8. 11 ya 12 yaşım var. atamın dostu gilə qonaq getmişik. atamın dostunun qızı sinif yoldaşımdır. yemək, çay, söhbətdən sonra ortaya şahmat taxtası gəldi. atamın dostu qayıdar ki, oynaya bilirsən şahmat? mən də dedim yox. başladı gülməyə, çox dəhşətli şəkildə pərt oldum. başladı qızı ilə oynadı, sonra başladı qızını tərifləməyə və s. sabahı getdim kitabxanaya şahmat bölümündəki bütün kitabları alıb gəldim evə. şahmatı kitabdan oxuyub öyrənmişəm. sonra şahmat tarixi, şahmatçıların həyatı haqqında xeyli kitab oxudum. qardaşıma öyrətdim başladıq oynamağa.
üstündən xeyli keçəndən sonra yenə qonaq getmişdik atamın dostu gilə. şahmat taxtası gəldi. əvvəl qızı uddum, sonra dədəsini. qısacası, sırf intiqam xatirinə öyrənmişəm şahmatı.
məktəb birincisiydim. amma heç vaxt şahmat məktəbinə getmədim. indi peşmanam.
20. santiago ramón y cajal (1 may 1852 - 17 oktyabr 1934) ispan patoloq,nöro- histolog, və nobel mükafatı sahibi. cajal az qala elmi kariyerasını xəstəlikli bir həvəs ,bağımlılıq hiss etdiyi şahmat üzündən məhv edirmiş.o qədər bağımlı imiş ki hərgün şahmat klubuna gedib eyni anda 4 reqiblə heç şahmat taxtasına baxmadan saatlarca oynuyurmuş.şahmata aid nə qədər kitab varsa oxuyub yutmuşdu.hətta yuxularında peşkaların,atların,vəzirlərin,fillərin bira arada çılqın reqs etdiklərini görürmüş.bu kabuslar üzündən yuxu pozğunluğu yaşayıbmış.bu durum onu çox rahatsız edirdi.beyni davamlı yorğun,dincəlmir və elmi fəaliyyətinə zaman ayıra bilmir , beyninin enerjisi yetmirdi. cajal bu vəziyyətin belə davam edə bilməyəcəyini anladı və sonrakı yaşamının 25 ili boyunca əlini şahmat fiqurlarına vurmadı,bütün diqqətini və zəkasını elmə həsr etti. və 1906-cı ildə fiziologiya və tibb sahəsində nobel mükafatını qazandı
53. təxminən 1500 il əvvəl hindistanda, müharibəni çox sevən, bunun üçün illərlə ölkəsini bitməyən müharibələrə salan kral yaşayırmış.ölkədə yaşayan, müharibədən bezmiş xalq kralı müharibəni bitirməyi üçün o dövrün məhşur aliminə müraciət edirlər.alim müharibəni sevən insanın,daha təhlükəsiz yolla həyəcanını yaşaması üçün caturanga adlı oyunla kralın yanına gedir.krala "siz müharibəni çox sevirsiniz və sizə istədiyiniz qədər savaşa biləcəyiniz bir oyun gəttirdim" deyir.qutudakı daşları çıxarıb, bu gördükləriniz sizin piyadalarınızdır, iki topunuz, iki filiniz, iki atınız var.əlbəttə siz şahsınız yanınızda sizə dəstək olacaq vəziriniz də var.istədiyiniz qədər müharibə edə bilərsiniz.kral caturanga adlı bu oyunu çox bəyənib qocaya "məndən istədiyini arzu edə bilərsən" deyir.qocanın verdiyi cavab isə başqa oyunun başlanğıcı olub.çox şey istəmirəm.bu oyunun oynanıldığı taxtanın ilk daması üçün bir, ikinci daması üçün iki dənə buğda istəyirəm.hər damada ondan əvvəlkindən 2 qat buğda versəniz mənə bəs edər.qarışısındakı qocanın ağılsız olduğunu düşünən kral "hesablayın və istədiyini verin" deyib qocanı yola salar.və hesablayərkən 15-ci damaya gələrkən 1.5 kq buğda veriləcəyi aydın olub.25-ci damada buğda miqdarı 1.5 tona, 31-ci damada 92 ton olduğuna hesablayıblar. 49-cu damaya gəldikdə isə verilməli buğda çəkisi 24 milyon ton olmuşdur.64-cü damaya gəldikdə isə buğdanın ümumi çəkisi 18446744073709551615 (18 kentrilyon 446 katrilyon 744 trilyon 73 miyard 709 milyon 551 min 615 ədəd) buğda edib.(inanmayan hesablaya bilər) göründüyü kimi şahmat oyunu, eləcə də yuxarıda yazdığımız hadisə yüksək zəka nümunəsidir.
