13 may 2020 :
hələ bircə uğurlarını görə bilmədiyimiz sektor. bu dünyagörüş, səviyyə teması da ölüb uje. necə dünyagörüşüdürsə tarqovidan o yana it dəftərində adları yoxdur * glş
kim nə deyir desin azərbaycanda 90lardan bəri götdü başdı təhsil alan yeganə uşaqlar türk liseyi məzunları olub. yeri gəlib burda o liseyləri tənqid də etmişik amma fakt ortadadır
universitetləri, institutları rüşvətdən keçilməyən, elm adamlarının əksəri plagiat məqalələr, dissertasiyalarla elm adamı olan, ağlı başında bütün universitet işçilərinin avropa, amerikaya qaçıb getdiyi, pulu olan valideynlərin də uşaqlarını rus məktəblərinə buraxmadığı bir pasyak ölkəni və pasyak təhsil sistemini gətirib azərbaycana nümunə kimi göstərirsiz
o boyda steklov institutunun 90%i sovetlər dağılan kimi rusiyadan çıxıb getdi, günün bu günü bir qrup rus riyaziyyatçı ölkədəki təhsilin bərbad vəziyyətini düzəltmək üçün yığışıb independent university of moscow deyə azad bir universitet qurublar, amerikadan dəstək alıb ayaqüstə qalırlar, rusiya təhsil nazirliyi pul belə ayırmır. mexmatın verdiyi təhsil zay olduğu üçün. uşaqlar da universitetdə dərsləri bitən kimi bu independent universitetə gəlirlər ki nəsə öyrənə bilsinlər
get rusiyada normal savadı, dünyagörüşü olan birindən soruş gör bakalavrı birtəhər başa vuran kimi hara qaçmaq istəyir və rus təhsili haqda nələr düşünür.
rusofob. yox bir sikimin başı. dünyadan, təhsildən xəbəri olmayanlar, üfüqü glamour osturaqçılarla sərhədlənənlər gəlib burda sektor müqayisəsi aparırlar. kənd məktəblərində camaat götü dona dona, istilik sistemi olmayan məktəblərdə oxumağa, həyat qurmağa çalışır, bunlar tarqovida ayaqlarında scooter o yan bu yana fırlanıb, iki dənə də rus dilində osturaq kitab oxuyub intellektual olublar.
əvvəla birinci gedin öyrənin intellektual nə deməkdir. pabucumun intellektualları
umbay edilmiş umbay. ədalət dilənəcəyinə aç sözlüyün qaydalarını oxu.
yallah.
edit:
umbay ediləndən sonra götürüb yazarların tanrıya demək istədikləri başlığına belə bir entry guppuldadıb və təbii olaraq nifrət və ya təhqir ifadəsi səbəbilə silinib.
ey uca rebbim, ey böyük allahım, ey rehman, rehim, azim, kerim, cabbar ve qahhar olan allahım sen bu kafir topluluğa lenet ele ya rebbim, onlar ki, haqq sesimizi susdururlar, senin adını zikr etmeyimize bele döze bilmirler, deliye dönürler sen onları qahhar isminle kahr eyle ya rebbim, sen onları bu dünyada da axiretde rezil rüsvay ele ya rebbim, köklerini kes allahım, sonlarını ebu cehlin, ebu lehebin, fironun sonu kimi ele ya rebbim. oyunlarını başlarına çevir ya rebbim. şübhesiz ki, senin buna güce yetendir, şübhesiz ki, bunun üçün senin ol demeyin yeterlidir. amin, amin, amin.
(baxma: fetullah gülenin sözlükdəki səfiri)
Zimbardo tərəfindən keçirilən, tarixin ən çox səs gətirən təcrübələrindən biri. təcrübə 1973-cü ilin yay aylarında Stanford universitetinin zirzəmisində keçirilib. Zimbardonun təcrübəni keçirməkdə əsas məqsədi sosial statusun və yaxud cəmiyyətdə tutulan pozisiyanın insan davranışına təsirini ölçmək idi. Təcrübə 2 həftəlik müddət üçün nəzərdə tutulsa da, sadəcə 6 gündən sonra gözlənilməz nəticələr verdiyinə görə sonlandırılmışdır.
