Tələbə kimi yox insan kimi 1-2 dəfə içinə girmək qismət olub. İçinə girəndən sonrada adam rahat başa düşür ki illik qiymətləri niyə bahadır. Mənim yaşım nisbətən az olanda eləbilirdim universitet məktəbdən elədə fərqi yoxdur gedirsən binadı dərslər var oxuyursan. Sonra xarici videoları izləyəndə başa düşdüm ki universitet əslində həyat kimi birşeydi. Odtü yə baxırsan millət dərsdən çıxır həyəttə otlara uzanıb şellənir söhbət edir bir hissə gedib kitabxanada dərs oxuyur nəbilim digər bir hissə üzür idman edir. Bizim unilərə baxırsan yekə yekə 4-5 mərtəbəli xruşşovka kimi binalardı içindədə girirsən dərsə sonra oğlanlar tez qaçıb çıxır ki səkidə durub siqarət çəksin qızlarda bufete zada gedir yada lap bezəndə mall a qalxırlar. Ada kankret olaraq o kampus ənənəsini gördüyüm azərbaycanda ki yeganə universitet idi. Bəlkədə başqa unilərdə belə var ölkədə ancaq mən görməmişəm nə yalan deyim. adamların özləri üçün private parkı var içində göl zad olan yekə meşə kimi ağaclıq sahələri böyük kompüter otaqları kitabxanaları. Kankret olaraq bir kampus ortamı var. Həmşə kimsə universitetə gələcəkdə işləmək üçün yox həyat təcrübəsi qazanmağ üçün gedirsiz bğaaat deyən xiyarları görəndə içdən deyirəm ki bina universitetlərində nə təcrübə qazanassanda ala ? Məktəbdən nə fərqi var o universitetlərin? Bizdə universitetlərin məktəbdən tək fərqi odur ki sadəcə geyim olaraq sərbəst olursan. Nəbilim oğlanlar sakqal saxlayır qızlar makyaj edir. Yoxsa məktəbdən heçbir fərqi yoxdur. Avropa ölkələrində abşda zadda hətta türkiyənin özündə baxırsan ki universitet təkcə oturub dərs dinlədiyin yox bildiyin yaşadığın yerdi. Düşürsən tələbə yoldaşlarınla diskusiya edirsən yeni xaricdən gələn insanlarla tanış olursan nəbilim labaratoriyası var istədin yataqxanası var gedib orda qalırsan. Gündüz bekar oldun kitabxana məlumat bazaları zad. Ona görə ada azda olsa ölkədə onlara ayaq uyduran bir universitetti pulununda haqqını verir. Yenədə xaricdə bu xərclə oxumaq daha məntiqlidir bacarırsınızsa. yiğidi öldür haqqını yemə deyiblər.
yeni nəsil buna "xəyal qırıqlığına uğramaq" deyir. sanki, dəmir pərdə enməmişdən qabaq, azıxantroplar bu duyğunu duymayıb, məyus olmayıb. söz ümumişlək olmasa da, izahlı lüğətdə verilib. o cümlədən, xəyal qırıqlığına uğratmaq mənasında "umsutmaq" sözü də salınıb.
iranlı kürd rejissor Bahman Ghobadi-in 2004-də çəkdiyi film.
texniki məlumatlar: film iraq müharibəsi-dən sonra çəkilən ilk iraq filmidir. filmin dili kürdcə-dir. film bir çox mükafata layiq görülüb. filmdə əsasən uşaq aktyorların iştirak etməsinə baxmayaraq aktyorların performansı çox yaxşı idi. təəcüblü anlardan biri də budur ki, uşaq aktyorların bəziləri bəlkə də həyatlarında heç vaxt film izləməmiş uşaqlardır. sadəcə bu rejissorun aktyor seçmə qabiliyyəti çox üstündür. və bəzi istedadlı uşaqları növbəti filmində öz asistanı edir. ( məsələn bu filmdə "satellite" rolunda oynayan uşaq növbəti filmdə bahman müəllimin asistanı olmuşdur)
indi isə filmin mövzusuna keçək: filmin adı olan "tısbağalar da uça bilər" əslində filmin mövzusu ilə bağlı bir kürt hekayəsinə istinad edir:
bir gün göldə yaşayan tısbağa hər zaman ətrafında uçan, sağ-sol edən quşları görüb özü də uçmaq istəyir. bu istəyini quşlara deyir. quşlar cavabında " tısbağalar da uça bilər" deyir və quşlar tısbağaya çubuq uzadaraq bunu ağzı ilə bərk bərk tutmasını istəyir. tısbağa çubuğu dişlədikdən sonra bunlar uçmağa başlayır. həyatında bu qədər yüksəyə uçmayan tısbağa bütün kürdistanı gördükdə ağzı açıq qalır. tısbağa ağzını açdığına görə yenidən gölə düşür. həyatda nə 1 addım irəli nə də geri gedə bilən tısbağa belindəki ağır yükü(qını) ilə göldə öz alışdığı həyata davam edir.
hekayədən çıxarılan nəticə odur ki, yaxın şərqdəki xalq tısbağa kimidir. hər zaman belində ağır yük var və nə etsələr də o "göl"-dən çıxa bilmirlər.
