10 il bundan öncə ilk dəfə xəbər tutub gəldiyim məkan. 10 il, zarafat deyil həqiqətən. geri dönüb baxdığım zaman çox boş bir həyat yaşadığımın fərqinə varıram. yaş artıq öz sözünü deyir. bura ilk gəldiyim zamanlarda mənimlə birgə yazarlığa başlayan insanların çoxu evli eşiklidir məncə. biri də intihar etdi məsələn.
sözlüyə uzun aradan sonra qayıdıb köhnə başlıqları,yazarları yad etmek gülümsətdi. bunu oxuyan gənc, gördüyün kimi 10 il öncə bu sözlüyə gəlmiş birinin həyatı pox kimidir. sən çalış onun kimi olma. karyera qur, ən əsası da sağlamlığının qeydinə qal.
insanın fərqli yolla və üsullar istifadə edərək içində yaşadığı reallıqdan qaçması ilə assosiasiya edilən cərəyan. burda reallıqdan qaçmaq forması illuziya ve fantaziya aləmi də ola bilər. burdakı üsul və yollar daha çox istirahət, əyləncə vasitələridir. kompyuter oyunları, içki, narkotik vasitələr, seks, yaradıcı işlər, musiqilər, kitablar yəni ağlınıza gələ biləcək istənilən əyləncə vasitəsi buna kömək edir. bizim gözəl sözlük də əslində yazarların özünün də bilərək ya da bilməyərək təhtəlşüurlarındakı qaçış mexanizmlərindən biridir.
ən ziyanlı escapism mexanizm kimi narkotik vasitələr göstərilir. gündəlik həyatlarında kədər, depressiya insanları hiss etməsələr belə buna yönləndirir.
təbii ki, reallıq anlayışının özü belə nisbi olduğu üçün burda nəzərdə tutulan reallıq hal-hazırda içində heç bir təsir olmadan yaşadığımız reallıqdır.
Diqqət! Oxuyacaqlarınız insan təxəyyülünün məhsulu deyil, tamamilə real hadisələr əsasında və yazarın tanıdığı, gördüyü naxçıvanlılara əsasən yazılmışdır. Hər kəs üzərinə götürməsin.
Bəziləri xaric qarşıma ancaq göt-göt naxçıvanlılar çıxıb. Borzu, özündənrazı, empatiya 0, başqasına yuxarıdan aşağı baxmaq, ümumiyyətlə, harda ən pox "insani keyfiyyətlər" var bunlarda cəmlənib. Hələ balaca bicənəklərini demirəm. Elə balaca vaxtında qudurur. Vurub götbaş etmək istəyirsən ya səbr, uşaqdır, deyib keçirsən. Özü də bunların rəqəmlərə düşkünlüyü var. 85, 211 və s. Bakının ortasında durub naxçıvanı tərifləyirlər. Hələ "Ağsaqqallar" vasifin sərt rejiminə orqazm olurdular. Ala belə xoşdu nə atdırırsan burda? Siktir get də naxçıvana blət naxuy. Mən heç kimlə yer davası etmirəm, heç kimin malında, mülkündə gözüm yoxdur. Sadəcə elədiklərini, danışıqlarını görəndə adam yanıb tökülür.
Yevlax-da dünyaya göz açmış rus-pravoslav rahibi. rahib olduğu zamanlarda rus imperiyası-da tanınmış şəxslərdən biri olmuşdu. Hətta II nikolay ilə də dostluq münasibətlərinin olduğu söylənilir. 30 yaşında rahiblik vəzifəsini üstələndikdən sonra, fəlsəfə, teologiya və incəsənət sahələri üzrə bir sıra əsərlər nəşr etdirmişdir.
Ən məşhur əsərlərindən biri də "tərsdən perspektiv" əsəridir. Əsər boyu florenski perspektivin təbiiliyini, necə meydana gəlməsini sorğulayır.və 20-ci əsrdə perspektiv sözünün nə məna kəsb etdiyini öz pəncərəsi və qələmindən oxuculara çatdırmağa çalışır.
O mixail bulqakov ilə də yaxın dost idi. Bulqakovu sovetlərin yalanlarından uzaqlaşdırıb mistik realizmin həqiqətlərinə yönəldən də bu yevlaxlı balası olmuşdur.
Siyasi orientasiyasını bir kənara qoyub sadəcə musiqi yönünə baxsaq, zamanında Azərbaycan musiqisinə tövhə vermiş bir sənətçidir!
Özünə məxsus güclü bir səsi var. Bunun yanı sıra parçalarında Qərb musiqisini Azərbaycana xas musiqi alətləri ilə sintezləməsi təqdirə laiq bir işdir. Son dönəmlərdə çox da araşdırmadığım və özü də gündəmdən uzaq olduğu üçün nə etdiyini bilmirəm. Tək bildiyim şey, məndə xatirəsi olan və unutulmaz bir əsəri var.
27 yanvar səhər saatlarında bir nəfər silahlı şəxs azərbaycanın irandakı səfirliyinə silahla daxil olub. səfirliyin mühafizəsini təşkil edən həmyerlimiz leytenant əsgərov orxan öldürülüb. iki əməkdaş isə yaralanıb. tehrandakı polis rəisi səfirliyə olan hücumun şəxsi zəmində olduğunu iddia edib, lakin əssasız olduğu aşkarlanıb. kalaşnikov silahı ilə terror aktını törədən şəxs saxlanılıb.
Yapon rəssam katsushika hokusaia məxsus ən məşhur shunga əsərlərdən biri. Yaponca tako to ama olaraq da bilinir. İngilis dilinə “Girl Diver and Octopi”, “Diver and Two Octopi” başlıqları ilə də tərcümə olunub. Əsər 1814cü ildə, 3 cilddə çıxmış shunga erotik kitabı kinoe no komatsudakı ən məşhur şəkillərdən biridir.
Əsər cinsi əlaqədə olan iki osminoq və qadını təsvir edir:
Əsərin 1903-cü ildə pablo picasso tərəfindən çəkilən başqa variyantı:
Aşiq olduğum insanla sevgili oldum. Düzü sevgili olmağı filan düşünmürdüm sadəcə mənim onu sevdiyimi biləndən sonra o da etiraf elədi və öz özünə hər şey reallaşdı. Ayrılan o oldu. Səbəbi belə irəli sürdü ki mən sədaqətsiz imişəm və onu sevmirmişəm. Aranı vuran omun dostları oldu. Mənim heç nədən xəbərim yox idi heç nəyi də müdafiə edəcək qədər halım yox idi. Çıxıb getdim bir də üzünü görmədim. Sonralar dediklərinə görə məndən üzr istədi barışmaq istədi amma qəbul eləmədim. Onu sevirəm hələ də. Son dəfə görüşəndə bunu güya etiraf eləmək istəyirdim amma gücüm çatmadı. Hardasa 4 ay sonra evləndiyi xəbərini aldım. Nə deyim xoşbəxt olar inşallah.
1. Mərkəz xətti
Bu xəttin əsas rolu oyun mərkəzdən başlayarkən (hissələrin başlanğıcı, qol sonrası oyuna başlama) rəqib futbolçuların hər birinin stadionun özlərinə düşən hissəsində dayanmasını təmin etməkdir
2.Mərkəzi çevrə
Oyuna mərkəzdən başlayarkən, oyuna başlayan komandanın oyunçularına yetəri qədər imkan yaratmaq üçün rəqib komandanın oyunçuları bu çevrə boyunca ya da çevrədən kənarda dayanmalıdır.
3.Cərimə meydançası xətti
Bu xəttdən içəridə baş verən qayda pozuntuları (bəziləri istisna) rəqib qapısına penalti təyin olunması ilə nəticələnir
4.Qol sahəsi xətti (Goal area line)
Qapıdan zərbələrin yerinə yetirilməsi üçün lazım olan xətt. Əlavə olaraq, bəzi qayda pozuntularında, məsələn, qapıçı komanda yoldaşının ötürməsini əllə qəbul etdikdə, rəqib komanda xeyrinə penalti yox, cərimə meydançası içərisində cərimə zərbəsi verilir, bu cərimə zərbəsi həmin xətdən yerinə yetirilir.
5.cərimə meydançası yarımdairəsi
Penaltilər zamanı digər futbolçular bu yarımdairədən daha irəliyə çıxa bilməz
*psixoaktiv dərmanlar*dandır. sinifləndirmə olaraq *psychedelic*lər və ya halusinogenlər sinifinə mənsubdur.
