15. individual anarxizmin yanında həmişə boynu bükük qalan siyasi cərəyan. liberalizmdə sənin istəmədiyin haqları, sənə lazım olmayan hüquqları sənin yerinə başqası/başqaları (parlament) təyin edir, qərar verir. halbu ki fərdlər öz haqq və hüqüqlarını elə özləri qorumalıdırlar. soxum o hüquqa ki onu mənimçün zahid oruc ya da siyavuş novruzov təmin edəcək.
7. liberalizmdə insanlar eqoist, öz maraqlarını güdən varlıqlar olaraq görülmür. insanlar özlərinə məxsus olan şeylərin sahibləri və özlərinə məxsus olanları cəmiyyət və digər fərdlərlə bölüşməyən varlıqlar olaraq tərif edilmir.
dövlət bütün mənfiliklərini səbəbi olaraq görülür. dövləti məcburi olduğumuz bəla olaraq tərif edən liberallar dövlətə cəmiyyəti idarə edə bilmək üçün müəyyən qayda-qanun qoyan struktur kimi ehtiyac olduğuna inanırlar. həm də ki dövlətin konstitusiya timsalında vətəndaşlarla imzaladığı qeyri-rəsmi sosial müqavilələr də liberallar üçün qəbul edilən bir şeydir. bəla adlandırılar çünki dövlətin fərdlərin azadlıqlarını məhdudlaşdırdığına inanırlar. ona görə də liberallar dövləti bir növ"gecə qarovulçusu" olaraq görmək istəyirlər, yəni sadəcə vətəndaşları qorumaq roluna sahib minimal dövlət. iqtisadi olaraq dövlətin bazara hər hansı bir müdaxiləsinə qarşıdırlar və iqtisadiyyatın hökümət tərəfindən sərbəst buraxılacağı təqdirdə işləyəcəyinə inanırlar. ayrıca (bax: john locke)
18. son illərdə adından istifadə edən "liboş" və "libtardlar" sayəsində sjw və digər hərəkatlarla əlaqələndirilən və ya səhv salınan ideologiya.
Liberalizmin 5 təməl prinsipi var və bu prinsiplər bir vəhdət təşkil edir, birinin olmaması belə neoliberalların və ya klassik liberalların təklif etdiyi liberal cəmiyyət quruluşunun var olmasına maneədir.
1. Düşüncə və fikir azadlığı.
Liberallar hər bir düşüncə və fikrin, hətta ən radikallarının belə, rahat bir şəkildə ifadə edilməli olduğu görüşünü müdafiə edir. Onlara görə insan təbiət etibarilə radikal və ya qeyri-ənənəvi düşünə bilən bir varlıqdır, tarixə yön verən insanlar məhz həmin qeyri-ənənəvi düşünə bilən insanlardır. Bu radikal və qeyri-ənənəvi düşüncələr fərdlərə və cəmiyyətə hər hansı neqativ təsir göstərmirsə, düşüncədən akta keçərək insanların həyatını mənfi yöndə dəyişdirmirsə, fikir olaraq ifadə olunmasında problem yoxdur. Liberallar bu tip fikirlərin ya sonradan cəmiyyət tərəfindən də mənimsənəcəyini, ya da köhnələrək yox olacağını, bu səbəbdən də sakitcə mövcud olmasının önəmli olduğunu müdafiə edir.
2.Fərdiyyətçilik
Düşüncə və fikir azadlığının cəmiyyətlərdə anarxik bir şəkil almaması üçün vacib olan ən önəmli, tormozlayıcı faktor. Liberallar fərdiyyətçi, nepotizm və ya kütlə psixologiyasından tamamilə uzaq cəmiyyətin tərəfdarıdırlar. Onlara görə fərdlər rahat buraxılarsa, hər hansı ümumi məqsəd üçün cəmiyyət içində qruplaşmağa ehtiyacları qalmayacaq, çünki onsuz da fərdiyyətçi bir cəmiyyətdə istədiklərini rahat bir şəkildə edə bilirlər. Fərdi azadlıqları cəmiyyətin şablonlaşmış normalarından daha üstün tutan liberallar, Digər fərdləri təhrik və ya təhqir edici, onların azadlıqları sahəsinə daxil olan fərdi hərəkətləri isə digərlərinin azadlıq sahəsinə girmək olaraq görür və qarşı çıxırlar.
