bir sualım var.

1. Gözəl sual.
Əvvəla, bəli, ola bilər.
Məsələn: absürt nümunə
1)Görürəm ki, Şahmuran və Əbəlfəz aldıqları kiçik tortu bölməkdə çətinlik çəkirlər. Biri nə böyük pay, digərinə də kiçik pay gəlir. Mən gəlirəm və tortu 3 yerə bölürəm və deyirəm ki, hər kəsə eyni qədər düşməlidir. Şahmuran və Əbəlfəz qablarına eyni qədər pay düşüb ortada dava qalmadığına görə sevinclə yeməyi yeyirlər. Kömək etdiyim üçün mənim özümə tortdan pay götürməyimə söz demədilər.
Mən ədaləti bərqərar etmiş oldum, ancaq vicdanımın səsini anlıq dayandırdım və öz xeyrimə davanı bitirdim. Belə bir halda vicdan səsində deyərdi ki, "etmə, özləri alıb, bəlkə də son pulu ya da son yeməyidir" mənsə dinləmədim.
Ya da başqa bir hal:
2) Qıza sataşıblar, ədalət bunu tələb edir ki, fakt olmadan müdaxilə edilə bilməz. Mən bir polis rəisi kimi ona doğurdan da sataşıldığını bilirəm, vicdanımla hərəkət etsəm ədaləti çeynəmiş olaram. Çünki səhərisi bir qız eyni vəziyyətdə başqasına şər ata bilər. Fakt lazımdır.
Yəni, vicdan sadəcə pis bir əməlin şahidi ola bilər.(hz.ömər) onu dinləyib dinləməmək öz azad iradənizdədir.
Victor Hugo-nun dediyi kimi ən mükəmməl ədalət vicdandır.
Açıqlayım. Ədalətli olmaq üçün tərəf saxlamamalı, hadisələri düzgün mühakimə edib qərara gəlməliyik. Bunu edən ən mükəmməli vicdandır. Çünki vicdanınızın hakimi sizsiniz.
Mərhəmət, vicdan, ədalət bunların heç biri heç nədən doğmur.
Əlimdə 1 tikə yemək olar, qarşımda ac uşaqlar dayanır. O 1 tikəni mərhəmətimdən ötəri bir uşağa verərəm. Amma o biri uşaqlar " ona verildi, biz niyə seçilmədik" deyər, oysa o uşağın digərlərindən fərqi yox idi. Bu ədalətli deyil.
Mən o 1 tikəni uşağa verməsəm yanan sadəcə mərhəmət hissim olacaq.
Ya da mən hər axşam həyətdəki pişiklərə yemək verirsəmsə bunu yaradan mərhəmət hissimdir. Çünki verməsəm belə vicdanım bir şey deməz. Çünki etməyə də bilərdim. Sadəcə mərhəmət sorğulayar. Onun verdiyi hiss keçicidir. Vicdanın səsi isə adəta qəlbin ortasına yığılan daş kimidir.
Məsələn bir uşaq ev tapşırığını etməyib cavabları dəftərə köçürüb müəlliməsinə də gpstərir ki, tapşırığı yazıb. Amma özünü yəni vicdanını aldada bilmir. Dediyim kimi o pislik şahididir. Burada mərhəmətlik ya da ədalətə dair bir şey yoxdur.
Vicdan olmayan yerdə ədalət ola bilər. Dövlət deyir ki ,mağazada quldurluq edən cəzalanır. Dövlətin vicdanı sızlamır. Sadəcə quldurluğa şərait yaradılırsa artıq o ölkədə xalqa xidmət edən ticarət haqqında danışa bilmərik. ən başda dediyim absürt nümunə bunu gəlib çıxarır. Qısaca bu dövlətin öz xeyrinə yürütdüyü sistemdir və görünür bu ədalətlidir. Ancaq vicdanın susduğu digər qanuni məsələlər də vardır ki, o da dediyim ikinci nümunədir. Vicdan susduğundan yol verilən hallar olur amma bu zaman ədalətsizlik ola bilir. Məsələn 1 adam öldürülüb amma onun qatili çöldə gəzir. Onda ölənin anası deyər " vicdanın yox mudur ey dövlət, bu qərarı verənlərin balası belə öldürülsə icazə verərdilər mi qatili çöldə gəzsin?! " demək vicdanın olmasa ədalət də olmaya bilirmiş.
Nəticə: vicdan olmayan yerdə ədalət ola da bilər, olmaya da.