60-80 ci illərdə hippi inqilabları ilə istifadəsi daha da yayılmışdır. bir çox məşhur yazar, həkim, filosof (#205254), musiqi qrupları (beatles, doors) lsd (və digər psixodelik maddələri) istifadəsinin yayğınlaşması üçün təbliğatlar aparmışdır. insanların lsd istifadə etməsinin qarşısını açmaq istəmişlərdir. çünki lsd, insanın özünü və dünyanı tanımasına, daha barışçıl olmasına, yaradıcı olmasına səbəb ola bilər.
lsdnin beyində tam olaraq nə etdiyi hələ ki elmə tam olaraq məlum deyil. çox güclü maddə olduğu üçün və keçmişdə doz aşımı səbəbi ilə yaşanılmış bəzi pis hadisələr səbəbi ilə illeqallaşdırılmışdır. ancaq 2004cü ildən sonra üzərində yenə elmi araşdırmalar aparılmağa, tibbdə istifadə edilməyə başlanılmışdır.
lsd kimi psixodelik maddələr digər psixoaktiv maddələrdən tamamilə ayrı bir kategoriyada yer alırlar. digər maddələr daha çox stimulant, depressant, uyuşturucu kimi vəzifələr yerinə yetirir. lsd isə eyni zamanda şüurda, qavramada da dəyişikliklərə səbəb olur.
bu tip maddələr haqqında, əsasən də lsd haqqında yalan yalnış məlumatlar eşidə bilərsiniz. lsdni çox az insan istifadə etdiyi üçün etməyənlər sadəcə təxminlər və eşidilmiş şəhər əfsanələri üzərindən danışırlar. çalışın daha doğrun mənbələri tapmağa çalışın.
əvvəla, 21 yaşın altındasınızsa, istifadə etməyin.
istifadə etməmişdən əvvəl istifadə etməyi ən çox istədiyim və eyni zamanda ən çox qorxduğum maddə idi. haqqında kifayət qədər oxumuş və istifadə edənlərdən eşitmiş olmağıma baxmayaraq nə ilə qarşı qarşıya olduğumu tam olaraq bilmirdim. istifadə edənə qədər də bilmədim. ən çox qorxduğum bad trip yəni pis pis xəyala girmək ya da ağlımı itirmək idi -* ancaq bunların heç biri olmadı. xoşbəxtlikdən uçurdum. baxyamayaraq ki lsd *recreational* (əyləncə məqsədli) istifadə olunan maddə deyil. ancaq əhval ruhiyyənizi *ecstasy* kimi yuxarı qaldırır və mükəmməl ruh halında olursunuz.
düzgün dozanı qəbul edirsinizsə, az doza qəbul edirsinizsə, bütün maddələrin dadına baxa bilərsiniz əslində. lsd-yə də əgər çəkinirsinizsə, az doza ilə başlayın. təxminən 100mikrogram.
yaşınız 21-in üstündədirsə, güclü mental və ya fizioloji xəstəliyiniz yoxdursa kiçik dozada və aşağıda qeyd edəcəyim şəraitdə qəbul edəcəyiniz təqdirdə böyük ehtimalla hər şey yaxşı gedəcəkdir. yenə də hər fərd hər kimyəvi maddəyə fərqli formada təsir göstərə bilər.
istifadə qaydası: lsd üstünə acid damlatılmış balaca kağız dənələri formasında satılır daha çox. aldığınız qaynağın güvənilir olduğundan əmin olun. və mümkündürsə hər dropun neçə mikroqram olduğunu öyrənin. burada göstərildiyi kimi başlanğıc olaraq 20-100 mikrogram qəbulu sizin üçün ideal olacaqdır. lsd qəbul etdikdən təxminən 40 dəqiqə sonra təsirini göstərməyə başlayır və təsiri təxminən 10 saat çəkir. hətta iki gün təsiri hiss ediləcəkdir ancaq halusinasiya görmə kimi əsas güclü təsirləri 6-10 saat arası çəkir. pik nöqtəyə qəbul etdikdən 3-4 saat sonra çatırsınız. səyahətiniz bu qədər uzun çəkəcəyi üçün qəbul edəcəyiniz yeri, yanınızdakıları əvvəlcədən planlaşdırmalısınız. psixodelikləri, eləcə də lsdni, təbiət qoynunda, günəşli bir gündə qəbul etmək daha da yaxşıdır. çünki insan təbiətlə bütünləşir. evin içində dört divar arasında qəbul etsəniz həm canınız sıxıla bilər, həm də məsələ gecədirsə əgər, pis tripə girə bilərsiniz. gecə atmayın. insanların olmadığı yerə gedin. tək getməyin ilk dəfə üçün, yanınızda biri olsun. qəbul etdiyiniz gün kefinizin yerində olması yaxşı olar. kefiniz yerində deyilsə, qəbul etməsəniz daha yaxşıdır. özünüzlə mütləq qulaqlıqlarınızı götürün, musiqi sizin ən yaxın dostunuz olacaq səyahətiniz boyunca. yanınıza şəkil çəkəcəyiniz dəftər qələm də götürməyiniz yaxşı olardı, içinizdəki gizli rəssam oyana bilər. düz, açıq çəmənlik kimi ərazilər ilk dəfə üçün ideal ola bilər.
lsdni dilinizin altında saxlayın, dişinizlə kiçik kağızı çiynəyin. 30-40 dəqiqə sonra bədəninizi böyük bir həyəcan hissi saracaq, həyəcanlanmayın, səyahətiniz başlayır. yavaş yavaş görmə qabiliyyətiniz dəyişəcək, ətrafı dalğalı görməyə başlaya bilərsiniz. səyahətiniz başlamışdır, yaxşı səyahətlər -*
tripdə olduğunuz müddətcə, bir yerə diqqətli formada fokus olsanız əgər, məsələn buludlara, ağaclara, otlara, istənilən yerə baxaraq halusinasiya qura və ya görə bilərsiniz. sanki günəşin sizinlə danışdığını görə bilərsiniz. musiqi xəyal gücünüzü daha da alovlandıracaqdır. musiqi olmasa belə, diqqətli qulaq assanız, küləyin musiqisini eşidə ya da xəyal edə bilərsiniz. təbiəti daha da çox sevəcəksiniz, otların, ağacların sanki olduğundan qat qat daha canlı olduğunu hiss edəcək və onları qucaqlamaq istəyəcəksiniz. lsd sizi *spiritual* bir ruh halına soxacaqdır. şüurunuz tamamilə dəyişiləcək, alter olacaqdır. bədahətən şeir deməyə başlayacaqsınız. ya da xəyal gücünüzü işə sala bilsəniz gözəl şəkillər çəkə bilərsiniz. həvəsim olsa sonda lsd təsiri altında çəkdiyim şəkilləri və şeirləri yerləşdirəcəm.
təkamüli nəzəriyəyə əsasən, insanlar həyatda qala bilmək üçün ətrafdan qavradıqları şeylərin kiçik bir hissəsini şüurlu olaraq hiss edirlər, məsələn siz əslində hal hazırda sağ və solunuzdakı hər şeyi görürsünüz, ancaq sadəcə sizə lazım olan şeylər şüurunuzdadır, onların fərqindəsiniz hazırda. lsd şüurunuzda partlama yaşadacağı üçün, ətrafdan qavradığınız bütün səslər, qoxular, rənglər, dadları hamısını eyni anda fərqində ola biləcəksiniz. həmçinin xatirələrinizi də. beyniniz və şüurunuz güclü formada açılacaq.
lsd atdıqdan sonra, təsiri altındaykən, sanki dünyanı və insanları başa düşəcəksiniz. daha da emosional hiss edir insan həm dünyaya həm başqa insanlara qarşı. dünyanı və insanları qorumaq istəyirsiniz. hamını anlamağa başlayırsınız, içinizdə kin-nifrət kimi duyğular tamamilə silinir. sülhə bürünürsünüz. dinc olursunuz. bütün insanları qucaqlamaq və qardaş olduğunuzu demək istəyirsiniz (onsuz da qardaşıq). *eqo ölümü* baş verir. ki mükəmməl bir prosesdir. eqonuz ölür. yox olur. bu elə bir şeydir ki, heç bir insan normal şərtlər altında yaşa bilməz bu hissi əgər həqiqi buddist rahib deyilsə. eqonun ölümü, zarafat deyil. eqonun ölümü sadəcə başqalarına özünü sübut etmədən əlavə, həm də arzularını, istəklərini buraxmaqdır. o ruh halında, gələcəklə bağlı bütün planlarınızı bir kənara qoyub, çıxıb gedib meşədə, bir heyvan kimi, bitki kimi yaşamaq istəyə də bilərsiniz.
