilə tövsiyələr

"Əgər dağıdıcı bir fəlakət nəticəsində bütün elmi biliklər məhv olsaydı və sadəcə, bir cümlə gələcək nəsillərə ötürülsəydi, bu hansı fikir olardı ki, ən çox məlumatı ehtiva edib, ən az sayda söz ilə ifadə olunsun?

Mən inanıram ki, bu atom-molekul təlimi * atomic hypothesis  olardı － bütün materiya daimi hərəkət edən, azacıq aralı olduqda bir-birini cəzb edib, lakin yaxınlaşdıqca bir-birini dəf edən zərrəciklər olan atomlardan təşkil olunub. Bu bir cümlədə siz görə bilərsiniz ki, dünya haqqında nəhəng miqdarda məlumat var, sadəcə, azacıq təxəyyüldən istifadə edilib düşünmək tətbiq edilsə."

mənbə.
"the feynman lectures on physics", richard feynman

* If, in some cataclysm, all of scientific knowledge were to be destroyed, and only one sentence passed on to the next generations of creatures, what statement would contain the most information in the fewest words? I believe it is the atomic hypothesis [or the atomic fact, or whatever you wish to call it] that all things are made of atoms — little particles that move around in perpetual motion, attracting each other when they are a little distance apart, but repelling upon being squeezed into one another. In that one sentence, you will see, there is an enormous amount of information about the world, if just a little imagination and thinking are applied.

sivilizasiya

Cəmiyyətin intellektə, sosial ədalətə, mədəni dəyərlərə və müəyyən texnologiyaya əsaslanan tarixi inkişaf mərhələsi. * azərbaycan dilinin izahlı lüğəti

görünən odur ki, əsasən, ticarət yollarının * trade routes müxtəlif səbəblərdən dolayı yerini dəyişməsi ilə * aralıq dəniz hövzəsi, ipək yolu, atlantik okean, sakit okean ticarəti siyasi güc və mədəni hegemoniya tarix səhnəsində daim mübadilə etmiş, müxtəlif coğrafiyalarda dünyanın istiqamətinə yön verən, ümumi şəkildə aşağıdakı kimi klassifikasiya oluna bilinəcək sivilizasiyaların meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur:

1. Afro-Asiya Sivilizasiyası
2. Yunan-Roma Sivilizasiyası
3. Islam Sivilizasiyası
4. Qərb Sivilizasiyası
* bəlkə, gələcəkdə 5. Müasir Uzaq Şərq Sivilizasiyası

bunların hər biri, bir-birinin üzərində hər cəhətdən, hər sahədə çox ciddi təsirlər buraxmışdır * biri digərinin üzərində inşa edilib də desək yanılmarıq və zamanda irəli getdikcə bu təsirlərim miqyası da texnologiyanın inkişafına paralel olaraq ağlasığmaz dərəcədə böyümüşdür. bir şeyi xüsusən vurğulamaq lazımdır ki, indi də bir çoxları tərəfindən inanılan, yunan-roma və qərb mədəniyyətinin heç bir təsirdən asılı olmadan, müstəqil şəkildə, əsasən, onun yaradıcılarının "irqi üstünlük"lərindən dolayı meydana gəlməsinə dair gizli bir inanc var ki, hansı ki, əsas etibarilə yanlışdır. bununla bağlı, tənqidlərə və mübahisələrə, hətta bəzi afrikalıların öz irqi üstünlüklərinə inanmalarına səbəb olan, * glş cornell universitetində çalışmış britaniyalı tarixçi martin bernal tərəfindən " black athena" adlı kitabında ortaya atılan, qədim yunan mədəniyyətinin mənşəyini afro-asiya sivilizasiyası - qədim misir və finikiya ilə əlaqələndirən maraqlı bir hipotez də vardır. qərb sivilizasiyası isə öz növbəsində, yunan-roma və islam sivilizasiyasından ciddi şəkildə təsirlənmişdir, islam sivilizasiyasının özünün yunan-romalılar və afro-asiyalılardan təsirləndiyi kimi. özü də ki, bunların arasında kəskin sərhədlər demək olar ki, yoxdur. biri tədricən qürub etməyə başladıqca, digəri tədricən yüksəlişə keçmişdir.

