yeni ili tək qarşılayan insan

təbiət hadisəsi deyil dostlar. heç deyil.

köhnə bir dostun da ifadə etdiyi kimi: "təkliyin nə olduğunu öyrənən insan, yalnızlığa nifrət edən insandır"

şəxsim adıma danışa bilərəm: bir neçə il (fərqli şərtlər, şəxsi istək, çarəsizlik) növbəti ilə tək girmişəm. siz də bilirsiniz; təməldə dəyişən heç nə yoxdur. digər günlərdə olduğu kimi, oxşar yuxuları görmək ehtimalınız yüksəkdir.

qısa yazacam: dərviş olun ya da dərvişiyli təqlid edin; fərqi yoxdur. məsələ burasındadır ki, zaman zaman insanlardan nifrət etsəkdə, eyni bədənlə dəfələrlə sevişərək, gözlərimizi yumub başqa bədənlərin köməkliyiylə orqazm olsaq da, hamıdan uzaqda yaşayıb, asosyallığı həyat standartlarımıza tədbiq edərək, nihilizmə inansaq da; dəyişməyən tək şey, insanın ən təməldə çarəsizliyi və tək qalmağın verdiyi əlacsızlıqdır.

ona görə də, icazənizlə, hamınızın yerinə, elə bugün yanımızda olmalarını istədiyimiz insanları (lakin olmayan), bizləri təkliyə sürükləyən cəmiyyətləri, ağrılarından məcburi halda zövq almağa sövq edilmiş insanları təbrik edirəm.

yazar ilin son yazısını yazaraq, bu ili heç sevmədiyi insanlarla keçirir.

şərəfə!

zivot ze jinde

bədənindən utanan, alçaqlıq kompleksiylə müharibənin içində; dərinlərdə sevmədiyi əriylə harada sevişdiyini xatırlamayan anayla, həmin lirik ananın doğduğu şair jaromilin əlaqələrini, istər cinsəl, istər oidipal, istərsə də şeirsəl olaraq üzə çıxardan; zaman zaman sizi keçmişinizlə üzləşməyə dəvət edən, kimi vaxtlarda da eyni sətirləri dəfələrlə oxumağa məruz qalacağınız, milan kundera romanı. şeir kimi roman!

yaşam başqa yerdədir.

milan kundera: "sözünü ettiğimiz çağda, jaromil'in ülkesinde zerafet siyasal bir suçtu; o zamanlar giysiler (zaten savaş biteli bir kaç yıl olmuştu ve hala yoksulluk vardı) son derece sakildi; iç çamaşır konusundaki zerafetse bu çetin dönem tarafından suç konusu bir lüks olarak değerlendiriliyordu! o sırada piyasadaki donların çirkinliğinden (dizlere kadar inen ve önünde komik bir delikle süslenmiş olan bol donlar) rahatsız olan erkekler trainings adı verilen ve (adından da anlaşılacağı üzere) spor yaparken, yani stadlarda ve jimnastik salonlarında giyilecek ufak külotlar giyiyorlardı. garip bir şeydi bu: bu dönem çekoslavakyasında erkekler sevgililerinin yatağına futbolcu kıyafetiyle giriyor, sevgililerinin evine stada gider gibi gidiyorlardı."

azərbaycanlı oğlanların çox yaraşıqlı olması

yaraşıqlı yox; xarizmatik kişilərdir: bütün digər dünya kişiləri kimi öz sifət, bədən və ümumi görünüşləri genetikanın əllərində olan kişilərdir.

xarizma dəyərləndirilməsindən nəsibini almamış üçüncü sinif zövqlərə sahib qızların onları kənara itməsi; vəya kompleksə soxma cəhtlərini müşahidə etmək heç də çətin deyil. birincisi əsmərdirlər. əksəriyyətinin almacıq sümükləri çıxıqdır. burunları ağırlıqlı olaraq helenistikdir. gözləri açıq ya da tünd qəhvərəngidir. sarışınlar kimi ruhsuz deyillər.

mənfi cəhətləri: əksəriyyətinin boyları qısadır. geyim tərzləri formalaşmayıb. etik, kübar davranmağı öyrənməyiblər. vaxtı vaxtında sevişmə enerjilərini boşaltmağı bacarmadıqları üçün aqressiv və komplekslidirlər. (bunları əbəs yerə saymıram; səhv anlaşılmasın. zira insanın çöl görünüşünü iç görünüşləriylə qarışdıranlar üçün yazıram) dünya görüşləri; həmçinin intellekt gücləri qısıtlıdır.