sonralar yavaş yavaş dozanı artıraraq daha güclü triplərə girəcəksiniz, ən güclü dozalarda tamamilə başqa dünyalara keçəcəksiniz. daha güclü halusinasiyalar görəcəksiniz. artıq bir otaqda otursanız belə amazonda bir cəngəllikdə olduğunuzu da görə bilərsiniz. yüksək dozalardaki pis trip riski daha yüksəkdir.
lsdnin təsiri azaldıqdan sonraki ən böyük problem cəmiyyətə yenidən adaptasiya ola bilməkdir. çünki o dərviş, şair ruhu ilə bir gün sonra oyandıqdan sonra bərbad həyatın yenə davam etdiyini görəcəksiniz. insanlardan qaçmaq istəyə bilərsiniz. siz onlara şeir oxuyarkən onların sizə ciddi baxışlarla baxması sizi narahat edəcəkdir bir iki gün üçün.
hər istifadədən sonra 2-3 ay ara verməyiniz məsləhətdir. əks təqdirdə bu güclü maddə beyninizə, şüurunuzua ciddi təsirlər edə bilər. bəzilər isə mikrodozalarla tez tez istifadə etməyi məsləhət görürlər.
bu arada unutmadan, lsd istifadəçiləri aralarından bəziləri *flashback* problemi yaşadıqlarını report ediblər. yəni lsd qəbulundan üstündən illər keçsə belə bir anda təkrar durduq yerdə təkrar tripə girmək. bunun əfsanəmi yoxsa həqiqətmi olduğu hələ ki tam dəqiq deyil. ancaq realdırsa belə çox çox nadir baş vermişdir.
lsdnin fiziki və psixoloji aludəçiliyi yoxdur.
əlimdən gəldiyi qədər əsas məlumatları verməyə çalışdım. bəhs edilməsi gərəkən çox şey var, ancaq getdikcə daha da uzandığı üçün burada saxlayıram.
uğurlar.
İmtahandan çıxıb, univerisitetin çölündə həmişə oturduğum yerə getmişdim. Həmin yerə bu dəfə çox yaxşı günəş düşürdü, amma içimi adsız bir qəhər bürümüşdü, nəysə bildiyiniz üzrə qısaca selahattinə dönmüşdüm, dərtli-dərtli oturub içimdə öz özümə danışırdım.
Əsas yer indi gəlir, bu zaman, arxa tərəfimə (oturduğum yer ağacın ətrafında oturmaq üçün yerlər olan bir yerdir) 4 qız gəldi əllərində də atışdırmalık şeylər, deyəsən onlar da imtahandan çıxıb gəlmişdilər, amma mənim kimi dərtlənməyə yox, vaxt keçirmək üçün. Bunlar deyib-gülürlər filan, bir neçə dəqiqə sonra 2 dilənçi qız gəldi hardasa 15-16 yaşlarında, başladılar arxamdakılara deməyə ki, mənə pul ver filan, mənə hələ dəyib-dolaşmamışdılar, birdən həmin qızlardan biri, bunların yeməyini götürməyə çalışdı, sonra isə havada söyüşlər, saçlar uçuşmağa başladı, əmməli-başlı dalaşırdılar, qızın dostları yan binadakı mühavizəyə səsləndi o gəlib ayırdı, yazıq zərər görən qız baya pis olmuşdu, çünki ani olaraq ona saldırmışdılar, üstümdə sakitləşdirici olduğu üçün çıxarıb qıza verdim, sonradan toparlanıb getdilər. Mən isə son 5 dəqiqədə olan xaosu həzm etməyə çalışarkən, birdən-birə yanımda peyda olan uşaqlar pişik qovalamağa başladırlar-*. Mən isə həmin yerdə 30 dəqiqə filan daha da oturdum, biraz da otursa idim daha nələr olacaqdı lol.
(bax: 2 dakika evkarlanalım dedik başımıza gelmeyen kalmadı)
Gerçək adı, “panzerkampfwagen vı” olan, tiger-1 istehsal edildiyi vaxtdan 80 il keçməsinə baxmayaraq öz populyarlığından heç nə itirməmişdir. Modern tanklarda və döyüş maşınlarında da bu tankın “dnt”lərini görmək mümkündür.
Tiger o dönəmin mühəndislik səviyyəsinin demək olar ki, ən son nöqtəsi idi ki, bu da onun həm mənfisi, həm də müsbəti idi ?.
bu tankla bağlı ilk çalışmalar 1937-ci ildə başladı. Nasistlər almaniyada iqtidarı ələ keçirdikdən sonra, hitlerin başçılığı ilə, bir sənayeləşmə proqramı içərisinə girmişdilər və bu həmlənin bir ayağı da “hərbi sənayeləşmə” idi təbii ki. Hitler almaniya üzərindəki hakimiyyətini gücləndirdikcə, bir tərəfdən də versal sülh müqaviləsinin şərtlərini də pozurdu. Bəlliydi ki, çox ciddi bir müharibəyə hazırlıq gedir, amma bu müharibə sırasında da çoxl kiçik problemlər vardı.
Başlıcası, alman zirehli birliklərindəki panzer seriyası tankları, ingilis və fransız ağır tankları qarşısında kağız üstündə olsa da, zəif görünürdü. Almanlara bunlara qarşı daha böyük və güclü tanklar lazım idi. Buna görə də 1937-ci ildə herschel şirkəti alman ordusunda xidmətə verilmək üzərə bir ağır tank proyekti üstündə işləməyə başladı. Amma onların düzəltdiyi maşın tiger-dan çox uzaq, 35 tona yaxın və 76 mm-lik bir top daşıya bilən, müasir dövr üçün yüngül, o dönəm üçün isə, ağır bir tank düzəltmək idi. Lakin bu ağır tank çalışmaları başlanğıcda çox maraq görmədi, çünki savaşın başladığı ilk dönəmlərdə, 1939-1940-cı illərdə, məşhur, əfsanəvi marşall heinz guderianın öndərliyindəki, alman zirehli birlikləri, fransız müdafiə xəttlərini, daha doğrusu, “keçilməz” maginot lineı blitzkrieg yəni, ildırımsürətli müharibə taktikası ilə məhv etmişdi. Yüksək atəş gücünə malik fransız ağır tanklarını çox rahat şəkildə məhv edən almanlar, bu nöqtədə artıq ağır tanklar barəsində əvvəlki kimi istəkli deyildilər. Almanlar “panzer” seriyası tankları ilə savaşa davam etdilər, amma 1941-ci ilə heç də xoş olmayan bir sürprizlə qarşılaşdılar...
Savaşın başlanğıcı olan “polşanın işğalı”nda almaniya və ssri müttəfiq idilər, hətta polşanı bərabər işğal etdilər. Amma 1941-ci ildə hitler bu müttəfiqliyi pozdu, ki, onsuz da ya hitler, ya da stalin pozacaqdı. Hitler iyun 1941-ci ildə generallarının bütün etirazlarına rəğmən, əfsanəvi barbarossa hərəkatını başlatdı və hərəkatın məqsədi, ssri-ni işğal etmək idi.
Alman “panzer”ləri 1941-ci ildə şərü cəbhəsində moskvaya doğru irəliləməyə başladı və başlanğıcda da həqiqətən çox yaxşı irəliləmə qət etmişdilər. Amma qış yaxınlaşdıqca və rus deyimi ilə, “general qış” və “marşal palçığ”ın təsirilə, alman ordusu bölgədə axsamağa başladı.
Lakin alman ordusunu pərişan edən əsas şey, dönəmin möhtəşəm rus tankları idi. Almanlar rusiyanın içərisinə doğru irəliləməyə başladıqca, özəlliklə ukraynanı keçdikdən sonra, rusların məşhur t-34 və kv-1 tankları ilə qarşılaşmağa başlamışdı.
t-34
kv-1
rusların t-34 və kv-1-ləri almanların xəyal edə bilməyəcəyi qədər üstün tanklar idi. Olduqca yüksək zireh qorunması, üstəlik t-34-ün tək avantajı qalın zirehi deyil, ön tərəfindəki əyimli zireh idi. T-34-ün ön tərəfinə atəş açıldığı zaman, mərmi 50% ehtimalla başqa bir yönə doğru sıçrayırdı. Anlayacağınlz alman panzerləri t-34 və kv-1-lərlə qarşılaşdıqları zaman ilk başlarda pərən-pərən olmuşdular.
