S Ö Z A L T I

pol tomas anderson və lars von trier | kino

onların hər ikisi müəllif rejissorlarıdır. biri avropalı, digəri amerikalı. amma onların oxşarlıqları da az deyil. "black book" dərgisi bu iki böyük rejissoru bir araya gətirməyi bacarıb və anderson özünün ustası saydığı trierlə müsahibə alıb.

lars von trier: – ən çox danışmadığım istədiyim şey varsa, o da aktyorlar haqqındadır. sizə bundan əvvəl də dediyim kimi, "maqnoliya" filmini çox bəyəndim. sizin aktyorlardan nələrə nail olduğunu görmək çox xoş idi. özümə aid nəsə bir bağlılıq gördüm bunda. siz demisiz ki, bu ona görədir ki, aktyorlarınızı çox sevirsiz.
pol anderson: – aha...
lars von trier: – bu şokedicidir. siz onları sevirsizsə, necə birgə işləyə bilisiz?
pol anderson: – ...onlar öz sözlərini əzbərləyib, mənə deyirlər və...
lars von trier: – və siz də "hazırsız?" sualı verirsiz.
pol anderson: – başladıq.
lars von trier: – başladıq? və onlar öz sözlərini deməyə başlayırlar?
pol anderson: – gəlin, anladım. mən "maqnoliya"nı yazanda, düşüncəmdə aktyorları da nəzərdə tutmuşdum. bu bir üstünlük idi. aktyorlar məni qorxutmur. bilirsiz kim qorxudur? pis aktyorlar. yaxşı aktyorlarla işləmək, dahi bir musiqiçini dinləmək kimi bir şeydi. amma pis aktyorlarla işləmək dəhşətdir. onlar özlərini necə aparmasını, nə deyəcəklərini axtarırlar. və rejissor çəkiliş zamanı nəyəsə konsentrasiya olanda həmin pis aktyorlar əl-ayağa dolaşır, bütün fikirləri dağıdırlar. belə anlarda onları boğmaq istəyirsən. mənim bəxtim onda gətirdi ki, ilk işlədiyim aktyor filip beyker xoll kimi istedad idi. məncə siz də aktyorlarınızı sevirsiz...
lars von trier: – (gülür)
black book: – siz demək istəyirsiz ki, aktyorları sevmək sizlik deyil, lars? yəni siz məsafə saxlayırsız daim?
lars von trier: – mən bunu etməməyə çalışıram. amma yaxşı filmlə rejissor arasında duran şəxslər də məhz aktyorlardı. başqa cür etmək olmur. amma burda söhbət idarədən gedir. idarəsiz çəkmək istəyən heyvanlar aləmini çəkə bilər. idarə olunmadan çəkilən onlardı.
pol anderson: – amma hamıya aid deyil...
lars von trier: – hə, hamıya aid deyil. kimisə idarə etmədən də nəticə almaq mümkündür. burda isə söhbət etibardan gedir. ona görə mənim işlərim rejissorluqdan çox oyunu xatırladır. var sadəcə aktyorlar və böyük hərfli aktyorlar. stellan (stellan skansqardı nəzərdə tutur) sadəcə aktyor ola bilməz.
pol anderson: eyni sözləri mən filip (seymur xoffman) və con si rayli haqqında deyə bilərəm. onlar da sadəcə aktyor deyillər. onlar mənim ailə üzvləridir.
lars von trier: – hə və məhz onlar sənin ailə üzlərinə çevrildiyinə görə, sən artıq onların nələrə qadir olduğunu gözəl bilirsən. əmin kimi... sən bilirsən o nə edə bilər, nə yox. hərdən sənə elə yaxın ola bilər ki, sən ona şans verməzsən. bu da ədalətsizdir.
pol anderson: – bəs, rejissor asistenti, opeator və ya montajçıya aktyorlardan daha çox güvənə bilərsiz?
lars von trier: – indi mən "sinemaskop" formatında çəkirəm və hər zaman böyük bir kamera ilə əlləşirəm. ətrafımda yüzə yaxın adam var və onlar: "uğurlar!" qışqırıb, yoxa çıxırlar. və biz 4 saata yaxın baş-başa qalırıq. aktyorlar və mən. ona görə mənim bütün fobiyalarım texnikalarla bağlıdı. ona görə məndə klaustrofobiya var. mən heç nə deməsəm, heç nə baş vermir. inanmazsınız – amma son dörd ay ərzində mən olduqca ağır krizis keçirirəm. mənim psixi dururum olduqca gərgindi.
pol anderson: – niyə? bu çəkiliş zamanı baş verir ya sonra? daha aydın izah edə bilərsiz bu halı?
lars von trier: – əlbətdə ki, qanunauyğunluq mövcuddur. sən film çəkərkən bütün gücünü ona tükədirsən və ölümünü təsvir etməyə belə gücün qalmır. baden-puella sindromu yaranır. nə olur, olsun irəli-irəli getmək istəyirsən. qarşıdakı günləri, həftələri yada salıb, vaxtın qalması ilə təsəlli tapırsan. mazoxizm yaranır. sənə çətindi... amma davam edirsən, davam edirsən... ağrılardan həzz almağa başlayırsan. amma bitməsə işinə görə ölə də bilərsən.
pol anderson: – yazanda bunları təsvir edə bilirsiz? indi nəsə yazırsız?