3.Limitli dövlət müdaxiləsi
Liberallar dövlətin yalnızca notarial bir rol oynamalı olduğu, cəmiyyət mexanizmlərinə, iqtisadiyyata və s.-yə qarışmamalı olduğunu düşünürlər. Onlara görə dövlətin insan həyatına təsir edən sahələrə müdaxiləsi fərdlərə və ya ümumilikdə topluma neqativ təsir edir. Cəmiyyət və fərdlər öz aralarında qurduqları mexanizmlərlə hərəkət edə bilər, dövlətin nəyəsə müdaxiləsi həmişə neqativ hallarla nəticələnir. Çünki dövlətin aldığı qərarlar hər kəs üçün riayət olunmalı, boyun əyilməli qərarlardır və bu qərarlar bəzən fərdlərin istək və iradəsinin tərsinə ola bilər. Halbuki dövlətin müdaxilə etmədiyi, fərdiyyətçi və azad cəmiyyətdə heç kim cəmiyyətdən kənar qalmır, empatiya və qarşı fikri anlama yüksək dərəcədə olduğundan, cəmiyyət qarşılaşdığı hal və problemləri müdaxiləyə ehtiyac olmadan həll edə biləcək mexanizmlər formalaşdırır.
4. Azad iqtisadiyyat
Liberallara görə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsi hər zaman neqativ nəticələrə gətirib çıxarır. Adam Smitin də vurğuladığı kimi, iqtisadi fəaliyyət elə bir fəaliyyətdir ki, heç bir müdaxiləyə ehtiyac olmadan özü-özünü tənzimləyə bilir.
5.Hüququn üstünlüyü
Yuxarıdakı bütün prinsiplərin heç bir fərdin azadlığını məhdudlaşdırmadan, cəmiyyət mexanizmlərinə uyğun şəkildə və tam ədalətli həyata keçirilməsi üçün lazım olan ən önəmli prinsip. Liberallara görə hüquq sisteminin azadlığı yuxarıdakı 4 prinsip üçün həyati önəm təşkil edir. Çünki liberalizm, təbiəti gərəyi müstəqillikçi bir ideologiyadır, hər cür müdaxiləyə qarşı çıxır. Belə bir sistemin xaosa gedib çıxmaması, ədalətin tam bərpa olunması, sistemdəki azadlıqlardan istifadə edən bəzi qrupların sistemdə tiranlaşmaması üçün hüququn üstünlüyü və hüquqa arxalanan dövlət və cəmiyyət əsasdır
3. azrbaycanda öz daşıyıcılarının klassik liberalizmlə neoliberalizmi ayırd edə bilmədiyi ideologiya.əslində bir çox sol ideologiyanın başlanğıc nöqtəsi olmuş bu ideologiyanın klassik qolunun əsasən fəlsəfi nəzəriyyə üzərində ağırlaşması,neoliberalizmin isə klassik liberalizmdəki fərd azadlığlarını sui-istifadə edərək iqtisadi yöndən vəhşi kapitalizm yaratmağa cəhd göstərməsi gözdən qaçırılmamalıdır.
12. klassik qolu ile müasir qolunun fərqləndirilməsi və birbirindən ayırd edilməsi vacib olan siyasi ideologiya. belə ki, klassik liberalizmə əsasən fərd öz azadlığını sadəcə öz gücü minimallaşdırılmış və konstitusional prinsiplərə əsaslanmış dövlətin mövcud olduğu cəmiyyətdə həyata keçirə bilər. klassik liberalizmdə dövlətin rolu fərdlərin azadlıqlarını qorumağa, cəmiyyəti kənar işğallardan qorumağa və cəmiyyətdə qanunun aliliyini təmin etməyə məhdudlaşdırılmışdır. qalan hər bir məsləni azad rəqabət və bazar iqtisadiyyatı müəyyən edir və dövlətin bazara və azad rəqabətə hərhansı bir müdaxiləsi keyfiyyəti azaldır. 19cu əsr və 20ci əsrin əvvəllərindəki qərb dünyasını klassik liberalizm ideologiyasının ən gözəl təzahürü kimi də qəbul etmək olar.
müasir liberalizm isə əsasən ikinci dünya müharibəsindən sonra avropa ölkələrində ortaya çıxmış bir siyasi axımdır və öz ideoloji istiqamətinə görə sosial demokratiyaya çox yaxındır. bu ideoloji axımın çıxışın əsas səbəbləri kimi 1930cu illərdəki iqtisadi böhranın gətirdiyi fəlakətləri və dünyada solçuluğun bir müddət geniş vüsət almasını göstərmək olar. belə ki müasir liberallar fərdlərin öz azadlıqlarını dövlətin tənzimlədiyi və cəmiyyətdə təhsil, səhiyyə, xırda sahibkarlığa dəstək aşıladığı bir sistemdə gerçəkləşdirə biləcəklərinə inanırlar. onlara görə cəmiyyətin ümumi sosial rifahı və fərdlərin azadlıqları birbirindən ayrılmaz tərkib hissələridir. məhz buna görə müsair liberalizmi çox vaxt sosial liberalizm də adlandırırlar. onlar dövlətin bazar iqtisadiyyatında hərkəsə rəqabət üçün bərabər imkanlar yaratmaqda borclu olduğuna inanırlar.
birdə bu iki axımdan əlavə 70-80ci illədə müasir liberalizmə cavab olaraq ortaya çıxmış neoliberalizm var. neolierballar daha çox klassik liberalizmin yenidən bərpa edilməsi tərəfdarıdırlar. onlara görə bugün əldə edilən birçox texnoloji və iqtisadi nailiyyətlər məhz 19cu əsrdəki sistem sayəsində gerçəkləşmişdir.