Ağır tankların üzünə belə baxmayan almaniya və hitler bir anda bu tankları qurtarıcı olaraq görməyə başlamışdı. İlk başlarda almanlar rusların t-34-lərini alıb onu yenidən modifikasiya etməyi, almanlaşdırmağı, panzerə dönüşdürmə fikrini hitlerə təklif etdilər, amma hitler bu fikirlə qətiyyən razı olmadı. Qan düşməni olaraq gördüyü rusların tankını alıb kopyalamağı öz qüruruna yedirə bilmədi və mühəndislərinə bir əmr verdi;
-mənə rəqiblərimdəkindən daha böyük, daha güclü, daha qalın zirehli və daha çox atəş gücünə sahib bir tank gətirin.
Hitler bu missiyanı başlarda ferdinand porschea vermişdi. Porsche o dönəmə qədər bir avtomobil mühəndisi idi, məşhur “biddle” seriyasını istehsal etmişdilər, onsuz porsche firması bu gün də varlığını davam etdirir.
Porsche hitlerin tapşırığını yerinə yetirmək üçün olduqca çətinlik çəkirdi, çünki hitlerin istədiyi nəhəng bir savaş maşını idi.
Bu arada “herschel” firması da yerində saymırdı. Onlar da bir müddət sonra proyektə qatıldıqlarını elan etdilər. Və herschellə porsche arasında böyük bir rəqabət başladı.
İki proyektin də ortaq bir yönü vardı, o da istifadə edəcəkləri qüllə idi və hər ikisi flak-88 adı verilən məşhur bir topdan istifadə edəcəkdi. Çoxları flak-88 fikrinin hitlerdən çıxdığını bəyan etsə də, əslində bu fikir erwin rommelə aiddir. “çöl tülküsü” ləqəbli bu əfsanəvi komandir, afrika müharibələrində, dara düşdüyü zamanlarda, flak-88 hava hücumundan müdafiə üçün hazırlanmış bu topu, ingilis birliklərinə qarşı aktiv istifadə etmiş və necə deyərlər, durumu kurtarmışdı. Rommel bu topların tanklara birləşdirilməsi durumunda, balman zirehlilərinin dayandırıla bilməyəcəyini öngörürdü. Bu fikri hitlerə vermiş, hitler də hər iki firmaya bu topu daşıyacaq qədər böyük bir tank düzəltmələri göstərişini vermişdi.
Hər iki şirkətin işi çox çətin idi, çünki bu çapda bir topu daşıya biləcək qədər böyük bir maşın hazırlamaq almanların o günə qədər üzərində işlədikləri tank mühəndisliyinin çox üstündə idi. O zamana qədər alman ordusunda ən çox yer alan tanklar pz. 4-lər idi və hesablamalara görə bu tank pz. 4-dən ən az 2 qat daha böyük olmalı idi. Lakin əmr böyük yerdən gəlmişdi və artıq 1942-ci il idi. Şərq cəbhəsində tə sovet t-34 və kv-1-ləri alman texnikalarına qan qusdururdu.
Herschel şirkəti daha ənənəvi üsulla bu 55-60 ton olması gözlənilən tank üçün maybach şirkəti tərəfindən istehsal olunan 21 litrlik vi v12 motorunu istifadə etmişdi. İşin qəribəsi bu dizel yox, benzin motoru idi. Almanların əlində o vaxtlar belə nəhəng bir texnikanı hərəkət etdirə biləcək bir motor yox idi. İrəliləyən zamanlarda da onsuz bu benzin motorlarının olduqca sıxıntısını yaşadılar.
Digər tərəfdə isə porscheun çox daha ağıllı bir proyekti vardı. Ciddi bir güc sərfiyyatının ola biləcəyinin fərqində idi porsche. Ciddi bir ağırlıq mövzusu da vardı. Buna görə də inqilabçı bir proyekt üstündən getmişdi porsche və tankda standart bir motor istifadə etməyi rədd etdi. Onun yerinə dizel-elektrik hibrid motoru istifadə etməyi seçdi. Fikir həqiqətən də dahicə idi. Porscheun proyektində dişli çarxlar, akslar ya da başqa ağırlıq verən, xarab olmağa meyilli hissəciklər yox idi. Onun yerinə tankın ön disklərinə birləşmiş iki ədəd elektrikli motor vardı və bu elektrik motorlar da arxa tərəfdəki bir dizel motora bağlı idi. Dizel motor generator kimi işləyir və istehsal etdiyi elektriki ön motorlara verirdi. Bu sayədə porscheun proyekti və daha yüngül, həm də daha bəsit bir quruluşa malik idi.
Fikir çox gözəl idi, amma nəticələr elə də xoş olmadı. 1942-ci ilin martında hitlerin ad günündə hər iki prototip hitlerin önündə bir sərgiləndi. Amma bu sərgi sırasında porscheun tankında nasazlıq baş verdi və tank hitlerin gözü önündə yanmağa başladı. Hitler vəziyyətdən heç məmnun qalmadı və porscheun dizaynını birbaşa rədd etdi. Bu böyük tank fikri sadəcə herschel şirkətinə qaldı. Hitler herschel firmasından ən qısa zamanda çoxlu miqdarda panzer-6, irəlidəki adı ilə, “tiger” tankı istədi. Çünki bunları birbaşa rus cəbhəsinə göndərmək, rus t-34 və kv-1-ləri məhv edərək moskvanı almaq istəyirdi.
Hitlerin əmrindən sonra herschel firması bütün qaynaqlarını tiger istehsalına səfərbər etdi. İyun 1942-ci ildə tigerlar ilk dəfə düşmənlə üz-üzə gəldilər.
Alman tiger tankları ilk dəfə leninqrad cəbhəsində rus t-34-lərinə qarşı döyüşdü və çox böyük bir zəfər qazandı. Ruslar tigerın nə olduğunu ilk başlarda anlamamış və döyüşdəki məharətini gördükdən sonra açıq şəkildə qorxmağa başlamışdılar. Çünki tiger tankları t-34 və kv-1-lərə qarşı inanılmaz bir üstünlüyə sahib idi.
Zirehi ön tərəfdə 100 mm-lik, yan tərəflərədə 80 mm-lik poladdan ibarət idi. Qüllənin üstü isə 25 mm-lik polad zireh ilə qorunurdu, amma irəliləyən zamanlarda bu 40 mm-ə qədər çıxdı. Çünki müharibənin sonuna yaxın tigerların əsas düşmənləri rus, ingilis ya da amerikan tankları deyil, müttəfiqlərin döyüş təyyarələri idi. (bax: panzerfobiya)
Alman tigerları 1942-ci ildən sonra şərqdə ruslara çox ağır itkilər verməyə başladılar. Üstəlik bu itkilər təkcə tankın texniki özəlliklərindən qaynaqlanmırdı, almanlar bölgəyə də ən yaxşı zabitlərini göndərmişdilər. Məsələn, kursk döyüşlərində 156 ədəd rus tank və zirehli texnikasını məhv edən michael wittmann adlı təcrübəli tankçıların əlində tiger bir ölümcül dəhşətə dönüşürdü.
1942-ci il etibarilə tigerlar döyüş meydanlarında düşmənlərinin gözündə bir canavara dönüşmüşdülər. Baçlanğıcda tigerların məhv edilməsi mümkün belə görünmürdü, çünki, ön tərəflərindəki 100 mm-lik zirehi deşə biləcək bir mərmi yox idi o dönəmlərdə. Şərq cəbhəsi, şimali afrika cəbhəsində çox şücaət göstərmişdilər. İtalya müharibələrində alman tigerları amerikan shermanlarına qan uddurdu. Həttə alp müharibələrində amerikan shermannları tigerların önünə çıxmağa belə qorxurdular. Nə vaxt tiger görsələr hava dəstəyi istəyirdilər *.
