+31 əjdaha
9. iyirminci əsr fəlsəfi cərəyanlarından biridir. "modernizmdən sonra" deməkdir. postmodernizm inkarın inkarı nəticəsində meydana həlmişdir. belə ki, modernizm yeni bir cərəyan olmaqla , akademik, klassik dəyərləri inkar edirdisə, postmodernizm də modernizmi inkar edərək, ədəbiyyatda, incəsənətdə xaos, elementlər müxtəlifliyi yaradır. amerikan postmodernistlərindən olan con bart bu təlimə belə tərif verirdi: "postmodernizm keçmişin mədəniyyətindən şirə çəkən bədii təcrübədir". postmodernizm əsasən fransız və amerikan mühitində təşəkkül tapmış, mişel fuko, derrida, liotar, dölöz, umbero eko və digərləri tərəfindən bu dəyərlər inkişaf etdirilmişdi. postmodernizm əvvəlcə ədəbiyyat, incəsənət, arxiektura sahələrində təşəkkül tapmış, sonradan bütün sahələri əhatə etmişdir. belə ki, ən ciddi məsələlərdən tutmuş anektodlara qədər postmodernist dəyərlərə rast gəlmək mümkündür. sosial həyatda postmodernizm əsasən nu cümlələrlə ifadə olunur: "mən postmodernistəm" və s. postmodernizm xüsusi bir janr deyil, əksinə bütün ədəbi janrları öz ətrafında birləşdirən mürəkkəb bir təlim, cərəyandır. yenidənqurma, intellektuallıq və eklektizm postmodernizmin əsas xüsusiyyətləridir. burdada 3 əsas fenomen özünü göstərir. 1. mədəni-intellektual fenomen odur ki, hər bir biliyin təcrübə vasitəsiylə öyrənən elm fəlsəfəsi inkar edilir 2. ikinci fenomen odur ki, burada universal deyil, lokal biliklərə üstünlük verilir.3 .sonumcu fenomen isə o idi ki, burada kitab televizya tərəfindən sıxışdırılır. postmodernizmin 2 növü göstərilir: 1) konstruktiv 2) dekonstruktiv. konstruktiv postmodernizm əsasən struktralizmə istinad edirdi. dekonstruktiv postmodernistlər isə analitik fəlsəfəyə, xüsusən də l.vitgenşteyn fəlsəfəsinə istinad edərək qeyd edirdilər ki, "dünya özü mətndir. mətn reallığın əsas göstəricisidir" bu ideya daha çox liotar və derridanın yaradıcılığında öz əksini tapır. postmodernizmi modernizmdən fərqləndirən bir sıra xüsusiyyətlər vardı . əgər modernistlər "sənət,sənət üçündür" deyərək. hər bir sahədə professional, əsl mütəxxəssis axtarırdılarsa, postmodernizmdə vəziyyət tam fərqli idi burada seçim azadlığı var. yəni hər kəs istədiyi sahədə istədiyi şəkildə fəaliyyət göstərə bilər. məsələn: çilingər rəssam olmaq istəyir və rəsm çəkməyə başlayır. postmodernist mühitdə o insan üçün heç bir maneə, yoxdur. çünki o insan bu işi istəyir. fərqi yoxdur o bunu bacarır ya yox. əsas odur istəyir və haqqıdır. göründüyü kimi postmodernizmdə şəxsiyyət və onun iradə azadlığı məsələsi ən yüksək pillədə durur. postmodernistlər iddia edirlər ki, heç bir dəyər, norma yaxud prinsip önəmli deyil. bunlar yalnız keçmişdə qaldı. ora boylanmağın bir xeyri yoxdur. gələcək bizimçün daha çox şey vəd edir. bu baxımdan da postmodernizmdə "tarixə qarşı qiyam" ideyası irəli sürülürdü. bu daha çox fuko yaradıcılığında görüntüyə gəlirdi. o deyirdi ki, əslində tarixi proseslər bir-biri ilə çulğunlaşmayan, əlaqələnməyən hadisələr yığınıdır. fuko tarixi 3 dövrə bölürdü. 