kənardan baxdıqda rahat anlamaq olur ki, mədəni tərəqqinin əsas səbəblərindən biri iqtisadi rifahdır - sağ qalmağı tam zəmanət altına ala bilmək. bugün belə, ancaq minimal ehtiyaclarımızı ödəyə bildikdən sonra, biz mədəniyyətdən - ədəbiyyat, fəlsəfə, incəsənətdən, nələrisə yaratmaqdan söz aça bilərik, vaxtımızı belə şeylərə sərf edə bilərik, həyatın mənasını sorğulaya bilərik, bu mənasızlığa son vermək üçün özümüzü öldürüb ya öldürməmək arasında qərar verə bilərik -* tox olmayan insanın mədəni inkişafdan və ya həyatın mənasından söz açması yəqin ki, mümkün deyil, çünki belə şeylər haqqında düşünə bilmək üçün asudə və ya boş vaxtı yoxdur, ilk növbədə daha təməl ehtiyacı olan aclığını ödəməlidir.

"Ümiddən əlini üzmüş * desperate insanlar həyatın mənasın haqqında düşünmürlər. Həyat təhlükə altında olduqda, hər gününü və ya hər saatını bir tələskənlik hiss ilə keçirdikdə, həyatın mənası heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Həyatın mənası ümidsiz olmayan - sağ qalmağı bacaran, rahatlığı və təhlükəsizlik təminatı olan və bir qədər də həyatdan zövq ala bilən insanlar üçün bir problemdir. Ümidsiz insanlar isə hər an fikir dəryasına qərq olmuş vəziyyətdə olurlar [düşdüyü vəziyyətdən xilas ola bilmək üçün], həyatları isə on illiklərlə davam edir. Həyatın mənası haqqında düşünmək bizi olduğumuz andan kənara çəkilə bilmək və hadisələrə daha geniş kontekstdən baxmağı tələb edir." * roy baumeister

bu səbəbdən biz - insanlar xaric, heyvanlar aləminə nəzər yetirsək görə bilərik ki, bəlkə də, onlar bütün vaxtlarını sırf aclıq ehtiyaclarını ödəməyə sərf etdiyindən - bu işdən kənar boş vaxtları qalmadığından homo sapiensin çatdığı mədəni inkişaf səviyyəsinə çata bilmirlər. gərək ki, istədiyimiz kimi sərf edə biləcəyimiz boş vaxta sahib ola bilmək ən böyük lüks olsun bizlər üçün...

mövzu ilə bağlı belə bir hipotez də var ki, insanların əti bişirib yeməyi kəşf etməsi, onlara digər heyvanlarla müqayisədə daha böyük üstünlük yaratdı. əti çiy şəkildə yemək uzun vaxt aldığından, onu bişirib yedikdə insan qısa müddət ərzində böyük miqdarda enerji qəbul edir, və uzun müddət tox qalmağı bacarır. Tox qalmaq isə onda boş vaxtın yaranmasına səbəb olur... Bu boş vaxt isə tarixdə ona kənd təsərrüfatını kəşf etmək, yazını ixtira etmək, sənətkarlıqla məşğul olmaq, dövlət qurmaq, fəlsəfəylə məşğul olmaq, nüvə silahını, interneti ixtira etmək kimi imkanlar yaratdı... iqtisadi rifah nə qədər yüksək olsa, boş vaxt da o qədər çox olacaq, bu da mədəni tərəqqiyə səbəb olacaq.