həqiqətən də şahmat həyat kimidir.zamanı bəlli olmayan bir oyun və bu oyunun nə zaman bitəcəyini bilmək mümkün deyil.bəzən bir şeyi əldə etmək üçün başqa bir şeyi qurban vermək məcburiyyətində qalırıq.hər zaman irəliləmək mümkün deyil, bəzən geri çəkilmək vacibdir.ancaq hər addımda düşünməliyik, seçimlərimizi ağılla etməliyik.hədəfə çatmağın bir yolu yoxdur.fərqli yollardan istifadə edə bilərik.yorulmadan, fasiləsiz, təkrar-təkrar yoxlaya bilərik çünki, həyatdakı kimi ehtimallar sonsuzdur.hər daşın özünə görə rolu və əhəmiyyəti var.gerçək həyatda heç bir insanın dəyərsiz olmaması kimi.şahmat taxtasında da heç bir daş dəyərsiz deyil.həyatdakı kimi.
51. *hikaru nakamura*nın 2008ci ildə *rybka* adlı süni intelektlə oyunu var. 3 dəqiqə içində 270 gedişli oyun. Hikaru süni intelektlə babat məzələnir və *bug*unu taparaq onu məğlub edir. Kasparovun deep blue'ya uduzmasından hardasa 10 il sonra həm də. Sonda da çox məzəli formada məğlub edir kompyuteri. Baxmağa dəyər maraqlananlar üçün: http://youtu.be/2k4V_LJTvqM
23. oynamağı bacarmayanlara ilkin təəssürat yaratmaq üçün biraz kömək olsun deyə füqurların hərəkət mexanizmini yazıram:
şah-öz ətrafında sağa, sola, aşağı, yuxarı, iti bucaq altında soldan yuxarıdakı ən yaxın damaya, sağdan yuxarıda ən yaxın damaya, soldan aşağı və sağdan aşağı ən yaxın damaya qədər hərəkət edə bilir ki, bu da yalnız qaçış məqsədi güdür. yəni onun hərəkət çərçivəsindəki damalara rəqib füqurun hərəkət istiqaməti düşməməlidir. o dayandığı yer rəqibin hərəkət istiqamətilə üst üstə düşürsə o öz çərçivəsində ən güvənli damaya qaçmalıdır. əgət onun qaça biləcəyi damaların hamısı rəqib füqurların hərəkət edəcəyi dama ilə üst üstə düşürsə o şah artıq mat olmuşdur.
vəzir-ən güclü şahmat füqurudur. belə ki, o, şahın getdiyi istiqamətlərə( sol-sağ, sol-sağdan yuxarı və aşağı) gedə bilir . şahdan fərqli olaraq o, bu istiqamətlərə doğru yalnız ona yaxın olan 1 damaya yox, hərəkət daması davam etdiyincəyə qədər hərəkət edə bilər. bu istiqamətlərdəki hərəkət damasının üstünə rəqibin 1 oyunçusu düşərsə onu vurub dəməyin dağıdır.