xarizmaları avropada işə yarayır. asanlıqla (çöl görünüşləriylə: mənfi vəya müsabət) fərq edilirlər. sadəcə yuxarıda saydığım mənfi cəhətlər (ayaqqabılarının çirkili, əllərinin baxımsız, türk insanı kimi həftədə bir vəya iki dəfə çimmək alışqanlıqlarını da əlavə edərək) onlara qarşı ön mühakiməni, başqa millətlərin kişiləriylə qiyaslanma halını yaradır.

və şübhə yoxdur ki aralarında həm savadlı, etik və yaraşıqlı olanları da görmək mümkündür. və niyəsə onlar da bəzi azərbaycan qızlarının liqasına düşmürlər. tələbatları biraz kiçiltməkdə yarar var.

qısaca toparlasam: uşaq peydahlamaqdan qabaq seçəcəyiniz partnyora diqqət edin. uşaqlarınızı başqalarının altında bu tip dəyərsiz mövzuyla əzilməsinə şərait yaratmayın. hər kəsin şəxsi layiqi var.
aynaları da unutmayaq. aynalar da vacibdir.

cinayət və cəza

heç şübhə yoxdur ki üstünə çox yazılıb; dəfələrlə analiz edilib; fərqli yaş periyodlarında ayrı effektlərə səbəb olub. üstünə yazmaq niyyətindən uzağam. sadəcə xarakterləri haqqında qısa fikir bildirmək məqsədində olduğum roman.

avdotya romanovna. üç illik ayrılığı səkkiz səhifəlik məktuba sığdıran ana. kitabın sonlarına tərəf oğlunun cinayətindən xəbərsiz, bu dəfə dəliliyi ilə həsrətini sibirə göndərən qadın. rodyanın qatil olmasının arxasında gizlənən, ən vacib məhfumlardan biri. birincisi üçün bu bəlkə də rodyanın atasıdır.

katerina ivanovna. rus qadının avto portreti. uydurduğu yalanlara inananacaq dərəcədə alçaldılmış, yer və zaman zaman bu alçalmışlıqdan, bütün dostoyevski xarakterləri kimi zövq almağı bacaran köhnə aristokrat. neva gölünün qırağında qan (bütün reallıqlarını) qusaraq ölürdü.

razumihin. saf və sosyalizmin siqnallarını verən dost. həqiqi rus insanı.

profiri petroviç. mənə görə romanın ən güclü xarakteri. kinayəli gülüşləriylə rus bicliyini möhtəşəm təsvir edir. hər şey bir tərəfə! rodianla cinayət üstünə söhbətləri...

sonya semyonovna. sofu qadın. maria magdalena. isanın kədərli fahişəsi. fahişə* sonya qatil* raskolnikov dialoqlarında vicdanı təmsil edən zəyif qadın.

rodion romanoviç raskolnikov. cinayət və cəza.


cinayət və cəza bir cümləylə başlayıb, onunla da bitəbilərdi.

güldürən qəribə yuxular

fellini bir qış gecəsi yuxuma girərək, eynəyini azacıq aşağı salıb, mənə bunları ifadə edirdi: "mənə artıq, vaxt ayırmırsan cavan oğlan" italyan neo realismosunda insan faciələri, tragediyaları işıqlandırıldı. sən o işığın niyə uzağındasan?

mövzudan qısacıq kənarlaşaraq etiraf etməliyəm: yuxumda gördüyüm şəxs vəya əşyalara qarşı, o yuxunun ardından içimdən qəribə, tərifini verməkdə çətinlik çəkdiyim hüzün yaşayıram. saat səhər səkkiz radələrində fellinini fikirləşirəm. o yuxuları çəkirdi! sonra dalini xatırlayıram. goyadan gizlətdiyi əsərlərində həmişə yuxularını ifşa edərək özünü sakitləşdirirdi. bəs frued? üzümdə maraqlı təbəssüm yaranır. freud yuxu yozmaları yazaraq, səkkiz saniyəlik bilinməzi analiz etməyə çalışırdı.

və belə bir hekayə yaranır. dali bir gün yuxusunu çəkməyə cəhd etsə də, bu onda alınmır. aylarca çalışdıqdan sonra yorularaq, yarımçıq qoyduğu əsərini freuda göstərir. yuxunu ona danışır. freud piposunu yandırıb, ayaqlarını birbirinin üstünə atdığı vaxt, fellini qapını açıb kamerasıyla yuxuma daxil olaraq yuxunun içində yuxunu filmə alır.