Lakin tigerlar üçün ən böyük sınaq şərq cəbhəsindəydi. İyul 1943-cü ildə, dünya tarixində heç bir bənzəri olmayan bir döyüş baş vermişdi. 6000 tank, 4000 təyyarə və 2 milyondan artıq alman və rus əsgəri kursk meydanında qarşılaşdılar və dünya tarixinin ən qanlı savaşlarından biri bu çöllükdə cərəyan etdi. 2500 alman tankı, ki, bunları təxminən 500-ə qədəri tiger, digərləri panzer seriyası tanklar idi. Bunların qarşısında da 3500 rus tankı vardı, kv və t-34 seriyası tanklar ki, hamısı da eyni deyildi, ruslar tigerla qarşılaşdıqlarında t-34-lərin 85 mm-lik verisyalarını (t-34-85) modifikasiya etmişdilər.
Kursk döyüşündə alman tigerları rəsmən dastan yazmışdılar. Wittmann kimi təcrübəli tankçılar necə deyərlər, rusları darmadağın etmişdilər. Tək bir tiger tankının 22 ədəd rus tankını məhv etdiyi belə qeydlərdə vardı. Lakin tigerların bu şücaətinə rəğmən almanlar kursk döyüşündə məğlub oldu...
Almanların ən ciddi sıxıntısı logistik mərkəzlərinə olan uzaqlıqları idi. Ruslar isə bu mövzuda almanlardan çox daha avantajlı idilər. Almanlar bir tank itirdiyində yerinə başqasını qoya bilmirdilər, amma ruslar bir t-34 itirdiklərində bir neçə saat ərzində yerinə yeni bir t-34 gətirə bilirdilər ?. Ki, kursk müharibəsində də ruslar bu avantajlarından çox məharətlə istifadə edərək alman ordusunu geri püskürtdülər.
Tigerlar şərq cəbhəsində çox dastanlar yazsa da, almanların məğlubiyyətini əngəlləyə bilməmişdi. Döyüş meydanına çıxdıqları istisnasız olaraq hər yerdə üstünlüyü öz əllərinə alırdılar. Atəş gücü ilə, ya zirehi ilə həmişə rəqiblərinin qorxulu kabusuna çevrilmişdilər. Ruslar tigerlarla döyüşmək üçün yeni taktikalar üzərində işləmişdilər. Bunlarla üzbəüz çarpışmaq yerinə tanka yanlardan hücum edirdilər. Uğurlu oldular, olmadılar. Amerikalıların vəziyyəti isə daha betər idi, çünki m-4 shermanlar tigerların qarşısında tamamilə çarəsiz idi. Amerikalılar qərb cəbhəsində tapdıqları hər şeyi tanklarının zirehini istifadə etmək üçün istifadə etdilər, amma bu çox da işə yaramadı. Amma amerikalıların, rusların və ingilislərin lojistik avantajları var idi. Shermanlar, t-34-lər fabriklərdə serial istehsal edilə bilirdi. Almanlar bir tiger düzəltdikləri zaman amerikalılar və ruslar 10 ədəd tank düzəldə bilirdilər. Dolayısilə, iş bir “yıpratma savaşı” halı almışdı və tiger kimi tanklar almanlar üçün qurtarıcı olmaqdan çox, ağır bir yük halına gəlmişdi. Bu nöqtədə hitler adlı super-zəka insan daha çılğın bir fikirlə ortaya çıxdı alman ordusu üçün daha parktik, daha yüngül, daha çevik texnika istəmək yerinə, tiger-2 kimi, jadgtiger kimi maus kimi proyektlərə almaniyanın qanından qalan son damlaları istifadə etməyi seçdi.
Anlayacağınız tiger-1, yəni panzerkampfwagen-6 tankı müharibə meydanında dastan yazdı. Bəs bu tank həqiqətən də iddia edildiyi qədər mükəmməl idi? Bəli, tiger həqiqətən də bir ölüm maşını idi, tank-tank olaraq müqayisə edildiyi zaman 1945-ci ilə qədər bu tankın qarşısına daha güclüsü, ya da eynisi çıxmadı. Vurduğu tankı yox edirdi, mənzili çox uzun idi, 2500 metrdən bir t-34-ü məhv edə bilirdi, amma bunların bəziləri kağız üzərindəydi, bəziləri isə daha çox, müharibə propoqandası idi. Berlin qəzetlərində bir tiger tankının 4000 metrdən bir kv tankı məhv etdiyi də yazılırdı ki, nəzəri olaraq bu bəlkə də mümkün idi, amma praktikada 2-ci dünya müharibəsi texnologiyası ilə 4000 metr uzaqlıqdan bir tankı görüb də vurmaq o qədər də asan bir iş deyildi. Onsuz da tiger tankı ekipajının təlim kitabçalarından da effektiv mənzil olaraq “1500 metr” yazılırdı, hətta tankçılara da “hədəfinizi mümkünsə 500 metrə gəlmədən vurmayın!” deyə not vardı.
texniki özəllikləri:
Tiger-1 ağır tankı 56 tonluq müharibə ağırlığına sahib idi ki, irəliləəyn modellərdə bu say 65 tona qədər çıxdı. Bu 56-65 tonluq canavarı daşımaq üçün isə alman “maybach” istehsalı v12 motoru idi. Benzinlə işləyirdi və həqiqətən də benzini “içirdi”.
Maksimum mənzili 190 km idi, normal şəraitdə 1 depo benzinlə 150 km-dən daha artıq gedə bilmirdi. Ki, belə bir tank üçün logistik dəstəyin necə önəmli olduğu çox aşkardır.
Maksimum sürəti 45 km/saat idi, amma adətən 25 km/saat sürətlə istifadəsi uyğun görülürdü, çünki yüksək sürətlərdə çoxlu texniki problemlər çıxarırdı.
Zireh: ön zirehi öz dövrünün ən yaxşısı idi. 100 mm-lik tökmə dəmir istifadə olunurdu. Yan zirehi 80 mm qalınlığında və qüllə zirehi 25 mm qalınlığında idi ki, daha sonrakı modellərdə bu 40-a qədər çıxdı.
Silah: tiger-ın istifadə etdiyi 56 kalibrli və 88 mm çapındakı flak-88 topu isə tam bir əfsanə idi. Bu topun effektiv mənzili 4000 metr idi. Həqiqətən də 4000 metrdən effektiv atışlar edə bilirdi. 2500 metrdən nəzəri də olsa bir düşmən t-34 və sherman-ını yox edə bilirdi və 1000 metr mənzilində isə bu tank ölümcül idi. Bu ölümcüllük təkcə mərmi-çıxış-sürəti yüksək olan top deyil, həm də optiklərində gizliydi. Tiger tankları “zaitz” istehsalı o dönəmə görə olduqca yüksək səviyyəli atış-idarəetmə və nişangah sisteminə sahib idi.
Bu optik sistemlərin bəzi modelləri italiya cəbhəsində də istifadə olunmuşdu. Yuxarıda yazmışdım, amerikan sherman-ları tiger-larla döyüşmək yerinə, geri çəkilib hava dəstəyi istəyirdilər...
Amerikan donanmasına bağlı döyüş təyyarələri tiger-lara qan qusdurdular. Bundan sonra da tiger-lar amerikalılarla gündüz yerinə gecə döyüşməyə qərar vermişdilər və bunun üçün də “zaits” şirkəti istehsalı “gecə görüşü sistemləri”ndən istifadə edirdilər. Eyni zamanda tiger dünyada gecə görüş sistemindən istifadə edən ilk tanklardan biriydi. İlk tank isə panther və ya digər adı ilə panzerkampfwagen v idi.
Tiger o dövrün proyektəri içində limitləri zorlayan bir maşın idi ki, bu limitləri zorlaması onun ən böyük problem idi. ?