Təcrübənin mahiyyəti haqqında qısa məlumat verim. 24 nəfər iştirakçısı olan eksperiment həbsxana simulyasiyası idi. Zimbardo püşk atma yolu ilə iştirakçıların bəzilərinə məhkum, bəzilərinə isə qardiyan rolu verir və zirzəmidə yaradılmış suni həbsxanaya yerləşdirir. Öz rollarına bürünən iştirakçılar artıq ilk günlərdən sahib olduqları pozisiyaya uyğun davranmağa başlayırlar: əllərinə güc keçdiyinə görə avtoritarlıq edən qardiyanlar və iyerarxiyada aşağıda olduqlarına, görə bütün qaydalara tabe olan məhkumlar.
Suni həbsxananın intizamını qorumaqda məsul şəxs olan qardiyanlar normal həyatda etməyəcəkləri davranışlar sərgiləyirlər: məhkumlara haqsız cəzalar verir, öz vəzifələrindən sui-istifadə edərək məhkumlarla qeyri-etik davranırdılar. Lakin Zimbardo bu davranışları görsə də, "görək axırda nə olacaq" marağı ilə təcrübəyə davam edir. Qardiyanlar təcrübənin qaydalarına zidd olaraq, məhkumların yataqlarını götürürlər. Həmçinin tualetə getməyə də qadağa qoyur, və hər həbsxana otağına bir vedrə qoyub bundan sonra bura işəyib sıçmalarını tələb edirlər. Gözünə döndüyüm Zimbardo hələ də kayfdadır. Təcrübənin dayandırılması üçün iştirakların bir-birlərini şoşqalamalarını gözləyir. Bundan bezən məhkumlar üsyan qaldırır, qardiyanların sözünə əməl etmirlər. Bununla da, qardiyan və məhkumlar arasında olan münasibət daha da kəskinləşir. Qardiyanlar artıq məhkumlara daha ağır cəzalar verirlər. Nəhayət, Zimbardo eksperimentin qeyri-etik olduğuna görə 6-cı gündə ona xitam verir.
Qeyd. Eksperiment burda danışdıqlarımdan daha çox hadisələri özündə ehtiva edir. Xırdalıqlara girib sizi yormaq istəmədim. Eksperimentə aid 1 sənədli; Quiet Rage: The Stanford Prison Experiment (1992), 3 dənə də bədii film mövcuddur; das experiment (2001), experiment (2010), The Stanford Prison Experiment (2015) . daha yaxşı təsəvvür yaranması üçün bunlara bir göz ata bilərsiniz.
Maraqlısı isə odur ki, qardiyan roluna bürünən iştirakçılar post-eksperiment intervyuda bildirirlər ki, eksperimentdə etdikləri hərəkətlərə gündəlik həyatda yol verməzdilər. Gəl gör ki, əllərinə güç keçəndə elədiklərinin şahidi olmuşduq.
Burdan çıxaracağımız nəticə odur ki, əlinizə başqa insanlara pislik etmə gücü keçmədiyi üçün özününüzü yaxşı biri adlandırmaq önyarqı olar. Həmin vəziyyətdə biz olsaydıq, əksəriyyətimiz məhkumlarla eyni şəkildə rəftar edərdik. Onsuz zimbardonun eksperimentində məhkumlara yaxşılıq edən qardiyanlar da var idi. Lakin aralarındakı mübarizə kəskinləşdikcə, edilən qeyri-etik davranışlara göz yumurdular.
Zimbardonun eksperimentinə görə, hərkəs içinə qoyulduğu qəlibə uyğun davranış sərgiləyir və qəlibdən çıxdıqdan sonra normal həyata qayıdır. Bunu hamımız edirik: dərs vaxtı uşaqları döyən amma çöldə həmin uşağı görəndə üzündən öpüb səmimi şəkildə salamlaşan müəllim də; balaca qardaş olduğuna görə onu hər yerə buyuran böyük qardaş da; siyasi mitinqlərdə aktivistləri döyən amma real həyatda, bəlkə də, həmin aktivistlərdən biri ilə dostluq etmək potensiyalı olan polis də; cəbhədə düşmən əsgərinə işgəncə edən əsgər də bunu edir. insanların əllərinə güc düşən kimi içlərində olan boşluğu doldurmaq üçün avtoritarlıq edirlər. Təbii ki, sadaladığım insanların əlindəki güc o qədər də böyük deyil. Gəl gör ki, insan daha böyük gücə sahib olduqda azğınlaşır. məsələn, hitler, stalin və mao kimilər böyük gücün azğınlaşdırdığı sadist adamlardan bir neçəsidir. Belə adamlar insanlara individual olaraq deyil, sürü kimi baxırlar, hər an ölümə göndərilməyə hazır olan bir sürü kimi.