* fikirlər dağınıq ola bilər, səsləndirilən iddiaların doğruluq payı çox dərindən düşünülməyib... daha çox qaralama şəklində yazmışam, üzərində gərək ki, işlənilsin

iran deyəndə ağla gələnlər

məryəm mirzəxaninin əsli zəncandan imiş, amma o özü tehranda böyüyüb deyə, tamam farslaşıb, türkcə heç bilməyib, deyəsən. ümumiyyətlə, tehrandan əlavə, zəncan, qəzvin, həmədan assimilyasiyanın əsas mərkəzləridir iranda... amma, maraqlıdır ki, 2018-də irandan fields mükafatı alan, adını Irandakı assimilyasiya siyasətinə etiraz olaraq, Fereydoun Derakhshanidən kürdcə "miqrant riyaziyyatçı" mənasına gələn Caucher Birkar edən başqa bir etnik kürd riyaziyyatçı-alim, mükafat nitqində orta şərqdəki kürdləri nəzərdə tutaraq: ‘I hope that this news will put a smile on the faces of those 40 million people' * ümid edirəm, bu xəbər 40 milyonluq xalqın üzündə bir təbəssüm yaradacaq cümləsindən istifadə etmişdi. Başda Iran millətçiləri və diaspora olmaqla, Iranlılar bunu Irana qarşı xəyanət və vəfasızlıq hesab etmişdi, bir çox Iran universitet və institutları onu tənqid etmiş, hətta Iranın elmi işlər üzrə vitse-prezidenti bəyanat yaymışdı ki: 'whether or not he wishes, Caucher Birkar is Feridun Derakhshani.’ * o istəsə də, istəməsə də, Caucher Birkar Feridun Derakshanidir -* adam deyir mənim elə adım yoxdur, zorla boynuna qoyurlar ki, sənin adın budur -*

kürdlərin tarixən sünni olması onların XIX- XX əsrdə millətçilik axımının avropadan şərqə "idxal" olması ilə, tam müstəqil və digər şiə iranlılardan tam fərqli bir milli kimlik yaratmasına təkan verdi. amma şiəlik irandakı türkdilli (müasir adı ilə azərbaycan dilli) əhalinin və ya türklərin isə pəhləvilərin də etnik siyasəti nəticəsində özlərinə üst kimlik olaraq iranlı olduğunu qəbul etməsinə səbəb olan əsas faktorlardan biri olmuşdu. Bugün iranda fars dilini təmiz bilən, iranın siyasi elitasının tərkibində olan türklər, türk intellektuallar, şəhərlərdə yaşayan orta və yuxarı təbəqəni təşkil türklər özlərini Iranlı və ya türkləşmiş irandilli "azəri"lərdən hesab edir, nəinki türk və ya azərbaycanlı. amma fars dilini təmiz bilməyən, fars dilində aksent ilə danışan, kəndlərdə yaşayan, tayfa kimliyini unutmayan, əsasən aşağı təbəqəni təşkil türklərin müəyyən bir qismi özlərini daha çox anadolu türklərinə və azərbaycanlılara yaxın hiss edir...

ancaq, unutmayın ki, iran millətçiliyinin əsasını qoyan əsər bir türk - mirzə fətəli axundov tərəfindən orjinalı türkcə yazılan "kəmalüddövlə məktubları"dır. Iran millətçiliyinin bayraqdarları tağızadə, kəsrəvi kimi türkdillilər olub... Iranı, Iran millətçiliyini tarixən və indi də ayaqda saxlayan əsas sütunlardan birinin azərbaycanlılar və ya azərbaycan türkləri olduğunu desək yanılmarıq -* əksini iddia edən azərbaycandakı millətçilər isə sovet irredentizminin qurbanlarıdırlar... iranın gələcəyi haqqında isə nəsə demək çətindir, amma növbəti dəfə ara qarışıb məzhəb itsə, inanmıram ki, iran kürdləri və kürdüstanı əlində saxlaya biləcək. kürdlər hər an partlamağa hazır top kimidirlər -*