1.mifoloji dövr 2. elmi mərhələ 3. postmodernizm mərhələsi. ilkin mərhələdə qeyd olunur ki, burada hadisələr bir birini ardıcıl olaraq təkrar edir. sanki çarxı xatırladır. ikinçi mərhələ elmi kəşflərlə bağlıdır. burada hadisə və proseslər arasında bir nizam var. proseslər bir-birini izləyir, ardıcıl olaraq baş verir. bu sanki ipə düzülmüş muncuqları xatırladır. üçüncü, yəni sonuncu mərhələ isə postmodernizm mərhələsi adlanır. burada sanki bir xaos hökm sürür. sanki ip qırılmış, muncuqlarsa yerə tökülmüşdür. artıq müəyyən etmək olmaz ki, hansı proses hansından irəli gəlir. onu qeyd etmək lazımdır ki, postmodernistlər üçün heç bir dini, əxlaqi, milli, estetik, etik dəyər yoxdur. burada hər bir fərd öz dəyərlərini özü tənzimləyir və seçim şansı boldur. müasir dövrümüzdə postmodernist mühitlərə misal olaraq abş, hollandiya, fransa cəmiyyətlərini göstərə bilərik.postmodernizm
əjdaha lazımdı
izlə
dostlar
mən
googlla
başlıqları alt alta oxumaq - əli əkbər - jean-françois lyotard - the man from earth - nida vətəndaş hərəkatı - rock - paul auster - yazarların hazırda düşündükləri - michel foucault
başlıqdakı ən bəyənilən yazılar:
+22 əjdaha
6. modern epoxası (forma,quruluş), modernizm (məzmun, mentalitet), modernləşmə (proses), modern(ilk üç məfhumun toplamı) və bu məfhumların qarşısına post(sonra, sonradan gələn) prefiksinin gətirilməsiylə yaranan digər dörd məfhum çoxyönümlü olmaları baxımından qeyri-müəyyəndir…modern və postmodern məfhumları ilk olaraq zaman baxımından iki fərqli dövrə işarət edir…latınca “indi, bu anda” mənasına gələn “modo” sözündən əmələ gələn modern sözü renessansdan başlayaraq 20-ci əsrin 50-ci illərinə qədərki dönəm arasındakı zaman dilimini və bu dönəmə xas sənət, siyasət, ictimai quruluş, mentalitet və.s ifadə edir…modern dönəmin tarixini qısaca olaraq insanın öz ağlına güvənməyi öyrənməsi, bunun nəticəsində maariflənməsi (enlightment) və bu çox güvənilən ağlın iflas etməsi şəklində ümumiləşdirə bilərik…buna baxmayaraq frankfurt məktəbinin iki böyük üzvü adorno və horkhaymer modern dönəmi, insanın ağlına güvənməyi öyrənməsi, başlanğıcda bu ağlı məqsədyönlü şəkildə istifadə etməsi, lakin burjua sinifinin və bu sinifin müdafiə etdiyi kapitalist iqtisadi münasibətlərin fonunda bu ethos’un (diqqət yetirərsək əgər ağlın deyil, etikanın ) iflas etməsi olaraq şərh edirlər…
modern olaraq adlandırılan bu dövrdə cahanşümül bir ağıla və bu ağlın qüsursuzluğuna olan inam hakimdir…digər tərəfdən eyni dövrə aid bir digər inam (düşüncə tərzi) isə ağıl ilə bəşəriyyətin daha yaxşı bir cəmiyyət idealına yaxınlaşacağı inamıdır…heç təsadüfi deyildir ki, bəşəriyyəti qurtuluşa çıxaracaq cəmiyyət modellərinin (ictimai nəzəriyyələrin) təməli bu dövrdə atılmışdır…məsələn, marksın dialektik materializm, kontun pozitivzm nəzəriyyəsi və.s…