lars von trier: – yox, yox. indi mən nikolu (nikol kidman) gözləməkdən pərişan haldayam. əsasən mən ssenari yazanda bunu tez bir zamanda edirəm. amma indi artıq yarım ildir ki, mən onu gözləyirəm... və hər şey çox dəhşətlidir. və bu filmə görə deyil. ölümdən qorxmağa başlayanda tüfürürsən filmə, onu qəbul edib-etməyəcəkləri, orda kimin çəkiləcəyi düşüncələrinə. sadəcə kino üzərində işləmək – bu əhvalı yüksəltmək, öz sistemindən çox şeyi atmaqdı.
black book: nikolu gözləmək deyəndə nəyi nəzərdə tutursuz?
lars von trier: – biz nikolla çoxdan bir qərar vermişik ki, birgə işləyəcəyik. amma artıq yarım ildən çox vaxt keçib, amma mən hələdə onun qrafikasında boş vaxtın olacağını gözləyirəm. başqa film çəkə bilmərəm bu halda. çünki, trilogiyamı tamamlamalıyam. və hər üç filmində eyni aktrisa oynamalıdır.
pol anderson: – "doqvil" ideyası hardan yarandı? nə vaxt yazdız? bilirdiz nələr olacaq...
lars von trier: – yox. mən onu tamamladım və alındı. və mən çox sevindim ki, alındı. nikolu çox bəyəndim. ya da onun qəhrəmanı qreysi. çünki, işlədiyim bütün qəhrəmanlardan bir az daha aqressiv, bir az daha insan idi.
pol anderson: – bir dəqiqə anlamadım. siz qəhrəmanı nəzərdə tutursuz ya aktrisanı?
lars von trier: – (uzun fasilə) o bir az daha çox insaniyəti olan qəhrəman, bir qədər az insaniyəti olan aktrisadır. amma mənim qreysin nikol qarışığı ürəyimcə oldu. və mən anladım ki, məhz qreyslər davam etməliyəm, çünki, açarı tapmışdım. mən bu filmlə nəsə demək istəmişdimsə, davam etməli idim. çünki, mənə görə iki cür rejissor var: hansılar ki, hər dəfə yeni nəsə təqdim edirlər. məsələn kubrik kimi. və hansılar ki, eyni standartan, mövzudan kənara çıxmadan çəkməkdən bezmirlər. məncə əsl rejissor eyni standartdan əl çəkməyəndi.
pol anderson: – bir neçə il sonra siz tamam başqa şey deyəcəksiz...
lars von trier: – icazənizlə mən yenə bayaqkı mövzuya qayıdım... mənə nikolun qeyri insani naturası çox xoşdur. bilmirəm "qeyri insani" sözü nə qədər uyğundur. bilirəm, bu söz bir qədər kobud səslənir, amma mən tamam ayrı məna nəzərdə tuturam. o həddindən çox intizamlı, ustalıq səviyyəsi zirvədə olan biridir. və belə bir meqa ulduzu bir qədər əymək ideyası əla idi. nəticə baxımından biz onun professionallığından, ustalığından sui istifadə etdik. o bunu bilərək razı oldu. hədər olmadı işimiz.
black book: o böyümək istəyir...
lars von trier: – hə, çox istəyir – o çox, çox, çox casrətlidir bu baxımdan. çox... həddindən çox istəkli və cəsarətli. əsl böyük aktyorlar kimi. mən ona görə üçlük etmək istədim. amerikanı anladan üçlük.
pol anderson: – lars, mən nə edim ki, sizi amerikaya gətirə bilim?
lars von trier: – bütün avropanı nüvəli qışa çevirin. (gülür)
pol anderson: – yaxşı edərəm. mən nə desəz edərəm.
lars von trier: – qulaq asın, mən axı amerikalıyam.
pol anderson: – nə mənada?
lars von trier: – mən artıq ordayam. mən amerika həyatında iştirak edirəm.
pol anderson: – doğurdan? (gülür)
lars von trier: – mən dəqiq bilirəm orda vəziyyət necədir. burdakı kimi. siz bilirsiz axı, amerikanlar nə vaxtsa avropalı olublar. ən yaxşı halda mənim rahat ünsiyyətdə olduğum amerikalılar. və onlar yəqin ki... yox, bu haqda danışmasan yaxşıdır.
pol anderson: – danışın, danışın. xahiş edirəm.
lars von trier: – amerikaya köçənlərin çoxusu ağıllı olmayıblar. (gülür) yox, qulaq asın. pozun bunu xahiş edirəm. bir çox hekayələr var ki, insanlar amerikaya aclığa görə köçüblər. amma liberal cəmiyyətdə aclıq olmayan yerə köçmək normal prinsiplər çərçivəsindədir. və əsas ideya da elə bundadır. amma artıq insanların buna icazəsi yoxdur. indi yemək olan yerlərə köçmək yaxşı ideya sayılmır. amerika da sərhədlərini bağlayıb, düzdür? amma nə vaxtsa amerikanın üstünlüyü elə hamını buraxması idi. danimarkaya inteqrasiya – çox ciddi bir şeydir. gələn kimi səndən soruşurlar: "danimarkalı olacaqsan?" "hə, əlbətdə, hə"... elə o anda sizi arxadan güllələyirlər. inteqrasiya üçün dili, milli adətləri, ov etməyi – heyvanlara incitmədən öldürmək və s. bilməlisən. deyirlər ki, bizi gəlib ziyarə edənlər mütləq dil bilməlidir. qurban olum, bəsdirin. bu ki, skandinaviya modelidir... insanları cəmiyyətə inteqrasiya edirlər ki...