və bütün bu yuxuların üstünə kofemi dəmləyərək, fransız filmi izləyirəm.

ana arxetipi

ana arxetipi, carl gustav jungun müdafiyəsinə qalxdığı dört arxetipin birinci mərhələsidir. jung buna qısaca analıq kompleksi adını verməklə kifayətlənərək, davam edir: uşaqlarda başqaldıran paranoyanın səbəbini analarda axtarmaq lazımdır. (bu zamanla yeni yetməlik - yetişkinlik çağlarında cinsəl isbatın varlığı/olmaması hallarıyla ilk günahkarın atadan çox ana olduğu frazasını iləri sürəcək...)
junga görə ana kompleksinin oğlan uşaqları üstündə üzə çıxma halı; homoseksuallıq, don juanizm və iqtidarsızlıqla sərhədlənir.

homoseksuallıqda heteroseksual istəyin bastırılması, şüuraltı /şüur-dışı olaraq anaya bağlıdır. (mübahisəyə olduqca açıqdır)
don juanizmdə isə ana modeli (əsas da vaginal olaraq) bütün qadınların daxili və xarici dünyalarında axtarılmaqdadır.

jungun erosun inkişafı adını verdiyi alt kateqoriya isə qız uşaqlarıyla əlaqəlidir: ananın qısqanılması və ondan üstün olma istəyi, adətən fəlakətlə nəticələnən sonraki periyodların leitmotifidir. bu tip qadınlar romantik və sensasif əlaqələrə daha yaxındırlar. evli kişilərə maraq salırlar. buna səbəb isə, evliliyi (müqəddəs ailə portreti) yox etmə, dağıdma istəyiylə açıqlanır. hədəflərinə çatdıqlarında isə, analıq instinktinin əksikliyi ucbatından, maraq dairələrində əsas fiqur halında olan evli kişiləri (bu arada onlar artıq evli deyillər) həyatlarından qovurlar. hədəf artıq başqa ailə rəisləri olur.

ikinci alt kateqoriya, anayla empatiya: qadının istəməyə istəməyə heyran qaldığı ana modelindən söhbət gedir. bu tip qadınlar analıq hegemoniyasından xilas olmağı bacarmadıqları üçün çöl dünyaya qarşı tamamiylə əksləri olduğu maska taxırlar. buna isə jung sədaqət və boyun əymə adını verir.

və mənim ən sevdiyim, minlərlə (hətta milyonlarla) kişinin qarşılaşdığı problemi ifadə edir jung: o qadın tipajı o qədər boşdur ki (daxili) bir kişi onlarda hər şeyi tapabiləcəyini fikirləşir; maskaları o qədər dərindir ki, kişi yaranan bu bilinməzlik və tapmacanın qarşısında, açıqlanması çətin hüzur tapdığını zənn edir. kiçildikcə kiçilir.

ayrıca (bax: femme fatale)

başqasının yerinə utanmaq

psixanalitikaya görə; x şəxsi, y şəxsinin yerinə utanırsa (ya da sevinirsə, üzülürsə, ağlayırsa, anlayırsa vs.) bu y şəxsində olan insani/heyvani instinkt/kompanentlərin, həmçinin x şəxsində olduğu reallığıdır. buna bütün dünya dilləri hardasa eyni adı verir: empatiya
utanmaq istər mifalogiyada, istərsə də teologiya tarixinə nəzərən, insanın zəyifliyini, asimilə edilişini, qısacası lənətləndiyini ifşa/ifadə edən instinktir.
və yəqin yetişkin insan olaraq razılşarsınız ki, bütün yaşamış, ölmüş və doğulmamış insanların hamısı eqoistdir. əgər qarşınızda həyata keçirilən hadisəyə görə siz utanırsınızsa, bu prinsipial olaraq o hadisəni sizin də reallaşdırmaq potansiyalıda olduğunuzu isbatlayar.
ikinci hal, keçmiş yaşanmışlıqlarla əlaqəlidir: empatiya qurma bacarığı ağırlıqlı olaraq keçmişə dayalıdır. əgər qabağınızdaki "y" fiquruna "səni anlayıram" ifadəsini səsləndirirsinizsə (və hesab edək ki peşəkar ikiüzlülüklə məşğul deyilsiniz) bu, həmin fiqurun hal hazırda yaşadığını, sizin daha əvvələr yaşadığınız reallığına daha yaxın olduğunu göstərər.
qısaca toparlasam: başqasının yerinə utanırsınızsa, bu utandığınız şeyin sizdə olmadığı rahatlığı yox, daha böyüyünün içinizdə gizləndiyi/bastırıldığı reallığıdır.