Tiger çox böyük bir tank idi, yavaş idi, hərəkət etdirmək çox çətin idi, tez-tez motor problemləri çıxırdı. Üstəlik də çox qarışıq bir quruluşu olduğundan təmir edilməsi də çox çətin idi. Bir rus t-34-ü xarab olanda tankın ekipaj üzvləri çölə çıxaraq, təxminən 20-25 dəq-lik bir təmirdən sonra yoluna davam edirdi, amma bir tiger xarab olduğu zaman o tank çox böyük ehtimalla elə ordaca qalırdı. Çünki tankın qarışıq mexanizması səbəbilə tank heyətinin bu tankı təmir etməsi çox çətin idi. Ona görə də bir tiger xarab olanda ya məhv edilərək olduğu yerdə qalırdı, ya da “evakuator” gözləmək lazım gəlirdi. Xarab olmuş bir tiger-ın yerinə yenisinin gəlməsi isə, həftələrlə, bəzən isə aylarla gecikə bilirdi. Hədsiz dərəcə müasir və qarışıq mexanizması onun təmirini çox çətin hala gətirirdi. Hətta alman müharibə hesabatlarına görə itirilən tiger tanklarının yarısı düşmən tərəfindən deyil, bilavasitə həmin tankın heyəti tərəfində məhv edilmişdi. Çünki tank xarab olduqda və tankı cəbhənin gerisinə çəkmək mümkün olmadığında tank heyəti tankın düşmən əlinə keçməsinin qarşısını almaq üçün, tankı məhv etmək məcburiyyətində qalırdı.
Tiger-ların ikinci ciddi problemləri isə istehsal maliyyəti idi. Bir tiger təxminən 250 000 marka başa gəlirdi ki, bu rəqəmi indiki ilə müqayisə etdikdə ortaya 10 milyonlarla dollara yaxın pul çıxır. Almanlar artıq müharibədə sıxışdırılan tərəf olmuş, qaynaq bitməyə başlamış, çətin vəziyyətdədirlər, bu qədər çətin bir vəziyyətdə tiger kimi bir tankın istehsalı heç cürə məntiqli deyildi ki, buna görə onsuz 1400 civarında qaldılar. Istehsalı çox zəhmətli idi, çünki almanlar ruslar və amerikalılar kimi serial olaraq t-34 və ya Shermanlar istehsal edə bilmirdilər. amerikalılar gündə 50 ədəd, ruslar gündə 80 ədəd tank istehsal edə bilirdilər, amma almanlar gündə bir ədəd tiger ancaq istehsal edə bilirdi. Çünki bu tank əl işi idi.
Yetərli səviyyədə istehsal olunmamaları, istehsal xərclərinin çox olması və istehsalının çox zəhmətli olması, bu tankın ən ciddi başqa bir problemi idi.
Üçüncüsü isə hər nə qədər təhlükəli və ölümcül bir maşın olsa da, tiger-ı istifadə etmək son dərəcədə çətin idi. Yavaş idi, böyük idi. Belə bir örnək verim; tiger-ın qülləsinin 360 dərəcə dönməsi tam 1 dəqiqə çəkirdi. Bir t-34 üçün bu müddət sadəcə 18 saniyə idi. Hətta wittmann kimi tankçılar tankın qülləsini hərəkət etdirmək yerinə, tırtıllarla tankın bütün bədənini hərəkət etdirirdilər. belə daha sürətli olurdu. Yavaş tank olduğu üçün bir müddət sonra ruslar və amerikalılar bu tanklara qarşı bəzi taktikalarla döyüşməyə başladılar.
Müharibənin bitdiyi 1945-ci ildə isə, geridə işlək vəziyyətdə sadəcə 300 civarı tiger-1 tankı qalmışdı. Bu tanklar da fransızlar və ruslar arasında bölüşdürüldü. Ruslar ələ keçirdikləri tiger-ları əvvəlcə incələdilər, analizlərini etdilər daha sonra ya metalloma ya da atış təlimlərində test hədəfləri olaraq istifadə etdilər…
Fransızlar bir müddət daha bu tanklardan istifadə etdilər, amma daha sonra bu fikirdən daşındılar.
Bundan əlavə dünyada hazırda 20-30 civarı tiger tankı qalmaqdadır, amma bunlardan sadəcə tək bir ədədi işlək vəziyyətdədir və 100/100 orijinaldır. Ingilislərin şimali afrika cəbhəsində ələ keçirdikləri 131 nömrəli tiger-1 tankı, hazırda dünyadakı 100/100 orijinal və işlək vəziyyətdəki yeganə tiger tankıdır. Bundan başqa tiger tankları ya başqa parçalarla modelləşdirməyə uğramış, ya da ümumiyyətlə işləmirlər.
mustafa kemal atatürk dövründə, 1937-ci ildə türkiyə büdcəsinin 17 milyon türk lirəsi artıq verdiyini xəbər verən qəzet. "Bu sene bütçede 17 milyon lira fazlalık var. Ne bir vergi arttırılacak ne de yeni vergi konacak.
Bütçe fazlasının 2,3 milyonu eğitime, 1,5 milyonu sağlığa, 900 bini ormanların ıslahına, 8 milyonu da sanayileşmeye ayrılacak..."
Bakının balaca şəhər olduğunu bu təsadüfləri örgənəndən sonra anladım. deməli hadisə mənim dostumla birliktə 3 qız ilə tanış olmağımızdan başlayır. 3 qızın arasından biri məni sevirdi. biz bunlarla şəhərə falan çıxdıq gəzdik,əyləndik yəni hərşey normal gedirdi. birdən qızlardan biri telefondan oğlan şəkili göstərdi dediki çox yaraşığlıdı, mən bu oğlanı sevirəm(bunu yadınızda saxlayın əsas məsələlər qabağdadı). indi qızları unudun, sıra ilə qabağıma çıxan təsadüfləri danışım hamısı qızlar barədədi bu arada. deməli ilk olaraq dostuma qızın şəklini göstərdim oda dediki qoy dostuma zəng edim o bilər bizim məktəbdə oxuyur ya yox zəng elədi dialoq belədi:
c-Salam n bizim məktəbdə ş adlı qızı tanımırsan?
n-hansı 11-ci sinif 1.65 boylarında qara,uzun saç eynəkli qızı deyirsən?
c-hə hə o qızdı
və beləcə qızların dostumla eyni məktəbdə oxuduğunu örgəndim təsadüf idi çünki çox fərqli yerlərdə qalır ikisidə nə isə bu belə. birgün sahilə içməyə getmişəm dostumda gəlib ama yanında başqa dostuda var. mən başladım qız temasını danışmağa qızın adını çəkən kimi oğlan mənə baxdı:
f-ala o qıznan eyni məktəbdə oxuyurug mənə açılıb məndə rədd cavabı vermişəm
2-ci göt olmağım bu idi keçək əsas təsadüflərə. dostumla çöldə gəzirdim başqa dostunu çağırdı bunla danışdığ elədik nə isə uje evə gedirdik ki, mən bunada qız temasını açdım oğlan qayıtdı:
r-hə bu aşağı məhlədəki 3 qızı deyirsən?
mən yenə göt oldum həmin an. nəysə danışdıq belə sən demə bu oğlan qızlarla olan hər mövzuda ordaymış. hətta məhlədə bir oğlan(hansıki qızların arasında birini sevirdi) buna deyirmişki gedək bunları döyək falan. yəni o məhlədə hər mövzuda olan adamla, məni döyməyə hazırlaşan adamla yaxın dost oldum. ən yuxarıda yazdığımı yadınıza salın şəkil məsələsi həmin şəkildəki uşağda həmin bu oğlan imiş bu oğlanda bu qıza rədd cavabı vermişdi yəni qızın rədd cavabı aldığı oğlanlar məni tapırdı eləbil. çox uzun oldu balaca təsadüflərdə var 2-3 dənə onları deməyəcəyəm. gəlin indi ən axırıncısını 1 həftə əvvəl həmin qızlarla əlaqəli örgəndiyim axırıncı təsadüfü deyim sizə. deməli 2-3 həftə əvvəl tanış olduğum uşağlarla oturmuşam biraz içmişik mən yenə qız temasını danışdım bunlara və yenə həmin an gəldi qızın adı çəkilən kimi ikisidə mənə baxaraq
-sən gijdllagsan?
uje çox fikir vermirdim çünki alışmışam kiminsə onları tanımasına ama uşağki mənə deyəndə o bizim döyüş məllimimizin qızıdı içimdə dedim qıznan ayrıldığıma görəmi sevinim ya bunlar söhbəti məllimə çatdıracağ deyə pismi olum. yaxşıki elə birşey olmadı atasına xəbər vermədilər beləcə 3 qız məsələsində yaşamadığım təsadüf qalmadı hələ danışmadığım bir neçə təsadüf yenə var qızlar haqqında. ümid edirəm ki, bundan sonra birdə onlar barədə təsadüf yaşamayacam.
Daha bir yaş qocalmağımın xatirinə onu demək istəyirəm ki, öz ad günümü təbrik edirəm. Daha bir mənasız yaşı başa vurdum.
