+16 əjdaha
1. Kosmosda baş verən ən gözəl və təhlükəli hadisələrdən biri.Çökən ulduzun kütləsi Günəşdən daha azdırsa, əvvəlcə qırmızı nəhəng, daha sonra ağ cırtdana çevrilir. Günəşdən 2, 10 və ya 50 dəfə çox olan ulduzlar isə sonda cırtdan olmur. Bu uzlduzlar təkamüllərini 'supernova' adlı partlayışla tamamlayır.
Ulduzun mərkəzindəki dəmir kütləsinin əriməyə başlayaraq silisiuma çevrilməsi supernova partlayışının əlamətidir. Ulduzun daxilindəki yüksək təzyiq nətisində sərbəst buraxılan elektronlar dəmir nüvəsinin protonları ilə birləşir. Bərabər sayda olan əks elektrik yükləri bir-birini məhv edir. Ulduzun içi tək və böyük bir atom nüvəsinə çevrilir və şiddətli bir partlayış baş verir. Bu supernova partlayışdır. Supernova zamanı yaranan parıltı, qalaktikadakı bütün ulduzların parıltısından daha parlaqdır. Supernova partlayışı zamanı yeni bir ulduzun yaranması üçün lazım olan bütün maddələr kosmosa püskürdülür.
Qırmızı nəhəng halındakı ulduzda neytron hissəcikləri əvvəlcə ulduzun mərkəzində toplaşır, daha sonra hamısı birdən işıq sürəti ilə ulduzdan ayrılır və enerjini özləri ilə götürürlər. Bu zaman mərkəzi nüvənin istiliyi azalır və ulduz artıq genişlənə bilmir. Beləcə ulduz dağılaraq çökür və xarici təbəqədəki bütün hidrogen əriyərək supernovanın meydana gəlməsinə səbəb olur. Bu proses 6 milyard°C temperaturda gedir, hansı ki, Günəşin nüvəsindəki istilikdən 400 dəfə çoxdur və bu, kainatda tapıla biləcək ən yüksək temperaturdur.
Supernova partlayışından sonra ətrafda böyük bir nebula meydana gəlir. Crab nebulası 1054-cü ildə baş vermiş supernova partlayışının qalığıdır.
Neytron yağışı supernova partlayışının əsasəlamətidir və bu neytronlar incələnərək partlayışın detalları öyrənilə bilər. Ancaq neytrnoları aşkar etmək çox çətindir. Bir neytrononun aşkarlanması üçün həmin neytron başqa bir hissəciklə qarşılıqlı təsirdə olmalıdır və bu çox nadir görünən hadisədir.
Trilyonlarla neytrondan yalnız biri daxili reaksiya üçün kifayət edəcək şəkildə başqa bir hissəciklə düzgün toqquşur. Neytrnolar ilk dəfə 1931-ci ildə Wolfgang Pauli tərəfindən nəzəri olaraq izah edilsə də, yalnız 25 il sonra aşkarlanıb. Normal bir ulduz tərəfindən püskürdülən neytronların sayını bir neçə işıq ili məsafədən belə təyin etmək mümkün deyil. Hətta bizdən 4,3 işıq ili məsafədə olan Alpha Centauri ulduzunun tək neytonunu belə aşkar etmək mümkün deyil. Günəş də yer kürəsinə neytrnolar göndərir. Alpha Centauri tərəfindən göndərilən hər bir neytrona qarşı Günəşdən 625 milyon neytron gəlir. Supernova isə günəşə nisbətən 1 katrilyon * 10²⁴, yəni 1000 dənə 1 trilyon daha çox neyton püskükür.
23 fevral 1987-ci il tarixində kosmosda dəhşətli partlayış baş verdi. Bizdən 170.000 işıq ili uzaqlıqda olan Böyük Magellan qalaktikasındakı bir supernova günəşimizdən milyard qat daha çox işıq yayaraq partladı. Bu supernova əslində 170.000 il əvvəl partlamışdı, lakin onun şüaları yalnız 1987-ci ildə Yerə çata bildi.
1885-ci ildə Andromeda qalaktikasında partlayan supernova isə 2,3 milyon işıq ili məsafədə idi. Süd Yolunda 1604-cü ildə partlayan supernova 35.000 işıq ili, 1054-cü ildə partlayan başqa bir supernova bizdən 6500 işıq ili, 30.000 il əvvəl böyük Gum nebulasında partlayan başqa bir supernova isə 1500 işıq ili məsafədə idi. 1604-cü ildən sonra qalaktikamızda supernova partlayışı olmamışdır.
Supernovadan gələn kosmik şüaların dünyadakı təkamül müddətini sürətləndirdiyi iddia olunur.