black book: – ayağa qalxmağa kömək olsunlar.
lars von trier: tamami ilə doğrudur. amma burada özünə güvən hissi böyükdür! mən nyu-yorkda heç vaxt olmamışam, amma mənə çaynataun ideyası çox xoş gəlir. məncə bu əla ideyadır.
pol anderson: – bilirsiz lars, mən "doqvil"ə baxanda onu amerikaya bənzətmədim. mən onda daha çox balaca şəhərin mentalitet sıxıntısını gördüm. və sona qədər ağlımın ucundan da amerikaya oxşarlıq keçmədi.
lars von trier: – mən sizinlə tamami ilə razıyam. amerika mövzusunda yeganə oxşarlığı mən pozitiv atmosfer yaratmağa çalışmaqla etdim. mark tven və steynbeklə oxşarlığım məhz buna görədir.
pol anderson: – bir dəqiqə. ola bilməz! mən də artıq bir ildir ki, steynbekin təsirindəyəm. çox oxuyursuz onu?
lars von trier: – cavanlıqda, hə.
pol anderson: – onun "amerika və amerikalılar" hekayə toplusu kitabı var və çox gözəl kitabdır. mən onu sizə oxumağa vermək istəyərdim. orda bəzi məqamlar sanki "doqvil"dən götürülüb. son illərdə bu mənim üçün çox vacib idi. o vyetnamda döyüşüb və gördüklərini qələmə alıb. romantist olması ilə yanaşı həm də amerika tarixinin ən güclü jurnalist və yazıçılarından biridir.
lars von trier: – mən onu elə də çox oxumamışam. mənə elə gəlirdi ki, kadr arxası tekst çox amerikasayaq idi. amma sonradan bir çoxları bunun belə olmadığını dedilər.
pol anderson: – məncə tekst britaniyasayağıdır.
lars von trier: – o britaniyasayağı deyil. mən bu haqda con hertlə də danışdım. o da eyni sözləri dedi. sadəcə britaniya və danimarka qarışığı bir şeydir ki, amerikasayağı olması üçün çalışılıb.
pol anderson: – filmin sonunu "young americans" musiqisi ilə bitirmək ideyasına necə gəldiz?
lars von trier: – pol bettani və mən devid bouinin əsl fanatı idik. və çəkiliş günlərinin birində meydançadakı sönüklüyü görüb, bu musiqini qoşduq. hamı rəqs etməyə başladı. mənə həmişə bu melodiya xoş gəlib, sözlərini isə anlamıram... bu günə qədər də anlamıram. (gülür)
pol anderson: – amma mən "young americans"ı anlayıram!
lars von trier: – mən düşünürdüm ki, onun sözlərində "bütün gecəni o gənc amerikalı idi" oxunur, amma əslində "bütün gecəni o gənc amerikalı arzulayırdı". bu isə əməlli-başlı fərqli şeylərdi. (gülür)
söhbətin bu yerində pol andersona zəng gəlir və onun təcili nyu yorka gəlməsi xəbəri verilir.
lars von trier: – narahat olmayın.
pol anderson: – mən narahat deyiləm. sizə elə gəlir ki, mən narahatam? lars, mən indi sizinlə əyləşmişəm və siz mənim qəhrəmanımsız. necə narahat ola bilər bu vəziyyətdə insan?
lars von trier: – buşla (corc buş-dan söhbət gedir) əyləşsəz də narahat olmayacaqsız?
pol anderson: – corc buş sizi ağ evə dəvət etsə dəvəti qəbul edib, gedərsiz?
lars von trier: – təyyarədə bu düşüncə ilə uçmaq çox narahat olar.
pol anderson: – biz sizə kömək edərik.
lars von trier: – əgər corc məni ağ evə gətirtmək istəsə, o bunu bacaracaq.
pol anderson: – baxın məsələn bir gün corc sizə zəng edib, desə ki, "lars, istəyirəm siz ağ evə gələsiz və biz sizin etdikləriniz haqda danışaq"... getməzdiz?
lars von trier: – ee... yox (gülür) bəs siz?
pol anderson: – əlbətdə. mən eşitmişəm ki, "buqi stili gecələr" filmi klintonun xoşuna gəlib. sonradan "maqnoliya" filminin də kopyasını istəyiblər. və mən buna çox sevindim.
lars von trier: – biz deyəsən "dalğaları yararkən" filmini göndərmişdik.
pol anderson: – ağ evə?
lars von trier: – klintona ya onun qızına və daha bir neçə qohumuna. axı onlar video mağazalarına gedə bilmirlər. ağ evdən çox uzaqdı oralar.
pol anderson: – bilmirəm, amma mən eşitdiyimə görə klinton gecələr "mak donalds"a gedirdi, məsələn. məncə o sadəcə evdən çıxmaq üçün bəhanə axtarırdı.
lars von trier: – amma buşla müqayisədə klinton daha yaxşı oğlan idi, hə? məsələn o saksafonda ifa edə bilirdi.
pol anderson: – o saksafonda ifa edir, ətək arxasınca qaçırdı. amma məhz belə bir insanı prezident kimi görmək xoş idi.
black book: – belə bir sual vermək istəyirəm. pol, bir amerikalı kimi sizin üçün amerika nə deməkdir?