11. inkişaf etmiş ölkәlәrin(ieö) inkişafda olan ölkәlәri (ioö) iqtisadiyyatlarını üzәrindә qurmağa çağırdıqları iqtisadi model. lakin birdәn-birә qapıları açıb, dövlәti kәnarlaşdırıb iqtisadiyyatın öz-özünü tәnzimlәmәsini gözlәmәk yalnış olar. hazırda sәrbәst iqtisadiyyat tәrәfdarı ölkәlәrin әslindә birdәn-birә olaraq liberal olmadıqları bilinir. bu barәdә әn mәşhur fikirlәri milli iqtisadiyyat tәrәfdarı fridrix list söylәmişdir. list göstәrirdi ki, hazırda ioö-i azad iqtisadiyyata çağıran abş vә ingiltәrә bir zamanlar himayәdarçılıq siyasәti yeritmiş, daha sonra xarici ticarәtә açılmış. bu ölkәlәrdә әvvәl infant industry mövcud olmuşdur. burada inkişaf paradoksu nәzәrә çarpır ki, bu ölkәlәrin öz ölkәlәri üçün tәtbiq etdiyi inkişaf yolu hazırda digәr ölkәlәr üçün olmasını istәdiklәrindәn fәrqlidir.
(bax: infant industry argument )
10. iqtisadi bazisdən və real ictimai şüur səviyyəsindən ayrı düşmüş, kənardan transfer olunan süni liberallaşma və intensiv demokratiya əvəzinə, demokratiyanın və liberallaşmanın iqtisadi islahatlarla həmahəng aparılması, təkamül yoluyla həyata keçirilməsi həqiqi real inkişafın başlıca şərtidir
14. əslində ideya mənbəyi olaraq fərdin azadlıqlarını dəstəkləməkdə olan,kosmopolit əsaslı düşüncə tərzi.azərbaycanda milliyətçilərin kor koranə çatışmada olduğu gənclərin müdafiə etdiyi idealogiya.milliyətçilərə səslənərək ən azından nə üçün liberalistləri sevməmələri gərəkdiyini göstərmək istərdim ki,qarşılaşdığım bir çox haterin səbəbini bilmədən bunu etməsi gülünc göründüyü gerçəyindən yola çıxaraq bu qərara gəldim.baxın,milliyətçilik və din ideya əsasında fərdiyyətçi düşüncədir,separatist mövqelərdə dayanır və liberalizmə əks gedən məqam da elə budur.liberalizm insanı dünya vətəndaşı olaraq din,dil,irq,milliyət fenomenlərindən kənarda tutur.vallah hansının yaxşı olduğu barədə özüm də professional fikir sahibi deyiləm.sadəcə məqamı müəyyənləşdirmək istədim.bir milliyətçinin humanisyət ola bilib bilməyəcəyini,ya da hansı levelə qədər humanist ola biləcəyini ayıra bilmiş deyiləm.amma hərhalda siyasi konsepsiyalar arasında irtica idealogiyası kimi qarşılandığı məqamlar yox deyildir.
not: bu ilkin,səməd və s. qrupu belə super informative məqalədə yazırlar. twitterdə, videolarında göt-göt danışırlarda. başa düşmürəm bizimi dolayırlar bunlar(bax: glş)
.
4. ədalətsizliyin, sinfi bərabərsizliyin ən başlıca səbəblərindən biri
sikimsonik bir ideologiya, çox vaxt kapitalizmlə də səhv salınır amma fərqlidilər
13. fərdin təməl hüquqlarını qoruyan, ümumilikdə götürsək fərdi cəmiyyətdən ayırıb onun şəxsi maraqlarına daha artıq önəm verən, kapitalizmi dəstəkləyən, şüarları " varlılar varlandıqca kasıblar da varlanacaq" olan, bir sözlə bir insan üçün qəbul edilməsi daha rahat olan siyasi ideologiya.
9. istər iqtisadiyyat fəlsəfəsində, istərsə də siyasət fəlsəfəsində dövlət, cəmiyyət və fərd arasındakı bütün əlaqələrdə fərdin haqq və azadlıqlarını önə çıxaran, hər fərdin vicdan, inanc və düşüncə azadlığının tanınmasının vacib olduğunu müdafiə edən iqtisadi və siyasi təlimdir. sırf iqtisadi mənada isə dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin ən aşağı səviyyəyə endirilməsinin tərafdarı olan, daha ideal olanın isə dövlətin fərdlər, siniflər və beynalxaq iqtisadi əlaqələrə heç bir şəkildə müdaxilə etməməli olduğunu önə sürən təlimdir.
əjdaha lazımdı
izlə
dostlar
mən
googlla
)