Nəysə söhbətimizə qayıdaq
illər sonra eksperimentin iştirakçılarından biri ilə yenə intervyu edirlər. Sözügedən iştirakçı bildirir ki, bu eksperiment bizə sadəcə gücün insanın necə azğınlaşdıra biləcəyini deyil, həmçinin cəmiyyətdə tutduğumuz mövqenin və kütlənin insana olan münasibətinin onun davranışına necə təsir edə biləcəyini göstərmişdir.
Albert Camusun bir sözünü burda xatırlatmaq istəyirəm "Əksər hallarda düzgün adamlar da müəyyən şəraitə düşüb başqalarını yamsılamalı olurdular." Albert Camusun bu sözü taun (vəba) romanındandır. əsərdə oran adlı şəhərdə taun epidemiyası yaranır və millət ac qaldığına görə, evlərə girib oğurluq edir. Oğurluq edənlərdən bəziləri də epidemiyadan əvvəl düzgün insan kimi tanınanlar olur.
Bir başqa misalı isə öz ölkəmizdən verək. Bildiyiniz kimi, fevral ayında parlament seçkiləri oldu. Seçkilərdə ən çox qınanılan insanlar topa-topa bülleten atanlar idi. Gəlin indi həmin adamların içində olduğu şəraitə baxaq; Belə adamların əksəriyyəti orta yaşdan biraz yuxarı, işdən evə, evdən işə gedən, apolitik vətəndaşlardır. Yəni belələrinə maraqlı deyil ki, milli məclisdə bəhmənyar oturur, ya həsənqulu oturur. Onlar uzunmüddətli fikirləşmirlər. Sadəcə bugünü necə yola verim dərdindədilər. Və sizi əmin edirəm ki, nə qədər yaxşı adam olursunuz olun, əksəriyətiniz həmin adamın yerində olsaydınız, onun elədiyi kimi hərəkət edərdiniz. Heçnə yox, sadəcə internetə çıxış olmasa idi, onları söyən gənclərin əksəriyyəti elə onlar kimi fikirləşəcəkdi. Sizin əlinizdə imkan var ki, telefonu açıb digər ölkələrdəki vəziyyəti görüb azərbaycandakı vəziyyət ilə müqayisə edəsiniz. Hər gün xoşqədəmin verilişinə, və yaxud türk seriallarına baxan adamlardan hökumətin siyasətindəki qüsurları görməyi və bununla da ən düzgün, ən adekvat seçim etməyi gözləmək səfehlik olardı. Təbii ki, mən bunu topa-topa bülleten atanlara haqq qazandırmaq üçün demirəm. Sadəcə həmin adamın belə düşünməsi onun günahı deyil. Yaşadığı şərait onu belə davranmağa, belə düşünməyə vadar edir. Onları söyməklə, "gələcəyimizi məhv etdilər" deməklə heçnə düzələn deyil. Mövzuya biraz materialist yanaşsaq deyə bilərik ki, yaşadıqları şərait dəyişsə, onlar da dəyişəcək.
Söhbəti elə yerə gətirdim ki, entrini bitirməkdə çətinlik çəkirəm. Bitirmək məburiyyətində də deyiləm, qoy elə belə yarımçıq qals
Sözlükdəki bəzi yazarların da əziyyət çəkdiyi hal, vəziyyət. insanı sözlükdən soyudan səbəb də desəm uyğun olar. Kitab oxumaq sənin dünyagörüşünü artırar, sənə həyat məktəbindən dərslər öyrədər. Fəqət bu yolda “mənim bildiyim gerçəklər gerçəklərdir” ab-havasına girib xoşuna gəlməyən hər fikrin sahibinə kitab qoxusundan uzaq cahil kimi baxmaq... nə bilim. Mənə görə sadəliyi itirdiyimiz an cahilliyə qovuşuruq. Oxuduğumuz kitabların sayını yarışdırıb kimdənsə üstün olduğumuza qərar verməzdən öncə dönüb bir az təvazökarlıq kitabından da səhifə çevirək.