lars von trier: – əla! bəsdirin, əşi! sizin üçün danimarka nə deməkdir? sizin böyük silahları olmayan, necə də gözəl ölkəniz var.
pol anderson: – mən onu sevirəm. mən onu sevsəmdə, dünyada sevdiyim yerlər də həddindən çoxdur. mən ona olan sevgimdə azadam. mən kaliforniyada doğulmuşam və oranı sevirəm. o yaxın illərə qədər olduğu kimi qalmışdı... arnold şvarszeneqer dövrünə qədər. nyu yorku da sevirəm. ona görə ki, təyyardən enən kimi, kök insanlar görürsən. və bir də hamı burdadı.
lars von trier: – bu indi nə deməkdir?
pol anderson: – o deməkdir ki, bu hisslər insana rahatlıq verir. amerika ilə fəxr etmirəm. amma görürsən ki, hamı burda, gözünün qabağında bütün dünya insanları kimi eyni məqsəd uğrunda mübariə aparır – bir damcı xoşbəxtlik tapmaq üçün.
lars von trier: – hə, bununla razı olmamaq olmaz.
pol anderson: – bu yaxınlarda mən xorvatiyada oldum. orda çox gözəl bir deyim var: "burda hər küçənin öz idarə edəni var və bizdə 87 siyasi partiya var." eyni şeyi mən amerika haqqında da deyə bilərəm. mən həmişə hökümətin və bütün güclü dövlətlərin əleyhinə olacağam. həmişə!
lars von trier: – amma deyirlər ki, mən amerikalı olmasam da amerikanı yaxşı istiqamətdə dəyişməyin yollarını amerikalılardan daha yaxşı bilirəm. bundan böyük axmaqlıq eşitməmişəm. bu təkcə sərhədlər və millətçiliklə əlaqəli deyil, eləcə də siyasi, baza prisiplərini dərindən bilmək deməkdir ki, insanların rifahı üçün nə etmək mümkündür.
pol anderson: – niyə filminizi "doqvil" adlandırdız?
lars von trier: – biz vinterberqlə konslagerlər haqqında müzakirə edirdik. və hər şey o dəqiqə amerika üzərində toplandı (gülür). yox, biz konslagerlərdəki, ciddi intizam haqqında danışırdıq. bildiyimə görə orda insanları heyvana çevirərək, intizam teoriyası yaratmaq mövcud imiş. onları heyvana çevirərək idarə etmək daha asandı. insanları heyvana çevirmək əslində çox asandı: ona istədiyini etməyə şərait yaratmaq kifayətdir. bu konslagerlərin əsas strateqiyası idi. sonra biz itlərdən danışdıq və mən dedim ki, filmi nəsə "vil"lə əlaqələndirməliyik.
pol anderson: – demək bir neçə səbəb var.
lars von trier: – (gülür) az deyil. mənim vəziyyətimdə ən təəcüblüsü odur ki, amerika haqqında olduqca çox bilirəm. 80% kiv-dən aldığım amerika haqda informasiya, 80% qəzetlərdən oxuduğum amerika, 80% televiziyaların göstərdiyi amerika. təsvir edirsiz?
pol anderson: – məgər digər ölkələrdə fərqlidir?
lars von trier: – eyni şeydir. amma bu mənim bir hissəmin amerikaya çevrilməsindən xilas etmir. mən istəsəm də, istəməsəm də. yaxud, istəsəz də, istəməsəz də amerika mənim bir hissəmə çevrilir. və bu da danışdıqlarıma haqq qazandırır. lənət şeytana! mən amerika haqqında danimarkadan daha çox eşidirəm.
pol anderson: – əla!
lars von trier: – mən "maqnoliya" filminə baxdım. düzün desəm özümə aktyor seçmək üçün, amma filmi çox sevdim. o çox avropasayaqdır. hərçənd ki, son zamanlar mən avropa filmlərini sevməməyə başlamışam. onlar amerika havasına giriblər. amma təbii ki, bu zövq işidir. hər kəs öz istədiyi kimi çəkib, həzz almağı bacarmalıdır. "maqnoliya" filmində də bu cür olduğuna əminəm. özünü sevindirmək gözəl bacarıqdır.
pol anderson: – güvəndiyim insanlar barmaq sayı qədərdir. əgər mən film çəkirəmsə, bunu heç şübhəsiz ilk növbədə özüm üçün edirəm. amma elə insanlar var ki, istəyirəm filmlərimi onlara da izlədim və onlar da bəyənsinlər. bəyənməsələr də pis deyil. çünki, filmdən çözmədikləri "niyə", "nə üçün" sualları onları nigaran qoyacaq və rahat buraxmayacaq. bu isə əladır.
lars von trier: – ilk filmimi andrey tarkovskinin izləməsi mənim üçün oduqca vacib idi. və onun heç xoşuna gəlmədi (gülür). o dedi ki, bu başdan sona cəfəngiyatdır. həmin film "cinayət elementi" idi. necə axı o bu filmi bəyənmədi!
black book: – siz nə hiss etdiz?
lars von trier: – o an sanki böyüdüm. amma daha bir şey desə idi, ona olan indiki sonsuz hörmətim olmazdı. kinonun problemi ondadır ki, yaxşı rejissorlar var, hansılar ki, ya zamanla öz istedadını itirir, ya da ölürlər. ya da hər ikisi birdən.