postmodern, başlanğıcı 20-ci əsrin altmışıncı illərinə təsadüf edən modern sonrası mədəni-tarixi bir dövrü ifadə edir…postmodernizmlə yaxından əlaqəli, hətta ikisini bir-birindən hardasa ayırmağın belə mümkün olmadığı poststrukturalizm dedikdə isə foucoult, lyotard, derrida kimi bir qrup mütəfəkkir, guattari, lacan kimi psixoanalist, bart və kristeva kimi ədəbiyyat təndiqçisi ağla gəlir… fransız dili mərkəzli bu axımın altmışıncı və doxsanıncı illərin sonunda ortaya qoyduqları nəzəriyyələrin demək olar hamısı ümumilikdə struktrualistlərə (althusser, levi strauss, saussure, jakobson) əsaslanan nəzəriyyələrdir…poststrukturalistlər strukturalistlərin düşüncələrini, ortaya atdıqları nəzəriyyələri modifikasiya və inkişaf etdirmişlər…bu məqsədlə “post” prefiksi həm zaman baxımından bir inkişafı, həm də əvvəlki nəzəri əmanətin tamamilə rədd etmədən, bir kənara atmadan aşılmağı vurğulayır...
postmodern vəziyyət adlı kitabında lyotard, modernin fəlsəfi sistemlərinin iflas etdiyini elan edir…hərçənd lyotarda görə bunlar fəlsəfi sistemlər deyil, bir başqa entry’mdə də qeyd etdiyim kimi meta-təhkiyələrdir…ona görə modern təhkiyələr, dünyanı izah etməyə çalışarkən ortaq məxrəcə gəlmək üçün mərkəzi və aparıcı bir prinsipi (məsələn ya tanrı ya da subyektin özünü) əsas götürmüşdür…intəhası bunu edərkən ya heterogen olanı qəbul etməmiş, ya da subyektiv (tək, heterogen, fərdi) olanın fərdiliyini ümumi bir perspektiv içərisində ərtimiş, onu monotonlaşdırmışdır…
postmodernizmi, reallığın subyektivlik tərəfindən deformasiyaya uğraması olaraq xarakterizə edənlər də mövcuddur…postmodern epoxası rabitə və nəqliyyat texnologiyalarındakı sürətli inkişafın mümkün olduğu, sərmayələrin, malların, insanların, rəmz, simvol və fikirlərin sürətli dinamizminə diqqət çəkən bir məfhumu, beləliklə bir “vəziyyəti” xarakterizə edərkən; postmodernizm məfhumu, yuxarıda təsvir olunan dinamizmi “dəlil” sayaraq onun üzərinə inşa edilən “ideoloji mövqe"yi ifadə edir…
+10 əjdaha
12. Postmodernizm hər kəs tərəfindən qəbul edilmiş milli-mənəvi (həmçinin beynəlmiləl) dəyərləri rədd edən düşüncə tərzidir. Postmodernizmdə həqiqət ünsüründən daha çox xəyalpərəstlik ön plandadır. Yazıçı hər hansı ittifaqa, qrupa üzv olmağa qarşıdır və təşkilatlanmağın əleyhinədir. O, öz fərdiliyini müstəqil qurmaqda maraqlıdır.Postmodernist romanlarda sonluq ümumiyyətlə naməlumdur. Ənənəvi təhkiyələrdəki sonluğu sonluğu görmək olmur. Hadisələrin yekunu oxucunun beynində bitir. Postmodern əsərlərdə ənənəvi romanlardan fərqli olaraq, süjet kollaj və montaj prinsipləri ilə seçilir. Belə əsərlər bir mövzudan, bir dünyagörüşündən bəhs etmir; çoxyönlü, müxtəlif dinli, fərqli mədəniyyətlər, fərqli baxış bucağı olan obrazlardan ibarət olur.