Yox, sənin dediyin hər şey həqiqət deyil. Yox, mənim heç vecimə deyil sən neçə kitab oxumusan. Çünki sən başa düşmürsən ki, fərqli insanlar, fərqli fikirlər və dünyagörüşləri var. Sözündə azadsan, hörmətdə məcbur.
Kitab oxuyub özünüzü yığışdıra bilməyəcək səviyyəyə gələcəksinizsə, lütfən oxumayın. Ağzınızın ağ qatığını kitabların sarı səhifələri ilə səhv salmayın. Sadəcə başqalarına yuxarıdan aşağı baxmaq üçün və onlardan üstün olmaq üçün oxumayın. Çünki hələ ki bir kəs ola bilməmişik.
Kitab oxumayan insanların çatışmazlıq kompleksindən yaranan fikir. əslində isə belə bir şey mövcud deyil. * glş
tamamilə real olduğu kimi, 2 aydan bir özünü "aydın" hesab edən 3-4 çolpanın bir araya gəlib "niyə kitab oxumuruq" kimi başlıqlarla canlı yayımda məhz bu tipajdan olduqlarını sübut etdikləri haldır.
əvvəlcə, hər invidiualın özünə uyğun informasiya toplamaq üsulu var. bu, kimdəsə kitabdır, kimdəsə film, kimdəsə sənədli film, kimdəsə qısa videolar, bəzilərində isə bunlar heç biri - onlar, həqiqətən də, doğuşdan tənqidi düşüncə sahibidirlər və ətraf mühitləri də (misal üçün çox savadlı ailə fərdləri, intellektual dost mühiti, yaxşı orta məktəb, uğurlu universitet və sairə) icazə verir ki, o insanlar əlavə materiallara müraciət etməsinlər. bu halda demək ki, sizin (yaxud bizim) kitab oxuyub-oxumamağımız yalnız özümüzə lazım olan şəxsi informasiyadır. dünən kitab oxuyan sabah fövqəlinsana çevrilib 3-cü gözünü açmır, yəni.
daha sonra isə kitab oxuyuruqsa, nə oxuduğumuz o feildən daha çox önəm daşıyır. mənim tanıdığım insanlar var ki, "eyni ulduzun altında" kitabı ilə fotosessiya edir sırf kitab oxuduğu başa düşülsün deyə.
əgər, həqiqətən, alt mətnində əxlaqi, mental, spiritual, yaxud bunlardan başqa önəmli dəyərlər təcəssüm etdirməyən əsərləri oxuyursansa, özünün kitab oxumağınla böbürlənsən nə olar, böbürlənməsən nə.
bir də 2012-2013-dən bəri facebookda 20-30 yaşlı "kitab oxumayan insandan xeyir gəlməz" deyib şərhlərdə kitabdan danışaraq dolayı yolla özünü bəyəndirməyə çalışan insanların kitab oxumayanlara etdiyi kiber-bullinq (ona bənzər idi) insanları "ala sən canı qoy oxuyum, təki bunlar xəta-bəlalarını məndən uzaq eləsinlər" fikrinə yönəlməyə məcbur etdi. ondan sonra da araya best-sellerlər, türk yazıçılar, wattpaddən çıxıb kitab olanlar, kitab çıxaran köşə yazarları girdi, o gündən günümüz qaradı.
insanların niyə bu qədər bağlandığını anlmadığım şeydi. mən şəxsən sözlükdən instagramdan daha çox istifadə eliyirəm (intelektual olduğumu deməyə zad çalışmıram). instagramda izlədiyim tanış insanlar bir də bəzi xoşuma gələn sənətçilər və səhifələr (məsələn: uğur gallen, satrayn1, atavrattroll və s.) var. onların da nə paylaşdığını görmək üçün 10-15 dq vaxt bəs eliyir. yəni bundan artıq camaatın vaxtı nəyə gedir?
explore-un məntiqini başa düşürəm. sonsuz bir feed var və hər dəfə refresh edəndə bu feed yenilənir. sizi maksimumu orda tutmağa yönəlib bu alqoritm. amma explore-da maraqlı nə var axı? mənmi görmürəm? bildiyim qədəri ilə explore-da mənim maraq dairəmə uyğun şeylər çıxmalıdı. amma nə vaxt girsəm ya blur effektindən burnu seçilməyən qlamur qızlar çıxır qabağıma ya da ki, gic gic maqazin xəbərləri (damla belə osturdu və s.). halbu ki, heç birini follow etmirəm ya da like atmıram. mənim instagramımmı xarabdı görəsən?
gijdıllaq trollardan və realda ağzının suyunu axıdıb bura girəndə özünü intellektual kimi soxuşduranlardan bezmiş platforma.