pol anderson: – siz izlədiyiniz filmlərin adlarını xatırlamaqda çətinlik çəkirsiz? mən hə. yalnız bəyəndiyim filmlərin adları yadımda qalır. "dalğaları yararkən" filmini xatırlayıram. o filmi izlədiyim gün "buqi stili gecələr" filmini montaj edirdik. axşam tək oturub, bu filmə baxdım. və sanki, gecənin qaranlığına günəş doğdu.
lars von trier: – bu ona görədir ki, biz filmləri bütövlüklə bəyənmirik. hamı kimi izləmirik. ona görə heç nə anlamırıq. elə sevdiyim filmlər var ki, ilk izlədiyim zaman qəti bəyənməmişdim.
pol anderson: – məsələn hansı?
lars von trier: – məsələn "barri lindon" (stenli kubrikin filmi). bu çox qəribə filmdir.
pol anderson: – o filmi ilk dəfə izləməyə başlayanda düşündüm ki, çox ciddi filmə baxacağam. amma sonradan "lənət şeytana, bu çox gülməlidir" dedim. eyni sözləri mən "doqvil" haqqında da dedim. filmi əvvəldən anlamayanda ona olan münasibət tamami ilə fərqli olur.
lars von trier: – mən bu haqda nikolla da danışdım. o da kubriklə bu haqda danışdığını dedi. stenli özü bu filmini sevməyib. və onun çox uzun olduğunu da bildirib.
black book: – o elə hesab edib ki, film çox uzundur?
lars von trier: – qulaq asın, o son səhnə var, hansı ki, o öz imzasını qoyur. yarım saata qədər çəkir həmin epizod, düzdür? o sadəcə öz adını yazır, amma bu yarım saat vaxt aparır. o əgər bu filmi uzun sayırdısa mən bu filmdən kəsməli çox kadr tapa bilərəm.
pol anderson: – di, di-di-di-di, di-di-di, di-di-di (filmdən musiqini xatırladır). siz onunla nə vaxtsa qarşılaşmısız? ona görə soruşuram ki, məsələn mən nikolla tanış olanda onu da görmüşdüm. filmimin ssenarisini özüm yazdığımı öyrənməyənə qədər məndən zəhləsi gedirdi. amma öyrənəndən sonra mənə olan münasibəti dəyişdi. yəni rejissorsansa "rədd ol, get burdan", yazarsansa "həə, bu başqa məsələ".
lars von trier: – mənə doğma olan daha bir film var – "maral ovçusu"
pol anderson: – ilk çıxan zaman baxmısız ona?
lars von trier: – mən ona 10 dəfədən çox baxmışam.
pol anderson: – doğurdan? bəs sonra hansı filmləri deyə bilərsiz?
lars von trier: – rejissorları pazolini, antonioni olan bir çox köhnə italiya filmlərini sadalaya bilərəm. əsas odur ki, sən əsl kinonun mahiyyətini dərk etməyə başlayırsan. mən bunu hersoq və vim venders filmləri ilə dərk etdim. amma fransa yeni dalğası ilə maraqlanmaq üçün gec idi. kinoda qəribə bir sual var – nə qədər açıqsan kinoya? amma çox davam etmir. 5 il, bəlkə də bir az artıq bir müddət.
black book: – bəs sizin, pol, öz "maral ovçunuz" var?
pol anderson: – hə. ilk ağlıma gələn "çənələr"di.
lars von trier: – "çənələr"? mən bu filmi izləməmişəm.
pol anderson: – "çənələr" filmi mənim üçün olduqca vacib bir film oldu. mənim atam los-anceles televiziyasında diktor peşəsində işləyirdi. bir gün o evə videomaqnitafon, "oz ölkəsinin sehrbazı", "monti payton" və "çənələr" filmlərinin kopyasını gətirdi. mən bu filmləri dəfələrlə izləyə bilərdim. sonra illər keçdi... bayaq dediyim kimi, müxtəlif filmlərə baxdım. həmçinin "dalğaları yararkən" filminə. amma qəribədir... məhz bu filmi mən kopya edə bilmədim. olduqca saf qəbul etdim bu filmi.
lars von trier: – hesab edirsiz ki, "dalğaları yararkən" belə təmiz filmdir?
pol anderson: – deməyin mənə bu haqda. deməyin! eşitmək istəmirəm.
lars von trier: – yox, o yaxşı niyyətlə çəkilmişdi. amma təmiz adlandıra bilmərəm mən o filmi. mənim üçün bu çətin mövzudur. çünki, bizim evdə baden-pauell mövzuları qadağan idi.
pol anderson: – sizin evdə qadağan olan nə idi?
lars von trier: – baden-pauell. məhz o əsgərləri tərbiyələndirmək olarsa, uşaqları da mümkündür. ona görə din, tərbiyə, möcüzə və s.. bu mövzular mənə təsir etmirdi. filmi mən amerikasayağı sayıram (gülür).
black book: – ssnarini yazmağa nə qədər müddət lazımdır?
lars von trier: – 3 həftə.
pol anderson: – 3 il.
lars von trier: – bu ona görədir ki, mən arxaya boylanmağı sevmirəm. ona görə hər şeyi çəkiliş meydançasında etməyi sevirəm. siz isə aktyorlarınızı sevirsiz.
pol anderson: – məncə siz də gizlin də olsa aktyorlarınızı sevirsiz.