piyada- hərəkət mexanizmi oyun masasındakı ümumi damaların tam mərkəzinə qədər önə doğru 2 pillə irəliləyə bilər(istəsə 1 pillə də) yalnız mərkəzi keçdikdən sonra o 1 xana irəliyə doğru hərəkət edə bilər və rəqib füquru yalnız onun sol və ya sağ tərəfdən yuxarıda yerləşən damada oturduqda vura bilər. ən zəif füqur olsa da, oynamağı bacarana ən güclü füqurdur. niyə? çünki, bu füqur rəqibin yerləşdiyi ən sondakı damaya oturursa o istədiyiniz füqura çevrilə bilər. yəni, şaşkidə rəqibin ən uc damasına çatdıqda o, "damka" ola bilirdisə, şahmatda bu piyada füquru sizin istəyinizlə istənilən füqurla əvəzlənir.
vəkil(buna deyəsən fil də deyirlər*
dəqiq bilmirəm
)- vəzirin hərəkət istiqamətindən fərqli olaraq o yalnız sağdan-soldan aşağıya və yuxarıya doğru*
dioqanal
gedə bildiyi damaya qədər gedə bilər.
top- bu füqur vəkildə çatışmayan sol-sağ, aşağı-yuxarı istiqamətlərinə tərəf gedə bildiyi qədər gedə bilər
at-qısa yolla başa salsam, o, rusların çapnı yazılmış "q" hərfi istiqamətində hərəkət edə bilir. yəni atın durduğu yerdən bir q hərfi qədər uzaqda yərləşən yalnız ən uc damaya gedə bilir. yuxarı, aşağı, sağa və sola tərəf yönləndirilən q hərfi qədər.
32. mehsur bir deyim var idi: oyun bittiyinde sah da piyadalar da eyni qutuya qoyulur. ibneliyine sah ucun xususi qutu almisam bele boyuk bahali zad qoyuram dolabin ust tereflerine got olsun piyadalar.
42. azərbaycanlıların dünyada yaxşı olduğu az saylı şeylərden biri. ən fəxrolunası şeyimizdi zənnimcə.
internetdə boş dolanarkən bir şeyin şahidi oldum. deməli grandmasterlər olur bunlar online oyunlar oynayaraq oyunu şərh edərək youtube-a yükləyirlər. aşağıda qoyacağım videoda da grandmasterlərdən(qroysmeyster) biri oynayarkən trickymate deyə bir azərbaycanlıyla oyuna başlayır. və qaqaş profesinal şahmatda çox az işlədilən və riskli Budapest gambitin Fajarowicz variantını işlədərək grandmasterimizi də təəcübləndirərək mat edir. 8:57də başlayır oyun. https://www.youtube.com/watch?v=Voa9QwiBJwE#t=8m57s
59. ilk dəfə balaca uşaqdan öyrəndiyim oyun. iş orasında idi ki, həmin ana kimi şahmata qarşı heç vaxt xüsusi marağım olmamışdı. Bizdə də şahmat var idi, amma oynamırdım. Bir gün bir yaxınımızın uşağı bizə gəlmişdi. Bu da qürrələnir ki, bəs mən şahmat oynaya bilirəm. Mən də o vaxt türklər demiş hırslı uşaq idim, necə olur ki, məndən neçə yaş balaca uşaq bilir, amma mən bilmirəm. Nə isə dedim, yaxşı göstər necə oynayırsan, bundan baxdım, söhbəti tutdum. Bir-iki dəfə oynadıq və qalib gəldim. Necə sevinidiyim hələ də yadıma gəlir. Təbii ki, uşağa qalib gəlmək fərasət deyil. Amma təzə öyrənmişdim deyə sevindim. Qısacası şahmatda qalib gəlmək insanın özgüvənini artırır. Əslinə qalsa, istənilən qalibiyyət. Uğur və özünəinam bir-birləriylə düz mütənasibdirlər. Fərqi yoxdu hansı birinci gəlir. Özünə inamlısansa, uğur qazanacaqsan. Yenə söhbətdən uzaqlaşdım. Fikrimi bir yerdə sabit tuta bilsəydim, yaxşı olardı. Beynimdə dalğalar tez-tez qarışır. Bipolar olmasam, yaxşıdı.
Oyuna gəldikdə isə, Mən nə vaxtdır, oynamıram. Yadıma düşəndə online oynayırdım. Yaxşı oynaya bilənlərə eşq olsun.
