4. hər payız keçirdiyim depressiya. qaçışı olmayan bir yol. son bir necə ildir ki, düşdüyüm bu durumun mahiyyətini dərk etməyə başlamışam. səbəbini dəqiq bilmirəm amma, psixoloqlar bunu bu fəsildə işıq azlığıyla əlaqələndirirlər. səbəblər hər nə olur olsun, sanki bir intiharın astanasındaymış kimi hiss etdirir adama.sanki hər şey çoxdan bitib, çoxdan solub, quruyub, payız yarpaqları kimi. sanki hər kəs gedib, bir sən qalmısan. bu depressiya həyatı, özünü dərk etməyə yardımcı olub, əslində bu dünyanın necə absurd və anlamsız olduğunu aşkara çıxarır. nə qədər incitsə belə, səni özünlə, öz keçmişinlə üz-üzə qoyub, ətrafıva və olanlara yenidən, amma bu dəfə bi başqa açıdan baxmağıva şərait yaradır.
10. Bu yay çıxaranın mən burdan nə deyim ala. Ən nifrət elədiyim fəsildi də blət. istidən adamın ömmmrü sikilir bildiyin. Qış belədi ala? Qışda geyin əynini qalın, vse zor, daha da üşümə. Amma yayda elə deyil axı, maksimum nə qədər soyuna bilərsən ki?
istinin əlindən süst qalırsan, tərpənə də bilmirəm bəzən. Sonra da başlıyırsan gijdıllax şeylər fikirləşməyə ki, nə bilim ala, niyə uzundur fələyin siki zad, yuxarıdan yaloy işəyir elə bil oğraş.
1. əksərən mövsümi affektiv pozuntu olaraq da adlandırılır, hər il eyni zamanda yaranır. çox zaman payız və ya qış zamanı başlayır və yaz və ya yay aylarında bitər. “qış sıxıntısı” və ya “qapalı yerdə qalma sıxıntısı”ndan daha çox şey ifadə edir. bunun nadir formasına da “yay depressiyası” deyilir, bahar sonu yay əvvəli başlayır və payızda bitir.
13. Postlar və məsləhətxanadan ilhamlanaraq xortlatmaq istədiyim başlıq. Adından da göründüyü kimi depressiyanın alt tiplərindən biridir və emosianal pozuntular arasında təsnifləndirilir. Xüsusilə payız və qış aylarında öz əlamətlərini göstərir və əlamətlər bu fəsillərin bitməsi ilə azalaraq yox olur. Mövsümi depressiya tipik və atipik depressiya əlamətlərinin mövsümi dəyişkənliklə bağlı olaraq görülməsi halıdır. Özünüzə diaqnoz yapışdırmazdan əvvəl bunu nəzərə alın: iş mühitindəki təzyiqlər, itkilər, ayrılıqlar, travmalar kimi xarici faktorların iştirakı ilə yaranmış pis əhval-ruhiyyə mövsümi depressiya sayılmır. Ən az iki il müddətində, hər il eyni mövsümdə depressiv əlamətlər görülməlidir:
1. Aşağı əhval.
2. Süstlük/yorğunluq
3. Yuxu pozuntuları (əsasən çox yatma)
4. Anhedoniya (həyatdan zövq ala bilməmək)
5. Motivasiya azlığı
6. iştahın pozulması (əsasən çox yemək)
(Bura qədər sadaladığım əlamətlər həyat fəaliyyətinə ciddi şəkildə təsir göstərirsə diaqnoz qoyulur, əks halda yox)
7. intihar düşüncələri (vəziyyət ciddiləşdikdə)
Mövsümi depressiya günün qısalması ilə birbaşa əlaqəlidir. Belə ki, qaranlıqda epifizdə bir qrup hüceyrə melatonin adlı hormon ifraz edir. Bu hormon bizim bədənimizi süstləşdirən və yuxu gətirən hormondur. Yaz və yay aylarında işığa məruz qaldıqda görmə siniri vasitəsilə bu hüceyrə qrupuna siqnal gedir və melatonin ifrazı dayanır. Ürək döyüntüləri artır, seratonin (xoşbəxtlik hormonu), dopamin və norepinefrin (noradrenalin) hormonu ifraz olunur və biz daha gümrah oluruq. Payız və qışda isə gün işığı azdır deyə gün boyu melatonin ifrazı baş verə bilir və bu da öz növbəsində gün boyu "yuxulamağımıza" səbəb olur. Mövsümi depressiyalı şəxslər çox yatsa belə yuxudan yorğun oyanır, gün boyu da bu yorğunluq davam edir. Bu şəxslər çox yeyirlər. Xüsusilə yağlı, karbohidratlı qidalarla qidalanırlar və anormal dərəcədə kökələ bilirlər. Təbii ki, mövsümi depressiyanın səbəbi təkcə günün qısalığı deyil. D vitamini azlığının da
səbəblər arasında olduğu bilinir. D vitamini günəş işığı ilə dəridə yaranan, yağda həll olan vitamindir. Bu vitaminin tam olaraq depressiya ilə əlaqəsi bilinməsə belə xəstələrdə d vitamini dəstəyi ilə simptomların yüngülləşdiyi görülmüşdür. Tutaq ki, bu əlamətlər az-çox sizdə var. Nə edə bilərsiniz:
1. Əvvəlcə keçid fəsillərin, xüsusilə payızın özü ilə depressiv əhval gətirdiyini, bunun qeyri-adi bir şey olmadığını bilin.