bitkilərin yaddaşı | elm

bəli, bitkilərində yaddaşı var!
yaddaş deyəndə nəzərdə tutulan, ətrafa verdikləri reaksiyalar və onunla uyğunlaşmalarıdır. zaman-zaman özlərini qorumaq üçün müəyyən taktikalar yaradır və bunları gücləndirirlər. bir az dərinə getsək, bu yaddaş iki faktorla müəyyən olunur: kimyəvi və genetik.
bitkilər hər hansı bir "təhlükə" ilə qarşılaşanda kimyəvi siqnallar buraxır. yəni kimyəvi maddələr istehsal edir, məsələn, alkaloidlər, saponinlər, jasmonat və salisilik asidlər. bu kimyəvi maddələr gələcəkdə oxşar hücumlara qarşı daha tez və effektiv cavab verilməsini təmin edir. nəticədə, bitki bu kimyəvi siqnallarla öz mühafizə sistemini inkişaf etdirir.
kimyəvi yaddaşın ətraf mühitlə əlaqəli olduğunu gördük. amma uyğunlaşma, yəni adaptasiya qismi də var ki, buna da genetik faktorlar cavabdehdir. bitkilər soyuq hava şəraitinə uyğunlaşmaq üçün genetik strukturunu dəyişir. bu dəyişikliklər bitkilərin dnt-sində baş verən dəyişikliklərdir hansı ki, nəsillərə ötürülə bilər. gələcək bitki nəsli bu mühit şəraitinə daha yaxşı uyğunlaşa bilər. və hop, siz epigenetik dəyişikliklərin nə olduğunu öyrəndiniz.
indi isə sizə bitki yaddaşına aid sadə bir misal: "küsən çiçək" (mimosa pudica). toxunduqda bükülür və "küsür". bu, onun ətraf mühitə reaksiyasıdır və eyni zananda bu mühit dəyişikliklərinə uyğunlaşma qabiliyyəti onun yaddaşının bir göstəricisidir.
daha bir nümunə pomidor və sarımsaq bitkiləridir; zərərverici hücumu zamanı bu bitkilər kimyəvi siqnallar, əsasən, "alilsulfid" qazını yayaraq qonşu bitkiləri xəbərdar edir. məktəbdə müəllim gəlir deyən uşaq kimi -*
yekunda bu yaddaş ilə uzun müddət özlərini qoruya bilir, ətraf mühitlə daim əlaqədə olurlar.