Postmodernizm üçün bütövlüyün inkarı, xaotikliyin, müxtəlifliyin təzahürü xarakterikdir. Vərdiş edilmiş həqiqətlə mücərrəd həqiqət iç-içə verilir. Hadisələrə qarşı münasibətdə ciddilik əvəzinə lağlağı münasibət önə çıxır. Tənqid edilən məqamlar ironik bir üslubla izah edilir. Yazıçı əsərinin hər yerindədir. O, sərbəstdir. istədiyi zaman həm oxucusu ilə, həm də obrazı ilə söhbət edə bilir. Sanki gözlənilmədən müəllifin peyda olması ədəbi priyomdur. Bütün bunlarla bərabər, müəllif əsərinin içində yorucu deyil. Sadəcə oxucusunun beynində yer almağa qərarlıdır.
Posmodernist yazıçıya görə həyat bir oyundur. Həqiqi həyatda qarşılaşılan şəxslərlə xəyal dünyasında olan və ya nağıl qəhrəmanları əsərin içində yer ala bilir. Mətnin forma sabitliyi olmadığı üçün fərqli ədəbi növlərdən isitfadə edilir. Yəni romanın içərisində gözlənilmədən esse, lətifə və s. kimi janrlardan istifadə olunur. Zaman və məkan anlayışları klassik və modern ədəbiyyatdakı kimi konkret olmur. Klassizmdə və modernizmdə vərdiş etdiyimiz ədəbi növ və janr xüsusiyyətləri burada pozulmuş olur. Başqa dillə desək, postmodernizm sabit ədəbi düsturları inkar edir, sərbəstliyə meyilli olur.
Ədəbiyyatın əsas ifadə vasitəsi olan sözdən postmodernizmdə məqsədli şəkildə ifadəyə məhdudiyyət yoxdur: məhəlli, vulqar sözlərə, jarqonlara istənilən halda yer verilə bilir.Söz oyunundan, dilin ifadə imkanlarından tam sərbəst şəkildə istifadə olunur. istər ədəbi dil, istərsə də məhəlli dildən isitfadə baxımdan postmodernistlər özlərini sərbəst aparırlar.
+9 əjdaha
7. situasional və relyativist dəyərləndirməni öncül tutan fikir, baxış cərəyanı.tanıtım vermək nə qədər uğurlu oldu, bilmirəm. ümumiyyətlə, bu barədə danışmaq cəsarət tələb edir. daha doğrusu etməlidir. amma təbii ki, yenə də azərbaycan insanı çayxana söhbəti həddinə çatdırıb bu mövzunu. "ah, bu postmodernistlər!" deyə status yazan natamamlar kifayət qədərdi sosial şəbəkələrdə. soruşsan səsini çıxara bilməz. əlbəttə, bu söz özlüyündə çox cazibədardı - "modernizmindən sonrası". ədəbiyyatdan keçid edib bu anlayış ölkəmizə. ümumilikdə, modernizm qavramı da yaradıcılıqdan bəhrələndiyi və cəmiyyətin gündəmini, təfəkkürünü yaradıcı adamların formalaşdırdığı üçün, postmodernizmin də ayaqları yaradıcılar olmaqdadır. həm də bu dəfə daha canfəşanlıqla.
postmodernizmə çatmaqçün modernizmi qavramaq lazımdır. bilgi fədailəri...modernistlər barədə belə düşünürəm. ədəbiyyatda bilgi, kinoda bilgi, yaradıcılığın hər sahəsində bilgi. elə bu bilgi yarışında modernizm təkcə incəsənət sahələri arasında yox, həm də sahələr daxilində ayrıcalıqlar yaradır. məsələn, modernizm sayəsində nəsr ədəbiyyatında pritça, esse kimi yeni janrlar peyda olmağa başlayır. daha çox alternativ bilgi üstünlük hesab olunur.