Futbol tariximizin unudulmaz insanı.
Dinamo moskvanın heyətində 4 dəfə ssri çempionu olub, 2 dəfə ssrinin ən yaxşı oyunçular siyahısında yer alan keçmiş futbolçu san siroda milana 4 goal vurması ilə də adını futbol tarixinə yazdırıb.
Belə ki,bu rekord 2014cü ildə sassuolo futbolçusu domenico berardi tərəfindən təkrarlanıb. Elə həmin ildə də ələkbər məmmədov tək yaşadığı evində ölü olaraq tapılıb.
1 qız övladı olan ələkbər məmmədovun anası belorus vətəndaşı olub,atasını isə 6 yaşında olarkən itirib.
Ələkbər məmmədov milli komandanın tarixində də hələki məğlubiyyət almamış yeganə məşqçi olaraq da qalır. qısa dönəm və müəmmalı şəkildə komandadan ayrılmağına baxmayaraq yeni qurulan milli ilə 3 qələbə 1 heç-heçə ilə yadda qalıb.
dövlət məktəbinin 11-ci sinfində, azərbaycan bölməsində oxuyan biri kimi deyə bilərəm ki, rus bölməsi başı boş bir kütlə yetişdirir. ssri dövrünün rus bölmələri barədə heç nə fikir yürüdə bilmərəm, görməmişəm, yaşamamışam nəticədə. amma müasir rus bölmələri tam bir faciədir.
mənim əsas xarici dilim rus dilidir. birinci sinifdən müəllimimizin təkidi ilə dərslərdə rusca danışırdıq. ona görə də dili normal səviyyədə də bilirəm. yəni demək istədiyim budur ki, dil öyrənmək üçün heç də rus bölməsində oxumaq lazım deyil. bəzi valideynlər rusca bilməsələr belə, sırf uşağı rus dilli olsun deyə onun gələcəyini məhv edirlər. bədbəxt uşaq da əli aşından da olur, vəli aşından da, nə rus dilini təmiz öyrənir, nə də azərbaycan dilini. hətta 11 il rus bölməsində oxuyub "Сколько падежей есть в русском грамматике?" sualına 9-10 deyənləri görmüşəm (əslində, 6 падеж (hal) var).
digər bir bədbəxtlik isə müəllim mövzusundadır. abituriyent hazırlığı üçün seçim çox məhduddur və ya heç yoxdur. bakı-sumqayıtda yaşayanlar "dərs evi", "hədəf" kimi kursların yarıtmaz dərslərini keçə bilirlər, rayonda və bölgələrdə isə vəziyyət daha ciddidir. bundan ötrü də bu bölmələrin illik buraxılışında az bir qism universitetə daxil olur.
nəticədə demək olar ki, rus bölmələrindən kəllə uşaqlar gözləyən, ya da uşağının kəllə olması məqsədilə ona bu əziyyəti yaşadan azərbaycanlı valideynlər papaqlarını son dəfə qarşılarına qoyub düşünməlidirlər. bilməliyik ki, rusiya təhsil sistemi əla və ya yaxşı olsaydı, buraxılış imtahanlarından 100-150 balı güclə yığanlar attestatla rusiya, ukrayna, türkiyə yolunu asfaltlamazdılar.
Bəzi başlıqlara elə entrylər yazılar ki, nöqtəsi qoyulmuş kimi olar. Daha əlavə heç nə yazmaq istəməzsən. Fəqət bu başlığa yazmağı lazım gördüm. Başlayaq ondan ki, bu “azsektor” qardaş və bacılarımızın həmişə “russektor”a qarşı çəkingənliyi olub. Səbəbi mən çox zaman dil bariyerində görmüşəm. Məktəb dövrlərimdə indi olduğumdan qat-qat daha mehriban və sosial idim, bu səbəbdən də rus sektordan dostlar qazanmışdım.