oneitis | sağlamlıq

Özünü bir qadına obsessiv dərəcədə bağlayan kişilərin düşdüyü sindromdur. Sindromun yaranmasının dərinliyinə getsək, bunun səbəbkarının valideynlər və media olduğunu görmək olar. Uşaqlıqdan oğlanlara bütün qadınların mələk olduğu, səbr edib bütün uğurları əldə etdikdən sonra isə həmin mələyin "özünün ona gələcəyi" fikri beyinlərinə yeridilib. Halbuki bu ən böyük mifdir. Bu mifologiyanın bir hissəsi də türklər demiş "ruh eşi" yalanıdır. Kimsə bilərəkdən və ya bilməyərəkdən bu söhbəti açsa sizə mifi satır. Tək, bir, ruh eşi ya da adına hər nə deyirsinizsə deyin, boş söhbətdir. Çöldə sizin və mənim üçün bir çox xüsusi insan var. Əmin olun ki, tək deyil. Sadəcə ruh eşi ölən və ya ondan ayrılıb həyatına davam edən, yenidən evlənən insandan soruşsanız bəs edər. xülasə odur ki, kef edin, bir adama ilişib qalmayın, həyatınızı çürütməyin. entryni sevdiyim bir aforizmlə bitirirəm: "There are some good ones and there are some bad ones, but there is no one".

charlotte gainsbourg | kino

(baxma: Şarlotta Gensbur)

bu aktrisa haqqında təzə bura gələndə də başlıq açmışdım amma 6 oktyabr faciəsinin qurbanı oldu. olsun yenə yazarıq yox da yenidən yazdıran aktrisadan çox qadındır. charlotte ilə ilk tanışlığım trierin Nymphomaniac filmi ilə başlayıb. o filmdən sonra o qədər sevmişdim ki, bu qadını işdə oturub film siyahısını tutub 23 filmin 23nə də baxmışdım. əvvəl filmlərə rejissor-rejissor (yəni bir rejissor seçib onun bütün filmlərinə baxırdım) baxırdımsa, charlottedan sonra filmlərdəki aktrisalara və ya aktyorlara görə baxmağa başladım.

charlotte rejissor, aktyor, müğənni Serge Gainsbourgin və aktrisa Jane Birkin qızıdır, ki bunu da hamımız bilirik. aktyorluq fəaliyyətinə 1984-cü ildə çəkilən " Sözlər və musiqi" filmi ilə başlayıb.
aktrisalıqla yanaşı həm də müğənni olan charlotte " just like woman", " hey joe", " voyage" və s mahnıların ifaçısıdır. çox güman səsinin olması atasından, gözəlliyi anasından keçmədir. atasıyla rəqs edə-edə ifa etdiyi Charlotte for Ever mahnısı ən sevdiklərimdəndir. ayrıca " Charlotte for Ever" adlı filmin rejissoru elə serge gainsbourgdur.

Filmoqrafiya

Sözlər və musiqi (1984) / Paroles et Musique
Ədəbsiz qız (1985) / L’Effrontée
Əbədi Şarlotta (1986) / Charlotte For Ever
Təşəkkür, həyat (1991) / Merci la vie
Sement bağ (1992) / The Cement Garden
Aşiq (1992) / Amoureuse
Ceyn Eyr (film, 1996) / Jane Eyre
Sevgi və s. (1996) / Love etc.
Milad piroqu (1999) / La Bûche
Səfillər (2000) / Les misérables
Feliks və Lola (2001) / Felix et lola
Mənim arvadım aktrisadır (2001) / Ma femme est une actrice
21 qram (2003) / 21 Grams
Lemminq (2005) / Lemming
Biri gedir, o biri qalır (2005) / L’un reste, l’autre part
Yuxu elmi (2006) / La Science des Rêves
Subay qalaraq necə evlənməli? (2006) / Prête-moi ta main
Mən orada yoxam (2007) / I’m Not There
Antixrist (film, 2009) / Antichrist
Ağac (2010) / The Tree
Melanxoliya (2011) / Melancholia
Narahat etməyin (2012) / Do Not Disturb
Nimfoman (2013) / Nymphomaniac)

son olaraq bir dostumun charlotte haqqında dediyi fikri paylaşım. "Sənət əsəridir bu qadın; zəyif aktrisa, zəyif ifaçıdır, lakin tanrı üzünün, gözlərinin və əllərinin gözəlliyi, dərinliyinə görə onu bağışlamaq gücündədir". əl-qərəz aktrisalıqdan çox qadının dibidir.