Ən yaxın dediyim insanların ad günümü yaddan çıxartması, axırıncı dəfə illər qabaq ünsiyyətdə olduğum insanların xatırlaması kimi qəribə bir eksperiment yaşadım.
Uşaq vaxtı evdəkilər ilə dalaşıb küsəndə diqqət çəkmək üçün balaca şkafa girirdim. Məni axtarmalarını və təlaşlanmalarını istəyirdim. O şkafa hər girdiyimdə əsas məqsədim məni axtarıb peşman olmalarını hiss etmək idi, ancaq heç vaxt məqsədimə çatmırdım. Belə ki, şkafda qaldığım hər saniyə hava azalır içərisi daha da isinirdi. O vaxt müdhiş bir şeyin fərqinə varmışdım nəfəs almağım mənim əsas məqsədimin qarşısını alırdı dahası nəfəs almağın fərqinə varmaq onu çətinləşdirirdi. hər nəfəs aldıqca şkafın içi daha da isinir oksigen daha da azalırdı. uşaqlıq ağlımla nəfəsimi tutub bu problemi həll edə biləcəyimi düşünürdüm, ancaq nəfəsimi buraxdığımda təngənəfəs olub vəziyyəti daha da ağırlaşdırırdım. Nəticədə uzun müddət qalıb heç kimin məni axtarmadağını anlayıb tərli və nəfəs-nəfəsə bir şəkildə şkafdan çıxırdım.
İllər sonra sanki eyni döngünü yenidən yaşayıram. o şkafa yenidən girmişəm. Bu dəfə cəmiyyətin diqqətini çəkmək üçün yox o cəmiyyətdən uzaqlaşıb özüm olmaq üçün edirəm bunu. Amma bacarmıram özümlə baş-başa qalanda nəfəs almağın ağırlığı üzümə vurur. Tək qalanda boşa solduğum nəfəsin fərqinə varıram. Nəfəsimi yenə tuturam bu dəfə şkafda daha uzun qalmaq üçün yox mənasızlığa son vermək üçün, amma yenə uğursuz oluram. Ağlımı itirirəm idealist və ali hədəfləri olan kimliyim yerini absurdist, dəli olmağa doğru gedən birinə buraxıb. Böyük ehtimal o şkafdan yenə nəfəs-nəfəsə çıxacam və bir rola bürünüb hər gün mənə daha da yadlaşan cəmiyyətdə ki rolumu oynayacam. Hər nə qədər bu cəmiyyətin bir parçası olmanın məsuliyyətini qaldıramayacaq qədər zəif olsam da öz nəfəsimdə boğulmamaq üçün bu cəmiyyətdən yapışmalı olacam.
Deməli, Akif Azalp 20-ci əsrin məşhur özbək aşığı Erqaş Cümənbülbülün ifasında yazıya alınan qədim “Gündoğmuş dastan”ından bir misranı epiqraf alıb, 1986-cı ilin sonunda özbəkcədəki adı təxminən “Əssalam əleyküm, darnın ağacı!” kimi səslənən bir şeir yazır. Şeir, eyni zamanda iki hadisəyə, həm SSRİ Prokraturası tərəfindən Özbəkistana göndərilən və “pambıq işi” adı altında özbəklərə zülm edən Qdlyan soyadlı bir erməniyə, həm də qazax xalqına amansız divan tutan Kremlin sitəminə qarşı yazıldığından və bütün Türküstan ruhunun üsyanı kimi qəbul olunduğundan çox tez məşhurlaşır. Söhbət “pambıq işi” adı altında aparılan o zülmdən gedir ki, ərləri, oğulları, qardaşları həbsə atılan və ağır işgəncələrə məruz qalan özbək qadınları sonda bu əzaba dözməyərək SSRİ hökumətinə səslərini çatdırmaq üçün özlərini yandırmaq aksiyasına başlayırlar. Bu aksiyanın gedişində neçə-neçə qadınlar özünü yandırır və nəhayət rus şairi Mixail Dudinin SSRİ parlamentindəki çıxışından sonra hökumət bu məsələyə əncam çəkir.
Qısa zaman içində məşhurlaşan şeirin şöhrəti o səviyyəyə gəlib çatır ki, 1987-ci ildə Özbəkistanın xalq şairi Rauf Pərfi Öztürk Akif Azalpın bu şeirinə nəzirə olaraq eyni adlı başqa bir şeir yazır və sonda "Akif Azalpa" qeyd edir.Bir çox şairlər də bu şeirdən ilhamlanıb nəzirə yazır.
Rüstəm Behrudi 1989-cu ildə Özbəkiatana səfərə gedir,sakitcə bu misraları götürür plagiat edir və "Salam,dar ağacı" şeirini yazır,amma və lakin Azalpı tanımadığını,ilk dəfə bu sözlərin öz şəxsinə aid olduğunu vurğulayır.
Aşağıdakı Behrudinin öz qələminə aid etdiyi "Salam,dar ağacı"şeiridir.
Yolumu gözlədin hər səhər-axşam,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Əcəllə ölməyə doğulmamışam,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
O hansı millətdir, taleyi sirdir?
Yüz adla bölündü, yenə də birdir!
Məni hüzuruna bu dərd gətirdi,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Xəzəri, Baykalı, Aralı gördüm,
Gördüm can üstədir, yaralı gördüm.
Tanrını bəndədən aralı gördüm,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm salam.
Çarxı tərs fırlanır fələk qarının,
Turan kölgəsində budaqlarının.
Rəngi bayrağımda yarpaqlarının,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm salam.
Əvvəlin axırı, sonun əvvəli
Buymuş, bilməmişəm bunu mən dəli.
Qorxum yox! Nə olsun boyun göy dəlir?!
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Danış, Əmir Teymur, bu son nəydi bə?
Boynumda ağ kəfən, dilimdə tövbə…
Dərsini tərs bilən, mənimdi tövbə!
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam!
Səni mən əkmişəm… Mənə sən qənim,
Səni suvarmağa halaldı qanım;
Yarpağın rəng alsın qanımdan mənim,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam!
Ey darın ağacı! Kimdən kəməm, kəm?!
Ya səni yendirrəm, ya sənə yennəm.
Ya da budağında yarpağa dönnəm,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Qırğızam, özbəyəm, qazax, türkmənəm,
Başqırdam, kərkürəm, elə görk mənəm.
Sənin gözlədiyin qərib türk mənəm!
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
Qəbul et, növbəti qurbanın mənəm,
Mənim canım səndə, bil, canın mənəm.
Elə qürrələnmə, hər yanın mənəm,
Salam, Dar ağacı!
Əleyküm-salam.
sebebi nece deyerler day dayılığın qarşısını almaq, xanım sultanların geldiyi neslin ayrıcalıqlı bir möveye qoyulmasının istenmemesi, dövlet avtoritetinin zedelenmesinin qarşısının alınması idi..
eslinde başlıq bele de açıla bilerdi - osmanlı sultanlarının ekseren slav qızları ile evlenme sebebleri. beli, bu bilinen bir gerçekdir, orhan gazi zamanından başlayraq bu adet davam etmişdir. menim bildiyim tek istisnası var- ii osman (genc osman).. slav qızları ile evlenme sebebine gelince, gülümsediyinizi ve sebebini söylemeye ne hacet olduğunu görür kimiyem..yox, yanıldız beyler -* sebeb heç de slav xanımlarının uzun sarı saçları, bembeyaz derileri, uzun boyları ve mavi gözleri deyil..sebeb o dövrde slav qızlarının doğurqanlığının yüksek olmasına inanılması ile bağlıdır, bunun ise bir imperiyanı idare eden sülale üçün ne qeder önemli olduğubellidir..yeni gördüyünüz kimi sultanlar ağızlarının dadını bilirdiler filan hekayedir -*
ii osmana gelince niye türk bir xanımla evlendi çünki sarayı xalqa açmaq isteyirdi, 17ci esrde imperiyada saray ve xalq arasında uçurum getdikce böyümeye başlamışdı ve bu addımın sebebi bu uçurumu heç olmasa bir az dayazlatmaq isteyi idi..
ayrıca bir bilgini de elava edim-türk olmayıb oğlan uşağı doğuran sultan xanımlara haseki sultan deyilirdi. ilk haseki sultan orhan gazinin xanımı nilüfer sultandır..