sosialogiyaya gəldikdə isə; silahımı cəmiyyətin üstünə tuşlamaqdan çəkinməyəcəm. totalitar rejimlərdə böyümüş, inkişaf periyodu keçə bilməmiş vətəndaşlar, avtoritar ailə tərəfindən ağlamağın, etirafın, böyük-kiçik yeri bilmə paranoyasının yaradılışı, böyükdən çəkinmə kompleksinin varlığı, utanma instinktlərimizin rotasını tamamiylə səhv istiqamətləndiriş olabilər. cəmiyyətlər üçün də eynisi keçərlidir: üçüncü dünya ölkələrinə fikir verin. hardasa bütün kompleksləri, eyni hadisələrdən utanma halları eynidir.
ayrıca, qərbin (oryantalizmə girmək fikirim yoxdur) şərq üstündəki bir digər uğuru, ətraf mühitin formalaşdırılması halında, özünü büruzə verir. qarşınızda, onun yerinə utanacağınız adamın nə işi var polemikasıdır bu.

məncə fərd məhfumu, eqosu nəticəsində, öz məhkəmə ifadəsini, nəticə olaraq yenə də özünə verir. bura utanmaq, realizmdən qaçış, anlamaq və özünü aldatma da daxildir. utanmayın; ya uzaqlaşın (şərait yaratmayın; ki pərdə vacibdir. pərdələrdən ortadan qalxdıqca, sizə hörmət də paralel olaraq azalır və utanma hallarınız da yaşanır) ya da o halı düzəltməyə cəhd edin.

2001: a space odyssey

qısa etiraf olaraq tarixin bir küncünə keçsin: gözlərimi doldurmuş, üstünə içki içərək, saatlarla haqqında fikirləşməyimə səbəb olan, və film siyahısında "onluq" çıxardacağım halda, tərəddütsüz ilk beşliyə girəcək şahəsər, kubrickin tanrı olmasıyla bağlı ciddi şübhələr yaradmış, zirvə!

əfsuslar olsun ki texniki olaraq ağlamağı artıq bacarmıram: bu bir müddət sonra yaş, mühit, hisslərin idarə edilməsiylə əlaqəli, insanlıqdan çıxma hallarının başlanğıcıdır. ayrıca ifadə etməliyəm ki science fiction-ı tərzim və maraq dairəmdə deyil. bütün bu halları fikirləşdiyim vaxt, yeganə gözlərimi doldurabilmiş filmin science fiction olduğu reallığıyla qarşı qarşıya qalmaq, ruhumu çətin vəziyyətə salır.

məsələ burasındadır ki, bu film çəkiliş texnikası bir tərəfə olmaqla, hekayəsinin dərinliyi ilə də, silahını insan hisslərinin üstünə çevirib: hal 9000!
hal 9000 hissləri (duyğuları, sentimentallığı) olan idarə etmə funksiyalarına (həmçinin insani ehtiyaclara: fikirləşmək, anlamaq, empatiya) sahibdir. və kubrick tərəfindən bu tip xarakterin yaradılması, (hal-un görüntüsü sadədir: dairəvi stil içində qırmızı işıq) o an ki hisslərimi məhv etmək gücündəydi.

hər nə qədər; fikirləşmək, anlamaq, empatiya və prinsiplər gün keçdikcə insandan uzaqlaşsa belə (etiraf etməyə davam edim: yəqin ki məni kədərləndirən də bu idi) insana aid instinktləri, çox yox, yarım əsr sonra insanın sahibinə çeviriləcək texnologiyanın funksiyalarında görmək, dəhşətli mənzərəydi.

hal 9000 riski azaltmaq üçün prinsipial qərar verərək, qapıları bağlayır. bu təbii ki onun ölümüylə nəticələnir. lakin ölüm anını xatırlayaq: o insan kimi yalvarır (hətta mənə qalsa, bir mexanika insandan daha inandırcı yalvarmağı bacarır) yaşamaq istədiyini dilə gətirir. təsadüfi deyil ki onun da ölümü, yox edilişi, vəhşi insan tərəfindən reallaşdırılır.