modernizmi böyük bir arxiv bazası olaraq düşünün. insanlar bu bazanı daim genişlətməyə, çeşidləməyə can atırdılar. qlamur intellektuallar yaranmağa başlayırdı amma. ədəbiyyatdan uzaq insanlar, kitab oxumaqla özünü bir şey zənn etmək günümüzdə cəmiyyətimizin modernizm nümunələridirlər. dediyim kimi, bu bilgi hərisliyi zamanla incəsənəti sıxışdırmağa başlayırdı. ki, məsələn, kino sahəsində italyan neorealizmi kimi cərəyanlar yeni dövrə gərəyi ortaya atırdı. bu gərək postmodernizm idi. fərdi olsa da, elə bu individualistlik yeni başlanğıc olmalıdı. demək olmaz ki, bu kapitalizmin növbəti addımıydı, yaxud hansısa düşünən beyin tərəfindən ortaya atılmışdı.
postmodernizm bilgini yalnız gərək olduğu qədəriylə sərhədləyir. bilgi naminə yox, yaşamaqçün lazım olan qədər öyrənməkdir postmodernizmin yaşam fəlsəfəsi. modernizmdəki qaydalara riayət edərək, qaydalardan azad olmaq meta-nəzəriyyəsini postmodernizm absurd sayır. məsələn, günümüzdə özbaşınalıq qavramı bizə anarxizm olaraq təqdim edilir. sözün hərfi mənası isə narsizmin əleyhinə olub, insanlıq adına çalışmaqdır. fəlsəfəsi də budur ki, sən qaydaları pozmağı özünə yaraşdırmamalısan: yalnız o zaman qaydalara ehtiyac qalmayacaq. postmodernizm isə, ümumiyyətlə qaydalar barədə bu qədər düşünməyi, nəzəriyyələr uydurmağı mənasız görür.
ədəbiyyatda postmodernizmi modernizmdən quruluşca heç nə fərqləndirmir. situasionalllıq, hadisədən çox fikrin və ya xarakterin ətrafında sərbəst, qeyri-formal süjetin qurulması əsas görülür. amma məsələ fikrin və ya xarakterə qeyri-doqmatik, relyativist baxışdadır. buna da ən bariz nümunə kimi albert camusun "yad"ını görürəm. belə ki, modernizmdə insanların itki hesab etdiyi və barəsində kədərlə bəhs açılan məsələlər postmodern ədəbiyyatda həyatın ayrılmaz, hətta gərəkli hissəsi kimi dəyərləndirilir.
incəsənətdə ən bariz təsiri kinoda postmodernizmdə görürük. əvvəl yenə süjetdən başlayıb, alejandro gonzalez inarritunun ölüm trilogiyasındakı qeyri-formallığı nümunə göstərmək istəyirəm. hazırda dünya kinosunda sənət filmi mövzuları kütlənin aktual məsələlərindən yox, fərdlərin bəzən elementar sayılan rastlantı və yaşanmışlıqlarından yol almaqdadır. elə bu tendensiya da qısa filmlərin ön plandakılardan sayılmağına yol açdı.
individual postmodernist fəlsəfə, mənə görə insanlığın çatdığı son nöqtədir. bu, nihilizmin daha geniş qavramıdır, mənə görə. dünyada bütün insanlar postmodernist təfəkkürdə olanda növbəti mərhələnin yaranması və insanoğlunun mövcudluğunu davam etdirə bilməsi üçün ən azı yadplanetlilərlə tanış olmağı lazım gələcək, məncə.