43.stefan zweig in cəmi 80 səhifəlik romanı. çox gözəl təsvirlər var, sizə hekayənin baş verdiyi auranı çox gözəl izah edir zveig. nəinki aura, obrazların keçirdiyi hissləri, xüsusi ilə dr b-nin sözlə ifadə edilə bilməyəcək hisslərini, düşüncələrini, yaşadığı çətin anları sözlə ifadə edir. ara sıra sveigin zəkasına heyran edir əsər.
45. azərbaycanda ərgənlərin "2 il şahmata gedib bizi döyər əhəhəhə" kimi şit zarafatlarında baş rol oynayan möhtəşəm oyun. insanı zehni cəhətdən inkişaf etdirən oyun üstü bir şey.
63. "Şahmatda həyatın başlıca beş ünsürü əks olunmuşdur: birincisi: qələbə üçün tam təmkinini saxlamaq və çox uzaqgörən olmaq vacibdir; ikincisi, oyun sxemlər üzərində, nə vaxtsa oynanılmış gedişlər ardıcıllığı üzərində qurulur və istənilən matçda azsaylı variasiyalarla yenidən oynanılır; üçüncüsü, sizin rəqibiniz oyunda istifadə etdiyiniz sxemləri təhlil edir və gedişlərinizi proqnozlaşdırmağa çalışır; dördüncüsü, rəqibə, öz oyununu qura biləcək, irəlidən görünən heç bir şablon vəziyyətlər yaratmamaqla, siz böyük üstünlük qazanırsınız; beşincisi, şahmat da həyat kimidir: davranışınızı qabaqcadan duya bilməyənlər narahatlıq və qeyri-müəyyənlik hissləri keçirirlər - onları həyəcan, qorxu, çaşqınlıq çulğalayır".
61. kökləri 1500 il əvvələ dayanması güman edilən stratejik oyun növü. ilk dəfə harada yaradıldığı dəqiq bilinməsə də, təxmin edilir ki, şahmat Hindistanda öz əsasını qoymuşdur. Hindistanda geniş vüsət alan oyun perslər arasında da məşhurlaşmış, hal-hazırda isə onlayn şəkildə hər kəsə əlçatan olan məntiq, strateji oyunudur.
55. həyatdakı qərarsızlığımızın bir başqa uzantısı olan şahmatda zəkanın nə dərəcədə rol oynadığı faktına qərar verə bilmədiyimizdən xəbərdar olmağımıza və məsələn elə poe'nin o məhşur hekayəsinin başlığında itin götünə soxub çıxartması kimi faktlara baxmayaraq yenə də nə olursa olsun özündən daha zəkalı qarşı cinslə (bir qadınla) oynamağın seksual zövqü əvəzedilməzdir.
26. məni nostalji abu-havaya salan bir oyundur. 1990-ci illərin ortaları, çətin həyat şəraiti, kirayə qaldığımız evdə soğanı biraz közərdib yeməyin verdiyi dəlisov xoşbəxtlik və atamın qonağları ilə birgə qış gecələrinin əvəzolunmaz aktivliyi olan şahmat oyunu, mamamın cavid (ad şərtidir) gözün yumulur gəl yat balam deməsi və mənim əslində sadəcə əgər mümkündürsə bütün orqanlarım arasında həmin an tək aktiv olan dodağlarımı tərpədərək, yox, şahmata baxıram deməyim-yəqin xatirərələr olmasa bərbad olardı hər şey. bu oyunu mən atamın oyununa baxıb götürməyim, sonradan avara məhlə uşaqlarını hətta bacıları ilə birgə bizə çağırıb onlara bunu öyrətməyim, sadəcə məşq üçün müəllim yanına gedəndə müəllimin bütünhamı ilə 2 top və vəzirini çıxardıb oynayıb da, sıra mənə gələndə full heyətlə oynayıb yenə də uduzması-mənə elə gəlir varlı olsam hər şey fərqli olardı bu mənada. bəlkə də şahmatı ona görə insanlara öyrədirdim ki, sanki onlarla keçmişimi bölüşürəm. mənə elə gəlir bəzən istedaddan çox yaşadıqlarımız həlledici olur. çünkü mən bu yazdıqlarımla şahmat oyununda istedadlı biriymişəm kimi görünə bilərəm. lakin bizim ailənin daha bir nümayəndəsi bacım belə təhsil müəssisələri arasındakı bakı çempionatının qalibi olanda başa düşdüm ki, şahmat mənim üçün sadəcə oyun deyil. o həm də mənə bəzi şeylərin sadəcə yaşanaraq qazanıldığını öyrədən bir nəsnədir.