Şok, şok! Onların başında iki buynuzu, arxalarında sallanan quyruğu yoxdur! Nə də yadplanetli deyillər. Bilirəm, inanmaq çətindir. Axı onlar özünü göylə aparan elit təbəqədirlər. Və ya daha da yaxşısı, Sovet sistemi ilə gedən səfeh yığnaqları. Əxlaqsız allahsızlar?
Yox, əzizlərim. Onların sizdən, məndən heç bir fərqi və ya əksikliyi yoxdur. Rus sektor dostumun da dediyi kimi “əlinə təsbeh alıb rusca danışan qaqaşlar” burada da mövcuddur. Başqa dünyada da yaşamırlar, düzdür, bəzən nə qədər azad olduqlarına baxıb mən də elə düşünürəm. Onlarda da başıbağlı qızlar olur, onlar da əxlaq problemli nəsil yetişir. Bu “başıboş səfeh kütlə” oturub rusca ədəbiyyat da oxuyur, azərbaycanca da oxuyur. Sən də oxuyursan? Lap yaxşı. Onda çox da yorma məni.
Xülasə. Bu iki sinif arasında tək problem ünsiyyətin yaratdığı çətinlikdən doğan qorxudur. Rus dilini öyrənməyə çalışa və ya doğma dilinizdə onlara müraciət edə bilərsiniz. Səndən, məndən yaxşı danışırlar ana dilimdə. Sevgiylə qalın, hörmətlə qalın.
Əgər birini tanımaq istəyirsinizsə, sadəcə onun yanında sakit qalın. Sizin haqqınızda nə fikirləşirsə, deməli özü o xüsusiyyətləri daşıyır. insanlara həmişə qeyri-müəyyənliyə bir ad vermək maraqlıdır.
Fəlsəfədə nihilizm heç bir şeyin var olmadığını, heç bir şeyin bilinməyəcəyini müdafiə edən düşüncə tərzidir. Nihilizm həm bilik fəlsəfəsiylə, həm dəyər fəlsəfəsiylə,həm də varlıq fəlsəfəsiylə əlaqəli olan bir təlimdir. Nihilizm təlimi, bilik fəlsəfəsində hər cür biliyin bir aldanma olduğunu, biliyin olmadığını; əxlaq fəlsəfəsində insan hərəkətlərini tənzimləyən dəyərlərin olmadığını; varlıq fəlsəfəsində isə heç bir şeyin var olmadığını müdafiə edir.
Erkən dövr Yunan filosofu Gorgias bu düşüncə tərzinin təmsilçilərindən biridir. Bir sofist olan Gorgiasın fikrincə heç bir şey var deyil (hər kəsin üzərində birləşərək var deyə biləcəyi bir varlıq yoxdur), bir şey bir şəkildə var olsa belə o bilinə bilməz, bir şey bir şəkildə var olsa və bilinsə belə bu məlumat başqalarına ötürülməz. Nümunədən də məlum olduğu kimi sofistlər varlığın bilinməyəcəyi şəklindəki düşüncələrini, dil və hissiyyat problemləri ilə əlaqələndirirlər. Onlara görə düşüncələrimizi ötürmək üçün istifadə etdiyimiz simvollardan ibarət olan dil güvənli deyil. insanlar arasında dil vasitəsilə qurulan əlaqə tam deyil nisbidir. Hiss və qavrayışa söykənən biliklər də nisbidir. Bu halda onlara görə varlıqlar üzərində ortaq bir məna da olmayacaqdır.
Bu görüşün ən önəmli nümayəndəsi Nietzschedir. Var olan dəyərlərə, nizama qarşı çıxar və heç bir dəyər tanımaz. Nietzsche müasir insanın mənimsədiyi dəyərlərin ənənəvi dayaqlarının çökdüyünü deyirdi. Buna görə də köhnə dəyərlər atılıb, bütün dəyərlər yenidən qurulmalıdır. Bunu edəcək olan insan da güc baxımından üstün insandır. insan dəyər yarada bildiyi ölçüdə üstün insan olaraq azaddır.
