+13 əjdaha
1. bir birinnən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənən dialektlərdir.7-ci əsr islam yayılan dövrdə danışılan hicaz dialekti klassik ərəb dili kimi qəbul edilmişdir.
bu dil onlar tərəfinnən "ərəbiyyətəl füsha"(fəsih-düzgün ərəb dili)olaraq adlandırılır. klassik ərəb dili çox az dəyişikliklərə uğrayaraq bu gün yerini "msa"(modern standart ərəb dili)nə vermişdir.
bu dil ərəb mediyasında,müxtəlif ərəb ölkələrinin bir-biri ilə beynəlxalq münasibətlərində geniş istifadə olunur. hər oxumuş,savadlı ərəb msa-nı rahat anlıyır və danışır.
indi isə müxtəlif dialektləri gözdən keçirək:
misir dialekti və ya məsri: qeyri rəsmi ərəb dialektlərinin ən geniş yayılanıdır. bu dialekt ərəb dili ilə kopt(qibti) dilinin sintezidir. məhşur ərəb mahnıları da bu dialektdə oxunur. misirlilər sözün ilk hərfi "q"hərfidirsə onu tələffüz etmirlər. məsələn: qəhvə (əhvə),qəlb (əlb). həmçinin "q"hərfi sözün ortasında olanda da ixtisar olunur. msa-da "əqulu"(deyirəm) misirdə (əulu). standart ərəb dilində ilk hərfi "c"olan sözlər isə,misir dialektində "q"kimi oxunur. (cədid-qədid yeni, cəmil-qəmil gözəl)
dialektlərlə standart ərəb dilinin tək fərqi bu da deyil. mənsubiyyət şəkilçiləri standart ərəb dilində "kə"(kişi cinsi),"ki"(qadın cinsi)
amma dialektlərdə sait samitdən önə keçir:
həyatək(sənin həyatın),həyatik (sənin həyatın qadın cinsi).
bunnan əlavə misirlilər "necəsən?"deyə soruşanda "izzayək?"(k.c) izzayik (q.c). deyir. amma standart ərəb dilində "keyfə halukə?"(haluki q.c)
"nə?"sualı msa-da "ma,maza" ,misir dialektində "eyh"dir.
ma ismukə (adın nədir? ismiki q.c)
ismak eyh(adın nədir? ismik q.c misir dialekti)
başqa fərqlər də var:
msa-da "ənə əşrəbu"(mən içirəm)
misirdə "ənə bəşrəb (mən içirəm).
msa-da hə(bəli)"naam",misirdə "ayva"
msa-da yox(xeyir) "laa"
misirdə "ma"və ya "miş"
körfəz dialekti, (səudiyyə,küveyt,qətər,bəhreyn,bəə,cənubi iraq-bəsrə)
modern standart ərəbcəyə yaxındır. bununla yanaşı iraq ərəbcəsi də standart ərəb dilini xatırladır.
iraqda "necəsən?" şunək? (şuniç qadın cinsi)
şu ismək (ismiç q.c adın nədir?)
şuxbərək (nə xəbər?,nə yenilik var? bu söz modern standart ərəbcədə "ma əl cədid?"kimidir.) qalan əksər sözlər standarta çox yaxındır "qəlb","qəhvə"kimi sözlərdə misir dialekti kimi "q"götürülmür.
amma suriya,livan dialektləri misir dialektini xatırladır.
livanlılar fransız sözlərinə daha çox meyl edirlər (əlcəzair kimi olmasa da)
məğrib dialekti: afrikanın şimal qərbini aid etmək olar. burda danışılan dil ərəb,bərbər sintezidir və asiya ərəbləri onu rahat anlaya bilmirlər. mərakeşdə "necəsən?" "vəşrək lə bəs?"dir məsələn.
əl cəzair,tunis dialektləri də standart ərəbcədən uzağdır. (xüsusən tunisdə ərəb,tamazixt sintezli dialekt)
liviyalılar isə o qədər fərqli danışır ki, artıq öz dialektlərinə"əd dəricə" (ləhcə) adı veriblər.