30. çoban matı ilə bir çox adamın əsəblərini korladığım oyun.bir də bunun 96 xanalıq düzgün altıbucaqlı şəklində olan lövhəsi var ki 3 nəfərin oynaması üçündür.iki oyunçu birləşib digər oyunçuya qarşı götlük eləməsin deyə xüsusi neytrallıq qaydası tətbiq olunur. gediş edəcək oyunçu yalnız iki halda hücum edə bilər: 1-ci əgər rəqib ona əvvəlki gedişində hücum edibsə; 2-ci əgər bu rəqibə üçüncü oyunçu özünün əvvəlki gedişində hücum etməyibsə
49. stefan zweig in şahmatınnan çox söhbət açılmışkən, əsəri oxumayanlar bu linkdən girib əsərə səsli kitab qismində qulaq asa bilərlər. okan bayülgenin səsi ilə bir başqa olur -*https://www.youtube.com/watch?v=HC95ycg8rBY
25.#94030 bu entry də şahmat oynamaq üçün təməl hər şey gözəl izah edilib. kiçik bir düzəlişə ehtiyac var, fil diaqonal üzrə hərəkət edir (dama oyununu xatırlayın, daş dama olduqdan sonra necə hərəkət edirsə fil də elə, ağ fil heç vaxt qara xanaya çıxmır və ya əksinə qara ağa keçə bilmir. üstəlik burada at və qalaqurma istisna heç bir piyada və fiqur digər daşın üzərindən adlaya bilməz. rəqib daşı varsa vurur (şahları ümumən vurmaq olmaz)
46. insanı bir çox tərəfdən inkişaf etdirən oyun. azərbaycanda isə yalnız " -hansı idman növü ilə məşğul olursan? +sualtı şahmat" kimi zarafatlarda istifadə olunan söz.
29. oyunların şahı. bəlkə də həyat tərzi.
nərimanov parkında kişilərin yığışıb oynadıqları oyun. şahmat manyakları hər gün havanın vəziyyətindən asılı olmayaraq orada yığışıb oynuyurlar, maraqlı oyunlar gedir. vaxt öldürmək üçün gedib saatlarla oturub oyunlara baxmaq olar. xüsusi ləzzəti var. özünə güvənən oyunlara da qatıla bilər. yaş ortalaması ümumiyyətlə 50 civarı olur.
60. Haqqında mirzə fətəli axundovun belə bir şeiri olan oyun.
Biri şah, biri vəzir, ikisi fildir,
iki at və iki qala şaha kəfildir.
irəlidə gedən piyada ikinci səfdədir,
Atlı və iki (yəni səkkiz xanə) ədədin hər bisi şaha dəlildir.
Altmış dörd xanəlik şahmat oyunu məclisi,
Cümləsi ağ və qara rəngdədir.
Şah bir xanədən artıq sıçraya bilməz,
irəliyə və geriyə qilü qalsız hərəkət edər.
Vəzirin hərəkəti həm düz və həm də çəp olur
Onun meydanı geniş və uzundur.
Fillərin hərəkəti daima çəp olar.
Qalalar isə onların əksinə hərəkət edərlər.
At iki xanədən artıq irəliləyə bilməz,
Həmişə düz gedib yan tərəfə dönər-onun hərəkəti belədir.
Müxalifi qarşısında görüncə
Bunların hər biri ona əzrayıl olar.
Piyada tək addımla düz hərəkət edər,
Öz hərifi ilə yanaşı olduqda mütləq vurular.