solarislə qiyaslanmayacaq dərəcədə yaxşı filmdir (ki, solarisi texniki bucağdan daha çox bəyənirəm) əlaqələri yoxdur; hətta rəvayətlərdən biri odur ki, tarkovski bu filmi izlədikdən sonra, solarisi çəkməyə qərar verib. bilmirəm bu hadisə nə dərəcədə real, vəya qeyri realdır: bildiyim sadəcə, əgər bu doğrudursa, tarkovski öz eqosuna uduzmağı seçib sadəcə.

the turin horse

(bax: a torinoi lo)

pink floyd

roger waters: sydsiz başlaya bilməzdik; sydlə davam etmək də mümkün deyildi. əvvələr bir dostdan belə bir fikir eşitmişdim: insanlar əslində üç kateqoriyaya bölünürlər.
1. pink floyd dinləyənlər
2. pink floyd dinləməyənlər
3. pink floydu yaşam fəlsəfəsinə çevirənlər.

the endless riverı çıxmaq şərtiylə (ki, dinləməmişəm, yəqin buna ehtiyac da yoxdur) zirvədə intihar etmiş yaşam fəlsəfəsi.

breaking the waves

mənə görə 21. yüz illikdə eşq (necə də çirklənmiş sözdür artıq) haqqında çəkilmiş ən drammatik filmdir.

ümumiyyətlə trier, dancer in the dark, anthichrist və breaking the wavesdə qadına tanrısal olmağı, (aid olduğu yeri) xatırladır. bessin hekayəsi də, selmanın, uşağını orqazmına (eqoizminə, tanrılığına, şəhvətinə) qurban vermiş dəccal kimi sadədir: hər qadın sevdiyi kişi modelində (bu onun əri, oğlu, içində daşıdığı maskulizm də ola bilər) tanrını axtarır. bessin tanrısı ibadət saatları üçün zənglərə (çanlara) ehtiyyacı olmayan kiçik kənd qəsəbəsinin kilisəsində gizlənir. bess başını oturacağın tininə söykəyir və eyniylə marquis de sadeın justineni kimi tanrısıyla söhbətləşir. bu üç qadın motivindəki xarakteri ifadə edən sözlər; sevgi, eşq, intiqamdır. qadının yaradılışından bugünə istər zəyifliyində, istərsə də güclülüyündə dəyişməyən ifadələrdir bunlar.

janı da başa düşümək çətin deyil: şüuraltımızda qərarlaşan və normal şüurla dilə gətirilməsi cəmiyyətlər, etikalar və dövlətlər tərəfindən qadağan edilmiş erotik xülyalar onun dilinə narxozun vaistəsiylə qonaq gəlir. çarəsizliyin ifadəsidir bu. və bəli bess ərində axtardığı tanrıya inanc borcunu ölümüylə ödəyir. tanrı, özünü, janı bağışlamağı bacarır. film də beləcə bitir.

johann sebastian bach

thomas mannin doctor faustusda bachla əlaqəli belə bir fikiri mövcuddur: "istənilən insanın musiqi qabiliyyəti və bilgisini ölçmək üçün, onun, bachın əsərlərinə münasibətini öyrənməkdən başqa çarəmiz yoxdur."

elədir, mann haqqlıdır: bachda (yarım əsr unuduluşuna rəğmən) tərifi mümkünsüz hüzur, ağırlıq - qaranlıq, aydınlıq - əzab, sevinc dualizmləriylə qarşılaşmaq mümkündür. kilisənin qanla yazılı tarixini işıqlandırdığı illərdə, istərsə də heç kim tərəfindən tanınmadığı, notaları qəssab vitrinlərinə vurulduğu illərə qədər, bach kilisənin ah nalələrini ruhunda hiss edərək əsərlərini yaradmağı bacardı.

onu anlamağa cəhd göstərmək həyəcan vericidir. ələlxüsus andreas schollun şərhini verdiyi Erbarme dich

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

(youtube: )

sergei eisenstein

təkcə sovet film tarixinin deyil, ümumiyyətlə kinonun (kino-qlaz manifestdən bu yana) montaj qavramının banilərindən biri, sovet propoqanda sinemasının üz qabığıdır. çəkdiyi istər battleship potemkin, october, ivan the terrible - ı, ıı, (ki leninin ən sevdiyi filmlərdən biridir) kino - dərslik mahiyyətindədir. 17 oktyabr inqılabından sonra xalqın sosializmə alışma periyodunda vacib yerə sahibdir.

kino fakultələri professorlarının dara düşdükcə zikr etdiyi addır.