--spoiler--
filmin afişasında 14 yaşlı ana olan agrin belində balaca uşağı ilə olan görüntüsündə bir növ tısbağaya bənzəyir. tısbağa kimi belində yük olan agrin, bu yük olmadan yaşaya bilmir və filmin başında göründüyü kimi özünü gölə ataraq boğur.
film türkiyə-iraq sərhədində kürdlərdin yaşadığı miqrant kəndində baş verir. minaları toplayaraq silah tacirlərinə sataraq özlərini dolandırmağa çalışan uşaqlar "satellite" ləqəbli 13 yaşlı uşağı ətrafında toplaşırlar və onun təlimatlarını yerinə yetirirlər.
kənd əhalisi isə müharibə xəbərlərinə baxmaq üçün "satellite"-dən kəndin televizorunu düzəltməyini istəyirlər. 1 ədəd çanaq antena alaraq (15 radio və 500 dinar) televizoru işlək vəziyyətə gətirir. kanalları çevirdikcə çıxan musiqi, dəb, film kanallarını görən kəndin ağsaqqalları başlarını bulayaraq "haram" kanallara baxmağı qadağan edir. amerikan əsgərlərindən 2-3 kəlmə ingiliscə öyrənən "satellite" isə guya xəbərləri kənd əhalisinə tərcümə edir. bu isə yaxın şərqin savadsız,cahil,saf olmasından xəbər verir ki, qərb ölkələri burada öz istədiklərini edirlər.həmçinin amerikan əsgərlərinin kimyəvi silah istifadə etməsindən qorxan əhali əllərində olan pulla qaz maskası alırlar:
elə bu ərəfələrdə 14 yaşlı agrin, gözləri görməyən körpəsi riga və mina çıxararkən hər 2 qolunu itirmiş qardaşı hengov kəndə gəlir.
hengov burada uşaqlara qoşulub ağzı ilə mina çıxarır.
bu arada gözləri görməyən körpə minaya basacaqkən "satellite" onu xilas edir və ayağı yaralanır.
elə həmin gecə amerikan əsgərlərinin gəlməsini "qurtuluş" sayan xalq onlara qoşularaq kəndi tərk edir. həmin gecə iplə uşağına daş bağlayaraq onu gölə atan agrin artıq tısbağa kimi öz qını olmadığına görə yaşaya bilmir və özü də intihar edir. bunları öz yuxusunda görən qardaşı hengov, gölə tullanır. filmin son pərdəsində gölün dərinliklərində bacısıoğlunu görən hengov, kədər içərisində yuxarı doğru üzməyə çalışır. bu da həmçinin tısbağanın uçmağına bir işarətdir.
--spoiler--
film əslində müharibənin pis olmadığını deyən kəsimə şillə kimi dəyir. müharibəsin nəticələrindən, sadə xalqa olan təsirlərindən bəhs edən filmə baxarkən müxtəlif duyğular keçirməmək mümkün deyil. bu şəkil isə bir çox şeyi bizə başa salır:
Bottleneck sözünün lüğəvi mənası "butulka ağzı" deməkdir.
Bundan əlavə "Bottleneck Effect" anlayışı var. Bu effekti real həyatda şəhərdaxili tıxaclarda da müşahidə edirik — yolda nə qədər çox maşın olursa, hərəkət bir o qədər yavaşlayır.
Mən isə bu anlayışı proqram mühəndisliyi tərəfdən izah etmək istəyirəm.
Layihə hazırlayanda, kodlayanda hər şey normal işləyir. Amma nə vaxt ki, proqram təminatının istifadəçi sayı artır — bu istər sayt olsun, istər mobil app, istər desktop tətbiq, istərsə də server əsaslı oyun — o zaman sistemdə donmalar və gecikmələr başlayır.
Problem odur ki, kodlarda heç bir xəta olmur. Bu səbəbdən ilk baxışdan problemin haradan qaynaqlandığını tapmaq çətin olur.