+6 əjdaha
2. ilk dəfə memarlıqda işlənib. ən böyük ideyaya malik konsepsiyadır. bütün sahələri əhatə edir və birləşdirir. postmodernizmdə təmiz janr məsələsi mümkünsüzdür, burada janrlar qarışır. postmodernist yazar "məni hamı anlamalıdır" prinsipi ilə yazır. nəyi və nə qədər anlaması isə oxucu səviyyəsindən asılıdır.+5 əjdaha
10. dünyan postmodernizm çərçivəsində idrak nəzəriyyəsi prizmasından istənilən əlamət, işarət gərçəkliyi yansılama funksiyasını itirir. liberal postmodern cəmiyyətdə yol yox, ideya yox, məqsəd yox, hədəf yox. hədəf yoxdursa axın da yoxdur. cəmiyyəti aparan, motivə edən axın olmadığında o məhvə məhkumdu, çünki inandığı bir şey yoxdur.+5 əjdaha
1. azərbaycanlı sənətkar və yazarların mənasını bilməsə də adının istifadəsindən çəkinmədikləri tərz. "bilirsiz? mən həyata daha sürreal və postmodern baxıram".+5 əjdaha
13. Postmodernizmi modernizm sonrası olaraq adlandırmaq olar. Postmodernizm avropa mədəniyyətinin önə sürdüyü iqtisadi,siyasi,mədəni,elmi düşüncələrin qərb-mərkəzci olduğunu deyir. Postmodernizmə görə tək və mütləq gerçək yoxdur. Postmodernizm dualizmi,totalitarizmi rədd edir.Jean Baudrillard ən önəmli postmodernist düşünürlərdən biridir. Nə qədər marksdan və neo-marksistlərdən təsirlənsə belə onlar kimi istehsala deyil istehlaka önəm verir. Bu arada baudrillard fukonun bəzi kitablarına cavab olaraq bəzi şeylər yazmışdı, lakin fuko onu vecinə almayıb.
Deməli,Jean Baudrillard dil elmindən təsirlənir və əşyaların istehlakını bir növü dil olaraq ələ alır. Jean'ə görə (bu fikrinə çox qatılıram) hər istehlak əşyasının içində bir göstərgə vardır. Örnək olaraq, bir insan porsche alaraq özünün üst təbəqədə olduğunu bizə göstərir. Buna görə də istehlak əşyalarla deyil,göstərgələrlə daha çox bağlıdır (Mənə atdığın əşyanın nə olduğunu de,sənə kim olduğunu deyim). Bəs biz bunları necə bilirik? Bizim bunları bilməmiz üçün kod, yəni qaydalar sistemi var. Bir insan kia yerinə lexsus alırsa, biz onun varlı olduğunu bilirik, çünki kodun nə olduğunu anlayırıq. Bəs belə bir sual ortaya çıxa bilər ki, orta təbəqənin insanları kia yerinə lexsus ala bilər? Baudrillard'a görə imkanı çata bilmədiyi üçün xeyir. Beləliklə istehlak cəmiyyəti və kapitalizm bizim hansı təbəqədə olduğumuzu da bir növü bizə göstərir. Bəs kia ilə lexsus arasında göstəriş xaricində fərq yoxdursa nəyə görə üst sinfin insanı kia almır? Burada da fərqlilik dediyimiz şey ortaya girir. Yəni ehtiyacdan dolayı deyil göstərişdən və fərqlilikdən dolayı biz bunları alırıq (istehlak cəmiyyəti adlı entrydə bununla bağlı balaca bir şey yazmışdım #314170)
+4 əjdaha
5. modernizmi terrorizm adlandıran cərəyan. eyni zamanda qaydasızlığın qayda olduğunu, vahid həqiqətin olmadığını müdafiə edən cərəyan. öncüləri derrida,foucault, lacan, baudrillard, barthes və s. dir. postmodernizm fəlsəfəsinin əsasını poststrukturalizm təşkil eləyir.+3 əjdaha
4. ədəbi baxımdan müəllifin yox, mətnin önəmli olduğunu müdafiə edən cərəyan.belə yanaşsaq, biz yazarlar hamımız bir postmodern yazarıq* ehe+1 əjdaha
8. umberto ekonun haqqında kitab yazdığı cərəyan. türklərdən pamuk çox güclüdür.+1 əjdaha
3. birçoxları tərəfindən qəbul olunmayıb - modernizmin bir hissəsi olaraq qəbul edilən - cərəyan.hamısını göstər