+22 əjdaha
2. Psixologiya dərsinə gecikmişdim və məndən əlavə gecikən bir neçə nəfər daha var idi. Sinfə girdiyimdə hər kəs ayaq üstdə dayanmışdı. Təəccübləndim və oturmadım. Digər gecikən tələbələr də ayaq üstdə durmağı seçdi. Müəllim hər kəsdən əyləşmələrini istədikdən sonra niyə ayaq üstdə durduğumuz məlum oldu; müəllim conformity fenomenini izah etmək üçün bu cür kiçik bir təcrübə keçirmişdi. Azlıq - gecikən tələbələr, çoxluğun - orada daha əvvəl ayaq üstdə duran tələbələrin davranışını təkrarladı.Conformity (peer pressure), azərbaycanca konformizm, insanların davranışlarında qrup normalarına uyğunlaşmaq üçün baş verən dəyişikliyə deyilir. Müəyyən situasiyalarda azlığın çoxluğun normalarını qəbul edərək davranışlarını bu normalara uyğun şəkildə tənzimləməsi konformizmə nümunədir. Çox hallarda içində dünyaya gəldiyimiz cəmiyyətin qaydalarını mənimsəyib ona uyğun hərəkət edərik. Təbii ki, azlığın çoxluğa təsir etdiyi hallar da mövcuddur (baxma: Minority influence).
Konformizm sırf müyyən edilmiş köklü qrup normalarına tabeçilikdən əlavə, ani situasiyalarda da üzə çıxır. Buna misal olaraq lift eksperimentini göstərmək olar. Liftə minən bir sərnişin üzünü liftdə daha əvvəl olan insanların üzünün baxdığı tərəfə istiqamətləndirir:
(youtube: 
)
)Konformizm fenomenini Solomon Asch'in apardığı məşhur eksperiment çox maraqlı şəkildə izah edir. Asch
bir neçə eksperiment subyektini bir otağa dəvət edir. Əslində onlardan yalnızca biri həqiqi subyekt olur, digərləri eksperiment barədə əvvəlcədən məlumatlandırılır. Asch iştirakçılara müxtəlif kartlar göstərir. Hər kartda 4 xətt olur və Asch iştirakçılara 1-ci xəttin digər 3-xətdən hansı ilə uzunluqca eyni olduğunu soruşur.
ilk 3-4 səfərdə hər kəs doğru cavab verir. Daha sonrakı cəhdlərdə eksperimentdən əvvəlcə xəbəri olan iştirakçılar hər birinin cavabı eyni olmaqla səhv cavablar verir. Həqiqi iştirakçı cavabının çoxluğun cavabından fərqli olduğunu gördükdə təzyiq hiss edir və növbəti cəhdlərdə o da çoxluğun səhv cavablarını təkrarlayır:
(youtube: )
)Konformizmin normative influence və informational influence adlı növləri var. Əgər fərd müəyyən qrup tərəfindən bəyənilmək və ya qəbul edilmək/təsdiqlənmək üçün davranışlarını qrup normalarına uyğunlaşacaq şəkildə dəyişdirirsə bu normative influence'ə nümunədir. Misal olaraq Asch'in eksperimentində eksperiment subyekti qrup tərəfindən qəbul olunmaq və hiss etdiyi sosial təzyiqi minimuma endirmək üçün sübut gözünün qarşısında olduğu halda qrupa uyğunlaşaraq səhv cavabları verir hansı ki, normativ təsirin nəticəsidir. Yeniyetmə vaxtlarınızı yadınıza salın və təsəvvür edin siqaret çəkməyən birisiniz, lakin dost qrupunuz siqaret çəkməyə başlayır. Siz siqaret çəkməyin yanlış olduğunu düşündüyünüz halda, qrupdan xaric hiss etməmək və yoldaşlarınız tərəfindən sosial təzyiqə məruz qalmamaq üçün çəkməyə başlayırsınızsa bu da normativ təsirə nümunədir (bu situasiya həmçinin koqnitiv dissonans (prinsip - davranış uyğunsuzluğundan yaranan diskomfort, təzyiq) da doğura bilər ).
Digər tərəfdən fərdin davranışını çoxluğun davranışına uyğunlaşdırmasının səbəbi çoxluq tərəfindən hansısa informasiya qəbul etməsidirsə, bu informational influence'dir. Misal üçün eskalatorda müyyən çoxluğun sağda dayanmasına baxmayaraq solda dayanırsınızsa, lakin daha sonra sağda dayanmağın soldakıların keçməsi üçün norma olduğu informasiyasını əldə etdikdən sonra sağda dayanmağa başlayırsınızsa, bu informational təsirə nümunədir.
Araşdırmalara görə, qadınlar kişilərə nisbətən daha çox konformist olmağa meyillidirlər. Qrupdakı insanların sayı artdıqca fərdin konformizmə meyilliliyi artır, lakin say müəyyən limiti aşdıqdan sonra konformizm meyilliliyi azalır; böyük çoxluq içərisində anonim hiss etdiyimiz üçün konformist olmağa meyillilik göstərmirik, halbuki kiçik çoxluq içərisində daha asan kimlikləndirilə bildiyimiz üçün qrup ahənginə uyğun hərəkət etməyə çalışırıq.
Bu kiçik türkçə sənədli film conformity/peer pressure fenomeninin daha yaxşı anlamağınıza işıq tuta bilər:
(youtube: )
)(baxma: Konformizm)
(baxma: peer pressure)
(baxma: Minority influence)
(baxma: normative influence)
(baxma: informational influence)
(bax: cognitive dissonance)