sözlük yazarlarının uşaqlıq xatirələri

Təxminən, 3-4 yaşım olanda Qəbələnin Duruca kəndinə atam və əmimgillə istirahahətə getmişdik... Yadımdadır ki, xeyli uzaqda olan, ancaq bizim düşərgə saldığımız yerdən görünən bir evdən azyaşlı "göy göz, sarı saç" bir ləzgi uşağı bizim "düşərgə" saldığımız yerə "qonaq" gəlmişdi... Atamgilin "jiquli"sinin "baqaj"ında bir xeyli hoppanıb-düşdükdəm sonra, yuxulamağa başladı... -* anası aparmağa gələndə, atamgil bişirdiyimiz kababdan anasına pay verdilər -* Sonra anası hörmət əlaməti olaraq bizə gəlib, "qoyun dərisi"ndə hazırlanan çox dadlı motal pendiri gətirdi bizə...

abbas səhhət

111 il əvvəl, sanki, öz dövrünün millətçi-patriot olmayan intellektuallarını və ya onun nöqteyi-nəzərində psevdo-intellektuallarını öz müasirləri sabir (#296479) və hacıbəyov (#307443) kimi tənqid edən, "müsəlman ürəfaları" * intellektualları adlı satirik bir şeir yazmış şair -*

o dövr siyasi-ideoloji cərəyanlarını, baş vermiş tarixi hadisələri göz önünə gətirdikdə - xüsusən, 1905 - 1907-ci illərdə baş vermiş erməni - tatar qırğınlarını və 1908-ci ildə osmanlıda ikinci məşrutiyyət dövrünün əsasını qoyan gənc türklər inqilabını, hiss olunur ki, müəllim, hadisələrdən bərk şəkildə təsirlənmiş, öz hislərini cilovlaya bilməmiş və əli bəy hüseynzadənin də təsiri ilə qatı millətçi pafosa bürünərək avropapərəst intellektualları bu şeiri ilə sərt tənqidə məruz qoymağa çalışmışdır...


Yeri düşsə əgər müsəlmandır,
Vaxt olur ya ivan, ya Vartandır.
O nə bundan, düzü, nə ondandır,
Yeni bir şey, əcaib insandır.

Geyinir “en qrand” * kübarcasına , gəzir “ala-şiq” * dəbdəbəli ,
Başda bir şapqa, əldə bir zontiq.
Rus, frəng ləhcəsi deyir “bon”dur * yaxşı ,
Türk dilin sevməyir: “moveton”dur * pis tonlu .

Nə “Həqiqət”, nə də “Günəş” oxuyur,
O ya “Morninq” və ya “Deba” oxuyur.
Danışır ya frəngi, ya rusi,
Metropoldur yeri, ya San-susi.

Yuxudan durmağı saat birdə,
Çay içir orda, yatdığı yerdə.
Saat üçdə durur yeyir “dine” * nahar ,
Saat altı olar, yeyər “dejune” * şam .
Professor olub bizim “müsyö”,
Öyrənib “bonjur” ilə bir “adyö” * xudahafiz ,

Götürür felyetondan ünvanı,
Dağıdır söhbət ilə dünyanı.
Mətləbi başlayır o, Homerdən,
Danışır Götedən, ya Şillerdən.
Bəd deyil Kant, Marks ya Bualo,
Vəli xoş gəlməyir ona Hüqo.
Adların öyrənib bu əşxasın,
Başın aldatmağa əvam-nasın.

Təkcə o, arif, aqil insandır,
Başqalar cümlə vəhşi, heyvandır.
Bir ağıllı odur, qalan dəlidir,
Əcəba, halbuki o cəzvəlidir * narazı .

Dolanır restoranları sərxoş,
Cibi boş olsa səhldir * asan , başı boş.
Millətin boynuna qoyur minnət,
Umur etsin hamı ona hörmət.
Onun axmaqlığı mühəqqəqdir * təsdiq olunmuş ,
Ona hörmət edən də əhməqdir.

qeyd.
şeiri təsadüfən alman türkoloq michael reinhard hessin facebook profilində gördüm. alman dilinə də tərcümə edib.