Deməli belə bir zamanlar hamının nifrətini qazanmış azər zahid adlı bir tv aparıcısı var idi. O Aygün Kazımovanın xeyir ola verlişinin tvdə başlaması ilə o zamanların ən reytinqli verlişi olan sirli avrasiyanın bağlanması və xəzər tvyə transfer olan bəlkə də azərbaycan televiziyasında estetiksiz ən gözəl qız olan vüsalə əlizadə ilə ailə həyatı qurdu. Bunların bir çocuğu oldu. Aylar keçdi, illər ötdü bunlar ayrıldı. Azər başqa biri ilə evləndi. Ondan da bir qızı oldu. Yenə ayrıldı. Yənə evləndi. Ondan da bir qızı oldu. Yenə ayrıldı. Yenə evləndi bu dəfə o qız yox, oğlan atası oldu.
Mən özümdən demirəm. Saytlar yazanı xronoloji olaraq yazdım. Hə bu Azər, hər dəfə sensassiya yaradan sözlər, olaylar işlədirdi və antipatikliyinin aygün kazımovasını yaşayırdı.
Nəysə bu yoxlama adlı verliş də apardı. Onun bunun obyektinə girib yoxlamalar aparırdı. Seda Sayanın dediyi kimi “kimsin sen, kimsin?” deyərək məkan sahibləri bunu döydülər. Və o verliş də bağlandı.
Hələ bu gədə vüsalə ilə evli ikən onunla bərabər bir neçə programda təqdim etnişdi. Nəysə uzun sözün qısası, Azər bütün tv-ləri gəzir, buna iş verən olmur.
Bu da hər orta statistik azərbaycanlı kimi üz tutur tiktoka və orada verliş aparır.
Adı da həmin bu entryinin adı qoyulur. Burda bütün tiktok ulduzları iştirak edir. Ən məşhuru tiktokun divası bayran nurlu olur. Orda olaylar olaylar olur. Üç hərflilər havada uçuşur. İdrar ifrazı orqanları qarşı tərəfə yemək üçün təhqircəsinə təqdim edilir.
Uzun sözün qısası, bu verliş onsuzda iq-sü ikirəqəmli olan azərbaycanlı üçün infilasiyada ümid üdilən rəqəmə qədər düşür. Bax belə…
nəsli tükənmək üzərə olan həşərat. rəngləri qəhvəyi tonlardadır. hansı ki, bu böcəklə təbiətdə rastlaşılan zaman tanımaq üçün mütəxəsis olmağa ehtiyac yoxdur.
tükənməsinə səbəb olaraq bu məsələ ilə maraqlanan, araşdırma aparan insanların onlardan ibarət kolleksiya yığmasını göstərmək olar. bu böcəyə ölkəmizdə də rast gəlmək mümkündür.
1. Mərkəz xətti
Bu xəttin əsas rolu oyun mərkəzdən başlayarkən (hissələrin başlanğıcı, qol sonrası oyuna başlama) rəqib futbolçuların hər birinin stadionun özlərinə düşən hissəsində dayanmasını təmin etməkdir
2.Mərkəzi çevrə
Oyuna mərkəzdən başlayarkən, oyuna başlayan komandanın oyunçularına yetəri qədər imkan yaratmaq üçün rəqib komandanın oyunçuları bu çevrə boyunca ya da çevrədən kənarda dayanmalıdır.
3.Cərimə meydançası xətti
Bu xəttdən içəridə baş verən qayda pozuntuları (bəziləri istisna) rəqib qapısına penalti təyin olunması ilə nəticələnir
4.Qol sahəsi xətti (Goal area line)
Qapıdan zərbələrin yerinə yetirilməsi üçün lazım olan xətt. Əlavə olaraq, bəzi qayda pozuntularında, məsələn, qapıçı komanda yoldaşının ötürməsini əllə qəbul etdikdə, rəqib komanda xeyrinə penalti yox, cərimə meydançası içərisində cərimə zərbəsi verilir, bu cərimə zərbəsi həmin xətdən yerinə yetirilir.
5.cərimə meydançası yarımdairəsi
Penaltilər zamanı digər futbolçular bu yarımdairədən daha irəliyə çıxa bilməz
1. Mərkəz xətti
Bu xəttin əsas rolu oyun mərkəzdən başlayarkən (hissələrin başlanğıcı, qol sonrası oyuna başlama) rəqib futbolçuların hər birinin stadionun özlərinə düşən hissəsində dayanmasını təmin etməkdir
2.Mərkəzi çevrə
Oyuna mərkəzdən başlayarkən, oyuna başlayan komandanın oyunçularına yetəri qədər imkan yaratmaq üçün rəqib komandanın oyunçuları bu çevrə boyunca ya da çevrədən kənarda dayanmalıdır.
3.Cərimə meydançası xətti
Bu xəttdən içəridə baş verən qayda pozuntuları (bəziləri istisna) rəqib qapısına penalti təyin olunması ilə nəticələnir
4.Qol sahəsi xətti (Goal area line)
Qapıdan zərbələrin yerinə yetirilməsi üçün lazım olan xətt. Əlavə olaraq, bəzi qayda pozuntularında, məsələn, qapıçı komanda yoldaşının ötürməsini əllə qəbul etdikdə, rəqib komanda xeyrinə penalti yox, cərimə meydançası içərisində cərimə zərbəsi verilir, bu cərimə zərbəsi həmin xətdən yerinə yetirilir.
5.cərimə meydançası yarımdairəsi
Penaltilər zamanı digər futbolçular bu yarımdairədən daha irəliyə çıxa bilməz
çox ciddiyə alırsız gözəl insanlar. belə necə çıxacıq biz işıqlı sabahlara. kim aparacaq? eqoizm sarmaşıqları hər tərəfinizi bürüyüb, siz hələ də yeriməyə çalışırsız. dayanın yoldaşlar, dayanın kəsin o sarmaşıqları. sikim o sarmaşıqların içini. hər şey bölünüb, siyasət, din, irq, vətən. siz bölünməyin. qusun bütün nifrətinizi. qusun bu entry'nin üzərinə. unbaylayın. silin. sildirin. əsas odu savaşmayın. heç sevişməyin də. gəlin nömrəsi zad olsa xəbər edin
10 il bundan öncə ilk dəfə xəbər tutub gəldiyim məkan. 10 il, zarafat deyil həqiqətən. geri dönüb baxdığım zaman çox boş bir həyat yaşadığımın fərqinə varıram. yaş artıq öz sözünü deyir. bura ilk gəldiyim zamanlarda mənimlə birgə yazarlığa başlayan insanların çoxu evli eşiklidir məncə. biri də intihar etdi məsələn.
)
göstərildiyi kimi başlanğıc olaraq 20-100 mikrogram qəbulu sizin üçün ideal olacaqdır. lsd qəbul etdikdən təxminən 40 dəqiqə sonra təsirini göstərməyə başlayır və təsiri təxminən 10 saat çəkir. hətta iki gün təsiri hiss ediləcəkdir ancaq halusinasiya görmə kimi əsas güclü təsirləri 6-10 saat arası çəkir. pik nöqtəyə qəbul etdikdən 3-4 saat sonra çatırsınız. səyahətiniz bu qədər uzun çəkəcəyi üçün qəbul edəcəyiniz yeri, yanınızdakıları əvvəlcədən planlaşdırmalısınız. psixodelikləri, eləcə də lsdni, təbiət qoynunda, günəşli bir gündə qəbul etmək daha da yaxşıdır. çünki insan təbiətlə bütünləşir. evin içində dört divar arasında qəbul etsəniz həm canınız sıxıla bilər, həm də məsələ gecədirsə əgər, pis tripə girə bilərsiniz. gecə atmayın. insanların olmadığı yerə gedin. tək getməyin ilk dəfə üçün, yanınızda biri olsun. qəbul etdiyiniz gün kefinizin yerində olması yaxşı olar. kefiniz yerində deyilsə, qəbul etməsəniz daha yaxşıdır. özünüzlə mütləq qulaqlıqlarınızı götürün, musiqi sizin ən yaxın dostunuz olacaq səyahətiniz boyunca. yanınıza şəkil çəkəcəyiniz dəftər qələm də götürməyiniz yaxşı olardı, içinizdəki gizli rəssam oyana bilər. düz, açıq çəmənlik kimi ərazilər ilk dəfə üçün ideal ola bilər.