thomas malthus

charles darwinin təsirləndiyi şəxsiyyətlərdən biri. bildiyimiz kimi malthus əhalinin həndəsi silsilə, resursların isə ədədi silsilə ilə artdığını yazmışdır. darwin isə buna istinadən bildirirdi ki, insanlar daim təbii resurlardan çox artacaq lakin təkamülə daha tez uyğunlaşacaq növlər həyatda qalacaq. düzdür müasir dünyada həyat şəraitimiz dəyişib və biz cəngəllikdə, meşədə yaşamırıq və digər vəhşilərlə mübarizədə olmaq məcburiyyətində deyilik, lakin hələ də təbii seçmə öz işini görür. təbii seçmənin ən yaxşı izahını darvin tovuzquşlarında verirdi. bildiyimiz kimi təkamül insanın ətraf-mühitə uyğunlaşmasını təmin edir ya da insan ətraf-mühitə uyğunlaşaraq təkamül edir. * təbiət mükəmməl deyil və istisnalar var lakin erkək tovuzquşlarında daha parlaq və daha böyük qanadları olan növləri hələ də mövcuddur. bu qanadlar onların hərəkətinə,qaçmasına maneə törədir və daha tez ovlanmasına səbəb olur, lakin bu qanadlar nisbətən qısalmamış. bu növ seçmə həyatda qalmaya görə yox məhz təbii seçməyə görə baş vermişdi çünki dişilər daha parlaq və böyük qanadlı erkəkləri seçmişlər.

pol tomas anderson və lars von trier | kino

bitkilərin yaddaşı | elm

oneitis | sağlamlıq

charlotte gainsbourg | kino

thomas malthus

maltus nəzəriyyəsi

from up on poppy hill | kino

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

war thunder | oyun

(youtube: )

Sözaltı iceberg | sosial

oksigen ★ wiki | elm

kimyəvi elementlərin dövri sistemində 2-ci periodun 6a grupunda yerləşən çox qüvvətli qeyri-metal. sıra nömrəsi 8, ən çox yayılmış izotopunun kütləsi 16 atom kütlə vahidinə bərabərdir. oksigen bütün dövri sistemdə flüordan sonra ən qüvvətli qeyri-metaldır. ona görə flüordan və təbii ki, nəcib qazlardan başqa bütün elementlərdən elektron qopara bilir, yəni oksidləşdirir, yandırır. flüor haqda ayrıca entry girəcəm birazdan. oksigen qüvvəcə ikinci olsa da, flüordan daha məşhurdur, çünki təbiətdə çox yayılıb. dövri sistemdə 3 ən güclü qeyri-metal var ki, bunların hidrogenlə molekulları arasında hidrogen rabitəsi deyilən, bir rabitə yaranır. oksigen də bu 3 elementdən biridir. oksigenin hidrogen ilə molekulu, yəni su, məhz yuxarıda bəhs etdiyim hidrogen rabitəsinin köməyi ilə 100 dərəcə selsi-yə qədər maye halında qala bilir. müqayisə üçün deyim ki, dövri sistemdə oksigenin altında yerləşib, onunla bənzər kimyəvi özəlliklərə sahib olan kükürdün hidrogen ilə birləşməsi h2s, eynilə su molekuluna bənzəsə də, artıq mənfi 60 dərəcədə qaynayır. indi təsəvvür edə bilərsiniz oksigen niyə bu qədər önəmlidir. məhs oksigenin bu qədər güclü olması, suyun gec qaynamasına və həyat üçün əlverişli olmasına səbəbdir. maddələrin oksigenlə oksidləşməsi, enerji ayrılması ilə həyata keçir və buna yanma deyilir. elə gündəlik təcrübələrinizdən də bilirsiniz ki, yana bilən maddələrin sayı, yana bilməyənlərdən çoxdur. bu da oksigenin gücünü bir daha sübut edir. tanıdığınız yana bilməyən maddələr də zatən artıq yanmış, oksidləşmiş vəziyyətdədilər. məsələn su, hidrogenin oksigendə yanmasından əmələ gəlir. yanma reaksiyası həyatın təməl daşlarından biridir, belə ki, tənəffüs reaksiyası, hansı ki, elə yanmadan başqa bir şey deyildir, sizin bir nömrəli enerji mənbəyinizdir. bundan başqa oksigenin qabağına çıxan hər zibillə reaksiyaya girməsi bəzən ciddi problemlər yaradır. belə ki, təbiətdə çıxarılan metalların əksəriyyəti oksidləşmiş şəkildə tapılır və təmizlənməlidirlər, reduksiya edilməlidirlər. bundan başqa metallar açıq havada belə oksidləşərək, paslanırlar. oksigenə saf halda təbiətdə o2 və ya o3 molekulları şəklində rast gəlmək olur.

high tension | kino

(youtube: )