Buna görə də insanlar güclülər və zəiflər deyə iki yerə ayrılırlar. Azad əxlaqı təyin edən,fərdin güclü və ya zəif olmasıdır. Mövcud əxlaq sistemini zəif insanlar yaradıblar, bu əxlaq sistemi qul əxlaqıdır. Qul əxlaqı insanın zəifliklərini ön plana çıxaran, yaşam gücünün əksilməsinə səbəb olan əxlaqdır. Bu əxlaqın qarşısında isə güclü insanların yaratdıqları aristokrat əxlaqı var. Aristokrat əxlaqı güc baxımından ərsəyə gələn üstün insan əxlaqıdır. Üstün insan dövrünün hər cür üfunətli dəyərlərini rədd edən, özünü aşmış və yeni dəyərlər yaradabilmə gücünə sahib insandır. Öz dəyərini özü yarada bilən insan öz əxlaqını da özü yaradar. Bu səbəbdən də universal əxlaq anlayışı ola bilməz.
Heççilik ya da Nihilizm və ya Yoxçuluq 19-cu əsrin ortalarında Rusiyada, xüsusən gənc intellektual təbəqə arasında özünə tərəfdar toplayaraq yüksələn və bu səbəblə özünə böyük fəlsəfi axınlar arasında yer tapan bir fəlsəfi düşüncə tərzidir.
Latıncada “heç” mənasına gələn “nihil” sözündən yaranan nihilizm, günümüzdə bir çox spesifik alt qollara ayrılmaqla bərabər, ən məşhur tərifilə: hər şeyin mənadan və dəyərdən məhrum olduğunu müdafiə edən fəlsəfi baxışdır. Nihilistlər tanrının varlığını, iradənin azadlığını, biliyin imkanını, əxlaqı və tarixin xoşbəxt sonunu rədd edərlər.
Nihilizm; metafizik və əxlaqi gücləri yox sayan, mövcud olan dəyərlərə və nizama qarşı çıxan,heç bir iradəyə boyun əyməyən baxışların ümumi adıdır.
Nihilizm; bilik fəlsəfəsi, əxlaq və siyasət sahəsində qəbul olunmuşdur. Və yenə nihilizm hər şeyi, hər həqiqəti və dəyərləri rəddetmə şəklində ortaya çıxmışdır.
Nihilizm təməldə estatizmin bütün formalarını yadırğayar, fayda verməyi və elmi müdafiə edər. ictimai elmləri və klassik fəlsəfə sistemlərini bütünlüklə rədd edər.
Nihilist fikir Friderich Nietzsche, Neyzen Tevfik, Ludwig Andreas Feuerbach, Henry Thomas Buckle, Max Stirner, Albert Camus, Arthur Schopenhauer, Jean-Paul Sartre və Herbert Spencer kimi mütəfəkkirlərin təsirində qalmışdır. insanın bədən və ruhdan ibarət olan düalist bir quruluşu olduğunu rədd etdiyi üçün dinlərin də şiddətli təzyiqinə məruz qalmışdır.
Rus ədəbiyyatında nihilizm ifadəsi ilk dəfə Nedejin’in bir məqaləsində istifadə olunub.
Friederich Nietzsche, Schopenhauerin nihilist fəlsəfəsi ilə yola çıxmışdır. Lakin ona görə, nihilizm səhv və əskik başa düşülürdü. Nietzsche zamanla nihilizmi yenidən təməlləndirdi. Nihilizmin ən əskik tərəfi həyata mənfi təsir etməsiydi. Nietzsche, “Yanlış nihilizm”-i yaşayanları kitablarında tez-tez “pessimistlər” deyə adlandırırdı. Bu pessimizmi məğlub etmək lazım idi. Gerçək bir güc fəlsəfəsi üçün, həyata müsbət təsir edən bir fəlsəfə lazım idi. Həyatın dəyərini anlamalı və bu dəyəri ucaltmalı idilər.
Nihilizmin ən çox tanınan nümayəndələrindən olan Nietzschenin fikrinə görə, nihilizm yüksək idealların dəyərlərini itirmələrindən qaynaqlanan mənfi düşüncə mövqeyidir. Nietzsche, nihilizmin soy kötüyünü meydana gətirərkən bunun aşıla biləcəyinə də toxunmuşdur. Qorxular, qarşı çıxmalar, etirazlar, varlığı (tanrını) aydın bir həqiqət edən varlıq idealizminin çöküş əlamətləridir. Nietzsche üçün “Tanrı öldü” və bu varlıq artıq “özünə yaraşdırılan bütün dəyərləri heçə endirən bir yoxluq” olmuşdur. Yəni Nietzsche “Tanrı öldü” deyəndə Avropada və dünyada tanrı anlayışının yadırğandığını və yox edildiyini söyləmək istəmişdir.