Bəs bu niyə baş verir?
Serverlərin müəyyən resurs limiti var — RAM, CPU, disk I/O və s. İstifadəçilərdən eyni anda çoxlu sayda sorğu serverə gəldikdə və bu sorğular serverin resurslarını aşmağa başlayanda sistem sadəcə gücü çatdığı qədər işləyir və geriyə qalan sorğular gözləməyə məcbur qalır.
Bu problemin həlli üçün ilk növbədə məlumat bazasına (database) gedən sorğuları təhlil etmək lazımdır. Yəni hansı sorğular gec cavab verir, onları tapmaq və daha optimal yollarla dəyişmək lazımdır.
Bu müəyyən yerə qədər kömək edir, optimallaşdırma vermiş olur. Amma sistem kifayət qədər böyüyürsə və gəlir gətirirsə, bu zaman artıq DevOps və ya SRE (Site Reliability Engineer) mühəndisləri ilə işləmək zəruri olur. Çünki bu tip məsələlərin professional həlli onlardadır.
Əgər sistem böyüyür, amma gəlir gətirmirsə və əlavə xərclər etmək mümkün deyilsə, bu zaman artıq sistemdə olan ağır funksionallıqları çıxarmaq, sistemə yük verən prosesləri azaltmaq lazımdır.
Məsələn, hazırda Sözlük platformasında donmalar başlayıbsa və ağır query-lərdən şübhələnirsinizsə, onların yerini tapmaq üçün aşağıdakı yolları araşdıra bilərsiniz:
MySQL Slow Query Logs — Məlumat bazasında hansı sorğuların gec icra olunduğunu göstərir.
nginx access.log və error.log faylları — Serverə gələn sorğuları və error-ları izləmək üçün.
Bu log faylları üzərində analiz apararaq problemi aşkarlayıb həll yollarını tapmaq mümkündür.
Tələbə kimi yox insan kimi 1-2 dəfə içinə girmək qismət olub. İçinə girəndən sonrada adam rahat başa düşür ki illik qiymətləri niyə bahadır. Mənim yaşım nisbətən az olanda eləbilirdim universitet məktəbdən elədə fərqi yoxdur gedirsən binadı dərslər var oxuyursan. Sonra xarici videoları izləyəndə başa düşdüm ki universitet əslində həyat kimi birşeydi. Odtü yə baxırsan millət dərsdən çıxır həyəttə otlara uzanıb şellənir söhbət edir bir hissə gedib kitabxanada dərs oxuyur nəbilim digər bir hissə üzür idman edir. Bizim unilərə baxırsan yekə yekə 4-5 mərtəbəli xruşşovka kimi binalardı içindədə girirsən dərsə sonra oğlanlar tez qaçıb çıxır ki səkidə durub siqarət çəksin qızlarda bufete zada gedir yada lap bezəndə mall a qalxırlar. Ada kankret olaraq o kampus ənənəsini gördüyüm azərbaycanda ki yeganə universitet idi. Bəlkədə başqa unilərdə belə var ölkədə ancaq mən görməmişəm nə yalan deyim. adamların özləri üçün private parkı var içində göl zad olan yekə meşə kimi ağaclıq sahələri böyük kompüter otaqları kitabxanaları. Kankret olaraq bir kampus ortamı var. Həmşə kimsə universitetə gələcəkdə işləmək üçün yox həyat təcrübəsi qazanmağ üçün gedirsiz bğaaat deyən xiyarları görəndə içdən deyirəm ki bina universitetlərində nə təcrübə qazanassanda ala ? Məktəbdən nə fərqi var o universitetlərin? Bizdə universitetlərin məktəbdən tək fərqi odur ki sadəcə geyim olaraq sərbəst olursan. Nəbilim oğlanlar sakqal saxlayır qızlar makyaj edir. Yoxsa məktəbdən heçbir fərqi yoxdur. Avropa ölkələrində abşda zadda hətta türkiyənin özündə baxırsan ki universitet təkcə oturub dərs dinlədiyin yox bildiyin yaşadığın yerdi. Düşürsən tələbə yoldaşlarınla diskusiya edirsən yeni xaricdən gələn insanlarla tanış olursan nəbilim labaratoriyası var istədin yataqxanası var gedib orda qalırsan. Gündüz bekar oldun kitabxana məlumat bazaları zad. Ona görə ada azda olsa ölkədə onlara ayaq uyduran bir universitetti pulununda haqqını verir. Yenədə xaricdə bu xərclə oxumaq daha məntiqlidir bacarırsınızsa. yiğidi öldür haqqını yemə deyiblər.