Əgər düşmənin sahəsini keçərsə
Cəlallı vəzir olar.
Əgər şah kpməksiz və tək qalarsa
Düşmən ona hücuma keçər.
O artıq əsirdir, sən şahı mat say,
Çünki onun ölüm günüdür!
34. oyun eyni zamanda idman növü
bilinənin əksinə olaraq məğlub olmayanın inkişaf edebilməyəcəyi oyun.
və ən əsası bəzən elə olur ki,əsl sənət əsəri , incəsənət kimi bir şey ettiyivin fərqinə varırsan.
təbii ki, anlayana.
48. azərbaycanda sadəcə zarafatlarda istifadə olunmayan,inkişaf etmiş oyundur ya da idman növü.berti fogtsdan o vaxtı azərbaycanda futbol haqqında soruşmuşdular demişdi ki,futbol azərbaycanda 2ci məşhur oyundu 1ci şahmatdır.
17. son zamanlardakı tәk tük sevimli mәşğuliyyәtlәrimdәn biri. maraqlıdı, düşündürücüdü. kralların oyunu deyirlәr, elә adam oynuyub qalib gәlәndә dә özünü kral kimi hiss eliyir. irәli getmәk üçün gәrәk fәrqli vә sәnnәn güclülәrlә oynayasan. yoxsa yerindә sayarsan. indiyə kimi oynadığım, özünü güclü sayan hәr adama ilk oyun uduzub, ikinci oyun udmuşam. çünki bir oyun bәs eliyir ki, adamın tәrzini qavrayasan -* 1 ay öncә çox zövqlә oynadığım biri var idi. oyunlardan ciddi kayf alırdım. çünki maraqlı vәziyyәtlәr yaranırdı oyun әrzindә. 100%lik uduzmuş kimi görünәn tәrәf, baxırdın ki 2 daşla falan çox seksi matlar eliyir. uduzanda da adam pis olmurdu. ancaq bir ay öncә adamı bir oturuşda 3 dәfә çox sadә vәziyyәtlәrdә mat elәdim, 1 dәfә dә o uddu. egom tavana dırmanmışdı ama gözәl bir rәqib itirdiyimi düşünәndә heç lәzәt elәmәdi. bir dә 1 hәftә falan öncә oynadıq, yenә çox adi vәziyyәtdә mat oldu. düzü ikinci oyunu o uddu. ancaq vәzirsiz 3 daşla alırdım az qala kәllәsini. axrı, oynamağa bekar adam tapmıram.
buarada, hәr şeyә baxış tәrzini dәyişәn oyundu. artıq münasibәtlәrdә dә, filankәs nә qәdәr önәmlidi, falancanı qurban versәm kimi qazanaram, hansı hәrәkәt filankәsә necә tәsir eliyər kimi taktikalar qururam. tabi bunlar bir an içindә verilәn qәrarlardır. oturub kiminsə üçün qәhbәlik fikirlәşmirәm -*-* dost tanışları belә fil, at, top kimi dәyәr şkalasına düzürәm arada. zatәn tanışlar heç, dostlar bir şahmatın әsas fiqurlarının sayından az olduğu üçün, belә qiymәtlәndirmә asan olur.
24. gecələr yuxusuzluğuma səbəb olan,gün ərzində baş ağrılarımın səbəbi olan aludəsinə düşdüyüm oyun.
yata bilmirəm yatsam da yuxumda da mütləq şahmat oynadığımı görürəm. tərgitməsəm psixologiyamı pozacaq bu gedişlə həyatım da mat olacaq.
33. hindistanda yaranan və ərəbistran vasitəsiylə ispaniyaya keçib bütün avropaya yayılan strateji stolüstü oyun növü. burada toplar donanma, atlar süvari, fillər ağır süvari, vəzir sərkərdədir. piyadalar yüngül döyüşçülərdir.şahsa, imperatordur. oyun bəzən saatlarla vaxt aparır, bir neçə gediş sonranı nəzərə almaq əsas şərtdir. bu oyunda.əsas şahmatçı titulları fide və qrossmeysterdir.
)