Bütün bunlara baxmayaraq, J.Grenierə görə Nietzsche əsla bir nihilist olmamışdır. “Güc istənci” adlı kitabında dediyi kimi Nietzsche, nihilizmi sonuna qədər yaşamış və onu aşmışdır. Nietzsche nihilizmin aşılması lazım olan bir şey olduğunu müdafiə edirdi. Bəs, nihilizm necə aşılar? Bu suala Nietzschenin verdiyi cavab belədir: “Biz təbiətdəki bütün əxlaqı rədd etmirik, əxlaqın ümumbəşəri olduğu anlayışını rədd edirik və bir əxlaq qaydasını rədd və ya qəbul edərkən onun həyatı inkişaf etdirici yoxsa maneə törədici olduğunamı baxarıq.” Nietzsche, kölə və bəy əxlaqı olaraq iki əxlaqdan bəhs edir. Onun fikrincə cəmiyyətdə bütün fərdlərin meydana gəlmə səbəbi “üst insan”-a çatmaq və onun məqsədlərinə xidmət etməkdir. O zaman nihilizm “kölələrin əxlaqı” olaraq meydana çıxar; kölələr, gerçək həyatdakı gücsüzlüklərini unutmaq üçün, bir ideala və ya uydurma bir tanrıya ehtiyac duyarlar. Heçlik sorğusu olan nihilizm, idealist bir yadırğama məntiqindən qaynaqlanır. Həyatı, incəsənət vasitəsilə, “azad düşüncə” olaraq doğruluyacağına, şüur adına yadırğayar.
Heidegger isə Nihilizmi qərb düşüncəsini meydana gətirən elementlərdən biri kimi görər.Bu görüş, dəyəri və “var olan”-ı təyin etmək üçün gerçəkdə, varlıq sualını soruşmağı özünə qadağan edir. Gorgias isə nihilizmin aqnostik istiqamətini vurğulayaraq “Heç bir şey var deyil, var olsa da naməlum, bilinsə də başqalarına yayılmaz” demişdir.
Sizin qızınızla görüşürük biz,
Gedirik gah yolla, gah kənar izlə.
Bunu mən bilirəm, siz bilmirsiniz,
O gəlir sizin öz icazənizlə
Tələbə yoldaşı, rəfiqəsi var,
işi də çox olur, bəzən dərsi də
Mənəm qızınızın, necə deyərlər,
“Tələbə yoldaşı”, “rəfiqəsi” də
Mən başa düşürəm, siz anasınız,
Ürəyə sığılmış adi həyəcan.
O evə dönüncə nigaransınız,
Evdə olanda da mən nigaranam
Bir ömrün mənzili uzaq, ya qısa,
Məhəbbət, doğmalıq, hansı qədimdir?
O, sizin incə bir qızınızdısa,
O, mənin yeganə səadətimdir
Siz də heyransınız, mən də bu qıza,
Kimin qapısından o, keçməlidir.
Dünya elədir ki, biri tapırsa,
Biri, təbiidir… itirməlidir
Duruluq rəmzidir sizin qızınız,
Gözündən oxunur qəlbi, isməti.
Sizin bu sevdada uduzmağınız,
Sizin borcunuzdur, mənim qismətim
Gərək daralmasın bu eşqə həyat,
Deməyin biz kimik, nəçiyik, nəyik.
Yad ikən doğmayıq, doğma ikən yad,
Dünya qəribədir, biz qəribəyik
Sizin adınıza hörmət,ehtiram,
Qadın qarşısında əyilib aləm.
Mən də baş əyirəm, vidalaşıram,
Qızınız gələcək mən getməliyəm
Undertale 2015-ci ildə indie oyun yaradıcısı Toby Fox tərəfindən GameMaker Studio içində hazırlanmış bir indie Role-play oyunudur. Oyunda yerin altına düşmüş bir uşağın başına gələn əhvalatlardan söhbət açılır. Bu oyunun əsas məqsədi heç kimi öldürmədən yerin üstünə qayıtmaqdır. Oyun zarafatlarla boldur. Bu oyunu Toby Fox topladığı ianələr əsasında hazırlamışdır.