2. D vitamini. Yay aylarında kifayət qədər d vitamini almamışsınızsa, bu vitaminin azlığından şübhələnirsinizsə, analiz verib həkim məsləhəti ilə d vitamini almağı düşünə bilərsiniz. Və ya heyvan mənşəli qidalardan (süd, yumurta) təbii yolla ala bilərsiniz.
Qeyd: d vitamini yağda həll olan vitamindir ona görə də artıq olduqda sidiklə atıla bilmir. Bu da öz növbəsində zəhərlənməyə səbəb ola bilər. Mütləq həkim məsləhəti ilə alınmalıdır.
3. Omega-3 tərkibli qidaların qəbulunu artıra bilərsiniz. Balıq yağı, qoz, fındıq, fıstıq kimi çərəzlərlə təbii yoldan alınması mümkündür.
4. C vitamini qəbulu da yaxşı təsir edə bilər. Tibbi araşdırmalar bunu təsdiqləyir. Həmçinin immun sistemini də gücləndirərək bir daşla iki quş vurmuş olarsınız.
5. işığa məruz qalmanı artırma. Söhbət gün işığından gedir. Otaqlarınızın pərdələrini açmaq, hava buludlu olsa belə çöldə vaxt keçirmək çox faydalıdır. 2000-ci illərdə aparılan bir araşdırmada səhər yarım saat işığa məruz qalmanın floksetin (prozac) qədər təsirli olduğu aşkarlanmışdır.
Bunlarla yanaşı digər vitaminlərin dəstəyi ilə (A, E, B qrupu), yeriməklə mövsümi depressiyanın üstəsindən gəlmək mümkündür. Əgər üstəsindən gəlinə bilməyəcək qədər ağırdırsa onda bir mütəxəssisə müraciət etmək lazımdır.
2. çox qəribə bir şeydi. məsələn, mənim hər payızda nitqimdə problemlər yaranır, daha çox sıxılıram fizioloji baxımdan. nəfəsim kəsilir danışarkən.bu da kəkələməyə falan gətirib çıxarır. və mənim payız depressiyam başlayır. ancaq indi mübarizə aparıram. nə olur olsun sağ çıxacam bu mübarizədən.
14. Spesifik olaraq hər oktyabr ayı bu cümlə məni yeyib bitirir;
Being alone doesn't affect instantly, it kills you with the time without even realizing.
Düşünən adamın bir az da yalnızlığa ehtiyacı var demişdi yılmaz. Öz-özünlə təkbaşına qalmaq özünlə olan bağlarını gücləndirir. Güzgüdəki əksində heç kəsin görə bilməyib, sənin gördüklərini sevə bilməkdən başlayır özünü bağışlama və bütün bu sürrealizmin içində bir tək dizlərinin yerə göstərdiyi təzyiq qüvvəsidir səni reallığa bağlayan.
8. Halhazırkı duyğu durumumu düşünəndə gəldimi yenə bədneybət düşündürən, enerji sömürücü vəziyyət. Bir çoxumuz ancaq qış və payızda baş tutduğunu düşünsək də, yazda və yayda da olurmuş. Mən də təzə öyrəndim. Mövsümi depressiya əksər insanlarda payızın son dövrləri, qışda yaransa da, prosesin bunun əksi istiqamətində də baş tutduğu görülüb. Əlamətlərə günün əksər/bütün hissəsini depressiv hiss etmək, əvvəl marağınız olan məşğuliyyətlərə qarşı marağın ölməsi/azalması, enerjikliyin azalması, yatmaqda, konsentrasiya olmaqda problem yaşamaq, ümidsiz, dəyərsiz, günahkar hiss etmə( ən pis hissələrindən biridir deyərdim), intihar düşüncələri, təşviş içində/ləngləşmiş hiss etmək aiddir. Qış, payız sezonunda görülən mövsümi depressiyanın əlamətlərinə həddən artıq yatmaq, yeməklərə, xüsusən də karbohidrat mənbəyi olan yeməklərə qarşı duyulan arzu( durub-durub beyninə san sebastianlar, eklerlər düşməyi məsələn), yorğunluq hissi, çəkinin artması azalmış enerji aiddir. Yaz/yay sezonuna xas mövsümi depressiyaya isə iştahın azalması, çəki itirmə, insomnia, təlaş və təşviş hissi xarakterikdir.
6. uşaq vaxtı hər payızda yaşayırdım bunu.özümü çox pis hiss edirdim,elə bil hər şey qurtarıb,hamı gedib,tək və aciz hiss edirdim.halbuki səbəb yox idi.yayda isə əksinə,səbəb yoxkən durduq yerə özümü xoşbəxt hiss edirdim.ən yaxın dostuma bunu deyəndə isə onda tam tərsi olduğunu öyrəndim.dedi ki,yayda günəş,quşların səsi və s. elə təsir edir ki,elə bilirəm hamı xoşbəxtdi,məndən başqa.bir birimizə bu fikirlərnən təsir elədik və indi nə məndə payız depressiyası,nə də onda yay depressiyası var.
)